Kvar sumar i ungdomsåra reiste eg opp til garden som onkelen og tanta mi eigde, for å hjelpe til. Draumen var å ta over drifta, og i 2009 vart draumen verkeleg. I mellomtida gjekk eg mellom anna kunsthandverksskulen, eg tok ein bachelor i landbruksteknikk, og ein master i reiseliv og landbruk. Garden har vore i familien i fem generasjonar, og har autentiske bygg frå fleire hundreår som vi vøler på. Her var mjølkekyr, men vi har no starta med dølafe – som er kritisk utryddingstruga – og driv med kjøtproduksjon. Utanom garden jobbar eg i Ungt Entreprenørskap (UE), og driv med eigne prosjekt. Mellom anna lagar vi talglys av ekte talg som vi sel til besøkjande og i utvalde butikkar. Vi har også hatt quizkveldar og gardskafé, og har arrangert guida turar til Breieleiren. Når det gjeld jobben i UE, går den ut på å reise rundt på grunn- og vidaregåande skular, for å inspirere unge til å tenkje nytt, og skape verdiar. Målet er å gjere det attraktivt for dei unge å busetje seg i Valdres etter enda skulegang. Eg er også med i prosjektgruppa for makerspace, der elevane får lære koding, som er ein essensiell kunnskap for dei som veks opp i dag. For meg er bygningsvern, og det å skjøtte kulturarven, ressursane og miljøet, viktig. Ved å ta vare på bygningane blir det ikkje berre meir interessant å ta over garden, det blir også høve for fleire til å oppleve korleis det var. Derfor ynskjer vi å formidle kunnskap om gamle dagar, og sjå kva vi kan lære av dette i dag. Elles er eg glad i å vere ute, og kosar meg skikkeleg når eg kan spenne på meg skia rett utanfor døra, og legge i veg. Mannen min, dei to sønene, og yngstejenta vår på eitt år – som eg dreg i pulk – er med, og inne i skogen tenner vi bål, grillar pølser og drikk solbærtoddy. Betre kan ein ikkje ha det! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Her på garden har vi 30 mjølkekyr, og ca 60 dyr med smått og stort. Vi driv no å legg planar for bygging av nytt fjøs, med mjølkerobot og delvis automatisert fôring. Dette vil føre til ein meir fleksibel kvardag, både for oss og for sonen vår, som er interessert i å ta over drifta. Kostnaden vil bli på om lag åtte millionar kroner. For ti år sidan byrja vi planlegginga av ein isfabrikk i samarbeid med Gamlestølen, vi lånte pengar, og sette i gang under namnet Gardsis frå Valdres. Vi hadde tilgang til om lag 1200 oppskrifter, og hadde 12–13 av desse i sortimentet vårt. Men vi utvikla eit par eigne smakar også, mellom anna ein is med cognac og ein med kaffi, som vart veldig populære. Desse vart utvikla i samarbeid med høvesvis Braastad og kaffihuset Solberg & Hansen, der kaffi-isen fekk sylv under NM for lokalforedling av mjølkeprodukt. Isane slo godt an, men sidan issesongen er om sumaren – då det er mest å gjere på garden – og vi også hadde starta opp med å lage pultost, vart det for mykje å gjere. Derfor selte vi oss ut, og lét Gamlestølen ta over alt. Når det gjeld pultosten, følgjer vi same oppskrifta som både mor mi og bestemor mi har brukt i fleire titals år. I fjor selte vi vel 600 kg pultost, men etterspurnaden er stor, og vi har som mål å doble produksjonen i år. Elles har vi nokre tomter i Bakkebygda, rett før Gamlestølen, der vi byggjer prisgunstige ferdighytter for sal. Hyttesalet har finansiert investeringane i samband med oppstarten av pultostproduksjonen, og vil vere med å finansiere bygginga av nytt fjøs. Eg har også drive med skyting, og var med på så å seie alle landsskyttarstemna frå 1985 til 2011. Dette var stort sett det vi hadde av ferie kvart år. Men når sonen vår tek over garden, blir det vel ei rå med litt meir fri. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Etter gymnaset jobba eg eitt år, og avtente deretter fyrstegongstenesta. Sidan vart det eitt år på jordbruksskule i Austfold og eitt år på bibelskule i Grimstad, der eg møtte ho som skulle bli kona mi. Saman flytte vi til Gjøvik og tok utdanning; ho som sjukepleiar, og eg som byggingeniør. Då eg var ferdig med utdanninga, var det håplaust å få jobb som ingeniør, og det vart til at eg tok meg jobb som avløysar eitt år. Men så skulle far min operere kneet sitt, og vi pakka sakene våre og flytte til Bagn, der vi tok over garden. No vart eg bonde på heiltid, og det held eg fram med i nesten 20 år. Det var fyrst då eg vart med på ei samdrift i 2012 at eg kunne ta meg arbeid utanom, sidan eg no berre hadde att ungdyr, og dermed eit betrakteleg lettare stell på garden. Og endeleg skulle eg få skikkeleg bruk for utdanninga mi, då eg for seks år sidan byrja i jobben som bygningsingeniør i planavdelinga i Sør-Aurdal kommune. Her har eg ansvar for nybygg og større vedlikehaldsprosjekt i kommunen, der det i det siste er Sør-Aurdalshallen og rehabilibteringa av Bagn kyrkje som har oppteke det meste av tida mi.Ved sida av denne jobben, har eg også ei lita stilling som klokkar i kyrkja. Den tida eg var bonde på heiltid, var eg aktiv medlem av bondelaget i Sør-Aurdal. Då vart eg valt inn som representant i fylkesstyret, der eg var i fire år. Dessutan var eg med i meierisamvirket ei tid, og eg sat også ein periode i kommunestyret for Sp. No driv eg med friviljugt barne- og ungdomsarbeid på bedehuset, for eg brenn for at borna i Bagn skal få ein fin oppvekst. Elles er eg glad i å reise og gå på tur, sumar som vinter. Men når eg kan setje meg ned med ein kaffikopp og har tid til å lese ei bok, ja då er livet som best! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Eg vaks opp rett utanfor Sande i Vestfold, og fekk frå småskulealder gå ut på eigenhand, og utforske skog og mark. Dette gjorde sitt til at eg vart tidleg sjølvstendig, og ikkje hadde noko problem med å takle mitt eige nærvære. Og i tida som følgde, sto eg mykje på eigne bein. Fyrst gjekk ferda til Drammen for å gå realskulen, før eg reiste til Chicago som 17-åring, der eg tok eit skuleår. Så budde eg i Bergen i to og eit halvt år før turen gjekk vidare til Tyskland, der eg mellom anna studerte tysk, italiensk og engelsk. Ved sida av språkstudiane jobba eg som tolk, og vart i samband med dette hyra inn som vertinne under OL i München i 1972. Jobben gjekk mellom anna ut på å skaffe transport til VIP´ar og utøvarar samt bidra med tolking, og det var sjølvsagt ei artig erfaring å ha med seg! Men i 1975 ville eg heim, og tok til å søkje jobbar. Eg takka ja til stillinga som tysklærar ved ungdomsskulen i Etnedal, og tenkte at eg ikkje kom til å bli her så lenge. Men så møtte eg han Ola, som seinare vart ektemaken min, og dermed var det gjort. Han Ola var frå gard med kornproduksjon og skogsdrift, men då vi tok over bestemde vi oss for å byrje med mjølkekyr. Vi køyrde i gang att med stølsdrift på Stuveli, der det ikkje hadde vore dyr på minst 20 år, og eg vart budeie om sumaren og lærar elles i året, og det treivst eg veldig godt med! Etterkvart som vi no får litt betre tid, har eg eit ynskje om å bu i Italia ei stund, slik at eg får praktisert språket eg ikkje har brukt aktivt på 45 år. Eg vil gjerne ha med meg han Ola, men han er ganske heimekjær av seg, så eg får sjå om eg får lokka han med! Men eg skal alltids klare meg sjølv, og så lenge eg har tilgang på god jazz, god raudvin og ei god bok, er det ikkje synd på meg! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Eg driv gard med 14 mjølkekyr, og kona mi er lærar. Vi har støl på Nørre Syndin, men har ikkje hatt stølsdrift etter at eg tok over garden. Men eg har gode minne frå bufarsdagane og dei lange sumrane på stølen, då her var drift. Det var spennande med alle stølsnaboane og hyttefolka, og vi ungane sat på kvar vår mjølkekrakk, og mjøka kyrne for hand. No blir stølen nytta som ein feriestad om sumaren, for så vel oss, som kyrne. Utanom garden, har eg fleire interesser: Eg har gått kurs i sylvsmedarbeid, og har mellom anna laga bunadssylv til dei tre døtrene våre og meg sjølv. Eg likar å ta naturbilete, og har også lisens på drone, der eg har hatt eitt oppdrag for NRK, og så var eg med å filme ein musikkvideo i Jotunheimen. Dessutan er eg glad i musikk, og har vore med som friviljug under Vinjerock kvart år, der den største musikalske opplevinga så langt, er Madrugada. Elles er Pink Floyd favorittbandet, og eg har vore på to konsertar med Roger Waters, og skal på ein ny no i sumar. Men den interessa som har teke det meste av tida mi, er songlaget. Sidan enkelte i koret likte å drive med revy og kabaret, har vi i ei årrekkje hatt ulike framsyningar. Olav Gullik Bø har forsynt oss med manus ved eit par høve, mellom anna til stykket om Aasmund Olavsson Vinje som vart vist på Eidsbugarden i 2001 og 2002, der eg spelte hovudrolla. Eg har fått erfare at alt ikkje er like lett heile tida. Av dei opplevingane som sit hardast i meg, var då den eine dottera vår var seks veker gamal, og vart lagt inn på sjukehus med hjernebetennelse. Det enda med at ho vart hjerneskadd. Men sjølv om det gjekk gale den gongen, har ho det heldigvis bra i dag. For no bur ho i si eiga leiligheit, sjølv om ho treng ein del hjelp. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Det var mykje slit då eg vaks opp, og knapt med pengar. I ungdomsåra dreiv eg i skogen, og jobba som tenestegut på eit par gardsbruk om sumaren. Dette var før krigen, og eg tente mellom ei og to kroner dagen, men spedde noko på inntekta ved å setje ut rypesnarar. Etter krigen var eg mellom anna i tysklandsbrigaden, og jobba deretter eit par år som snikkar i Oslo. Då var lønningane mykje betre, og eg tente ni kroner timen då eg byrja, og hadde 13 kroner timen på slutten. Så tok eg over heimgarden på midten av femtitalet, og dreiv med mjølkekyr fram til sonen vår tok over i 1991. No har helsa vorte dårlegare, men eg var med i fjøset fram til for tre–fire år sidan, og køyrde møkk til eg var 88. Ei stund på 1940– og –50-talet dreiv eg med skiskyting. Vi gjekk ei hard løype; frå skulehuset, ned til isen på fjorden og oppatt. Skytinga føregjekk med Krag, og blinkane var figurar som stod gøymt på vilkårlege plassar i skogen, så det gjaldt å ha augene med seg! Elles brøytte eg skiløyper frå borna våre var små og fram til eg vart 86, og var dessutan tidtakar på klubbrenn. Den fyrste tida laga eg skispora ved å gå tre runder rundt løypa på ski, så det var ei stor lette då det vart kjøpt snøskuter i 1978. For innsatsen eg la ned, vart eg valt til æresmedlem i Skrautvål idrettslag i 2007. Jakt og fiske har vore to av dei store lidenskapane mine i livet. Eg gjekk på elgjakt fram til eg var 85 år, og hadde då jakta i 63 år, og felt meir enn 70 elgar. Men dei turane eg hugsar best, var når eg reiste til fjells med fiskestonga midtsumars. På turen gjennom skogen kunne eg høyre gauken som gol, og orrfuglen spele. Vel framme ved vatnet gjorde eg opp eit bål, og kokte meg kaffi. Då skal eg seie deg at eg kosa meg! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Eitt av dei kjæraste minna eg har, var då eg som smågut fekk vere med bestefar min å køyre mjølkebåt på Storefjorden. Dette var før det vart bygd ordentleg veg til stølane i området, så mjølka vart henta med båt. Vi måtte tidleg opp; klokka var berre fire då vi gav oss i veg i morgonstilla. Det var posthus på Nøsen på denne tida, og det var han bestefar som tok med posten til stølane rundt fjorden. Vi var som regel framme på Nøsen ved åttetida om morgonen, og dersom beteninga åt frukost når vi kom, vart vi bedne til bords. Eg syntest det var gjævt å kome til dekka bord, og få sitje saman med dei andre vaksne. Dessutan var eg svolten etter fleire timar på fjorden, så maten smakte godt. Det å arbeide har heile tida vore viktig for meg, og eg var ikkje meir enn sju år då eg byrja å jobbe. Då vart alt fôret på garden slegen med ljå, og arbeidet tok til klokka halv fire om morgonen. Vi dreiv ofte på til både elleve og halv tolv om kvelden før vi gav oss. Og når vi var ferdige med å slå på garden, reiste vi til stølen og slo der. Slik dreiv vi på heile sumaren. Men då eg vart konfirmert, hadde eg tent nok pengar til å kjøpe ei motorslåmaskin. Det var ikkje så mange som hadde slik reiskap då, og eg reiste rundt på fleire gardar og hjelpte til med slåtten. Sjølv tok eg over garden her i 1973, og dreiv med mjølkekyr dei neste 40 åra. Ved sida av garden hadde eg ei rekkje jobbar, til dømes snikkar- og skogsarbeid, eg var feiar i 20 år, og vaktmeister i 23 år, og dreiv dessutan med ein del taktekking, samt muring av piper. Etter at eg vart pensjonist, har eg vore støttekontakt for to personar, og hjelpeverje for to andre. Eg er glad for at eg enno kan gjere ein innsats, for eg er ikkje skapt for å sitje på ræva! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Eg er lærar i elektrofag ved Valdres vidaregåande skule, og driv ein gard med vel 100 vinterfôra sau. På garden har vi sett opp nytt hus og verkstad, der eg har gjort det meste av arbeidet sjølv, og no held eg på å byggje om fjøset til sauefjøs. Fram til januar 2017 hadde vi mjølkekyr, men eg brukte så mykje tid til alt på garden at eg ikkje fekk nok tid til familien, som er dei eg har mest lyst til å vere i lag med. Derfor valde eg å slutte med krøtera. Då eg vaks opp var eg ganske liten og tynn, og etter at eg såg filmen «karate kid» for fyrste gong, vart eg veldig fascinert av kampsport. Så eg melde meg på då dei tok til med treningar i jiu-jitsu på Leira i 1990, før eg byrja med boksing i 1993, og karate året seinare. Karate er ein gamal kampsport som starta opp i Okinawa, Japan. Det er nær 200 stilartar i karate, og den eg praktiserer heiter Matsubayashi, som er den stilarten som er mest lik den opphavlege. I 2010 og 2014 var eg i Okinawa og trena med dei store meistrane. Fyrste turen vart eg gradert opp til tredje grad, eller dan, i svart belte, medan seks av dei beste karateutøvarane i verda såg på. Heile opplevinga med å vere i Japan, og få oppleve dette fantastiske landet, folket og kulturen deira, for så å bli vurdert av dei beste utøvarane i verda i ein disiplin som betyr så mykje for meg, ja det det var utruleg stort! Det gav meg minne for livet, som har fått ein stor plass i hjartet mitt. I juni 2017 vart eg gradert til fjerde dan i Bergen, av ein kar på 65 år med sjuande dan i Matsubayashi, som er den høgste graden i Europa. Det er berre to personar i heile verda som har tiande dan i svart belte. Sjølv er eg av dei tre-fire med den høgste graderinga i Norge, og det er eg litt stolt av! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Av yrke var eg gardbrukar med mjølkekyr. Dessutan hadde eg pelsdyr for å spe på inntekta. Sonen min tok over garden etter meg, og dreiv med kyr nokre år, men etter at han byrja som smed, og dessutan med lafting og noko saging attåt, vart det ikkje lenger råd for han å halde fram med gardsdrifta. På 1990-talet gjekk eg på eit kurs i husflidslaget, der vi lærte å reparere gamle bruksgjenstandar i tre. Det var Torgeir Holden, som var sløydlærar på ungdomsskulen i Slidre i mange år, som stod for undervisninga. Det var særleg mykje reparasjon av trebidner, der julinga, eller banda, hadde dotte av, eller var øydelagde. Holden dreiv med slik vøling både før og etter at han vart pensjonist, men måtte gje seg då helsa hans vart dårlegare. Han hadde mykje ståande som han ikkje fekk reparert, så han spurde om eg kunne ta over. Og slik vart det. Sidan har eg reparert mange slag bruksgjenstandar for bygdefolket. Dessutan driv eg med ein del anna trearbeid, som lagging, sveiping, dreiing og neverarbeid. Eg og Reidar Haugen, som også driv med trearbeid, reiser rundt med produkta våre på ulike messer i Valdres. Vi har det veldig kjekt i lag, og sidan vi er to, går det an å gå ifrå ein gong i blant, noko som kjem godt med etter nokre kaffikoppar. Elles er eg med på dei årlege amatørskodespela på Johmsborg, som har vorte arrangert dei siste sju-åtte åra. Eg synest det er moro å få til noko saman, og det er viktig at det skjer noko i bygda, for det skapar både trivsel og samhald i grenda. Og det er takk vere eit par eldsjeler som har vore dyktige på regi, samt til å rettleie oss, at det er mogleg å få til desse framsyningane, for utan dei hadde det ikkje vorte noko. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
© 2024 — Avisa Valdres
Utviklet av Ormstad Multimedia — Opp ↑