Tag

intervju

Øyvind Magistad Berge, Øvre Røn, fødd 1945

Eg vaks opp på ein gard som éin av 11 sysken. Vi låg fleire på same rom, i eit hus som var gamalt, trongt og kaldt, men vi vart ein samansveisa gjeng som har vore der for kvarandre heile livet. Etter å ha jobba for Per Sælid eit par år i ungdomen, flytte eg til Gjøvik og tok tømrarutdanning. Så avtente eg fyrstegongstenesta, tok meisterbrev i tømrarfaget og flytte til Oslo. Her budde eg i 20 år, og dreiv sjølvstendig som snikkar frå 1968. Men då den eine broren min tipsa meg om ein gard som var til sals, slo eg til og flytte heim. På garden har eg sett opp tre timbrer: To stover og eit stabbur – og ein stor garasje der mellom anna det store vasshjulet utanfor Gjestegården på Fagernes vart laga. Og sidan eg synest at skifer er eit fantastisk materiale, har eg lagt skifertak på stovene, og no står stabburet for tur. Dei fyrste åra etter at vi kjøpte garden pendla eg til Oslo, medan eg rusta opp våningshuset på garden. Og etter at vi flytte heim dreiv eg litt som snikkar, og jobba også deltid som takstmann. Dessutan dreiv eg «BP» i Røn i seks år, og har dei siste 25 åra drive med produksjon av juletre. Eg var også med å starte Vestre Slidre Frp i si tid, og var mellom anna formann i Oppland Frp i to periodar. Elles er eg interessert i hagearbeid, eg likar å gå i skogen og plukke bær, og er ein ivrig fiskar. Dessutan likar vi å reise. Eg må nemne ein tur til USA der vi var innom eit par farmar. På den eine hadde dei 8 000 mjølkekyr, og på den andre var det ein million kyllingar, så det var ikkje akkurat småbrukarar som dreiv der! Men det er byggjeverksemda som har stått hjartet mitt nærast, og det likaste av alt, var då eg i 1976 teikna og bygde nytt hus på garden der eg vaks opp. For endeleg fekk dei gamle eit betre hus, og det å få sjå kor glade og takksame dei vart, er den beste løna eg kunne fått. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Liv Vingdal, Gosen/Volbu, fødd 1959

Eg vaks opp på ein gard på vestsida av Volbufjorden, der vi hadde mjølkekyr. Vi hadde støl på Sørre Trollåsen, og det å få kome hit var årets høgdepunkt. Her var vi heile sumaren, og vi ungane hjelpte til på ulikt vis, men hadde mange fristunder der vi mellom anna sykla inn til Etne for å bade og kose oss. Som småjente dreiv eg med langrenn og handball, byrja seinare med fotball og volleyball, og spelte mellom anna for Valdres volleyballklubb i 2.-divisjon. Som mosjonist spelte eg volleyball til eg var 40 år, og eg er framleis ofte ute på ski. Denne idrettsgleda førte til at eg tok ei fire år lang utdanning innan idrett. Deretter jobba eg som idrettslærar på det som då heitte Fagernes vidaregåande skule, og treivst veldig godt med å få jobbe med ungdom og idrett. Men etter 22 år som idrettslærar fekk eg lyst på nye utfordringar, og byrja som dagleg leiar på Friskgården Tyin, før eg vart leiar for folkehelse, frisklivs- og frivilligsentralen i Øystre Slidre kommune for ni år sidan. Dette er ein jobb eg verkeleg brenn for, for eg ser at det å få med menneske på trim og trivselstiltak, er med på å gje dei eit meiningsfylt liv. Vi utgjer også ei motvekt til all skjermbruken som no florerer, med vårt fokus på å dyrke det sosiale og få til møteplassar der vi kan treffast og ha det kjekt. Ei av mine store interesser er å gå i fjellet, og det er nok alle dei fine sumardagane eg fekk oppleve på stølen, som førte til at eg vart så glad i fjellet. No nyleg var eg på ein flott tur i Himalaya, der eg var oppe på 5000 meter. Det var spennande å få oppleve dei flotte fjella, men også Katmandu, med sitt yrande folkeliv, og alle dei eksotiske og framande duftene. Så eg drøymer om at eg ein gong kanskje kan kome tilbake, eller at eg kan få oppleve nye og spennande turmål i andre land. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ben Ormstad, Gosen/Volbu, fødd 1985

Dei fyrste 14 åra av livet budde eg på Oppsal i Oslo. Fordi eg var liten og rund vart eg mobba frå eg gjekk i andre klasse, og då det endeleg tok slutt etter fire–fem år og eg hadde fått mange vener, ville foreldra mine ut av byen. Det var eg ikkje veldig glad for! Vi flytte til Elverum. Eg måtte byrje på nytt og få nye vener, men vart mobba den fyrste tida – denne gongen fordi eg var ein «Oslo-soss». Heldigvis gjekk det fort over, og eg fekk mange gode vener etterkvart. Opplevingane mine frå oppveksten inspirerte meg til å skrive boka Petter fra Oslo då eg var 16, som kom ut i 2013. To år seinare vart Utskudd gjeven ut, som er ei spenningsbok for ungdom, og i fjor kom kriminalromanen Selvmordet ut. No i år kjem det ut ein bokserie i tre delar som har fått tittelen Biobrikken. Dette er ein dystopisk thriller som går føre seg i nær framtid, der makteliten har bestemt at alle skal ha biobrikker under huda. Den fyrste boka i serien er nyleg utkomen, dei to siste kjem i april og mai. Eg og dama mi hadde akkurat flytt til Valdres då Petter fra Oslo kom ut. Sjefredaktøren i avisa Valdres intervjua meg i samband med utgjevinga, og då det kom fram at eg ikkje hadde jobb, fekk eg tilbod om jobb i avisa – noko eg takka ja til. Etter tre og eit halvt lærerike år i avisa, byrja eg hjå Tala for to år sidan, som er eit av dei største marknadsføringsbyråa i Valdres. Av utdanning har eg ein bachelor i psykologi, og ei utdanning innan 3D speldesign. Når det gjeld speldesign har eg ein YouTube-kanal med vel 10 000 abonnentar, der eg legg ut videoar som mellom anna viser korleis ein kan lage spel. Videoane er sett meir enn ein million gonger. Dette med speldesign og skriving er berre hobbyar. Men eg har eit mål om å utgje fleire bøker kvart år, for draumen er å ein dag kunne leve av skrivinga. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ragni Havro Almenning, Hensgardane, Vang, fødd 1971

Far min var leirskulelærar på Fjellsyn, så dei fire fyrste åra av livet budde eg i Etnedal, før vi flytte til garden der far min vaks opp i Vang. Sidan mor mi kjem frå Stryn, reiste vi til Vestlandet på ferie kvar sumar. Eg vart derfor veldig glad i Vestlandet, så då eg etter ungdomsskulen skulle velje skule, fall valet på Nordfjord, og folkehøgskulen på Sandane. Og det angrar eg ikkje på, for det er det beste året eg har hatt i livet mitt! Det var også her eg møtte Oddvin, som eg gifte meg med sju år seinare. Etter folkehøgskulen gjekk eg gymnaset på Fagernes, så var eg «au pair» hjå tanta og onkelen min i Trondheim, før eg utdanna meg til førskulelærar i Oslo. Den sumaren eg var ferdig på skulen gifte eg og Oddvin oss, og flytte fyrst til Måløy, så til Stryn, før vi enda opp i Vang i 1998. Her heime har eg jobba i barnehagane Fredheim og Øye, men etter til saman 20 år i yrket sa eg opp, og byrja som assistent for Torstein Lerhol for fem år sidan. Dette er eit arbeid eg likar veldig godt, for jobben er variert, og det er utruleg gjevande å kunne vere til hjelp, og samstundes få så mykje tilbake sjølv. Utanom arbeidet er eg veldig glad i å gå fjellturar. Sumaren i fjor var heilt fantastisk, og då vart det ein fjelltur nesten kvar dag eg hadde fri. Det blir naturleg nok flest turar i Valdres, men vi er også ein del på Vestlandet. Og sidan vi har hytte på Mugnestølen oppunder Slettefjell, er det Mugnetind som oftast blir besøkt. Elles likar vi å reise, og brukar å reise på ferie med to venepar. Men når eg skal kose meg ein heilt vanleg kvardag, fyller eg eit glas med frosne bringebær, har i ein dash sitron, og fyller opp med cola. Har eg i tillegg ein pakke med Smash maissjokolade og det går noko bra på TV, krøllar eg føtene godt oppunder meg i godstolen, og kan ikkje betre ha det! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Trond Gudbrand Berg, Bergsbakka, Hedalen, fødd 1970

Vi budde i Kolbotn fram til eg var ti år. Då flytte vi til Hedalen, til slektsgarden der far min vaks opp. I ungdomstida vart eg interessert i friluftsliv, etter at vi hadde jakt og friluftsliv som valfag på ungdomsskulen. Læraren tok oss mellom anna med på snøholeturar, vi tok jegerprøvekurs, og var på rypejakt. Elles dreiv eg med skihopp, volleyball og fotball, og gjekk idrettslina på Fagernes. Og sidan det høyrer 1000 mål skog til garden, gjekk eg lina for skogbruk i Hov i Land, og lina for utmarksforvalting ved distriktshøgskulen på Evenstad i Østerdalen. Så flytte eg heim for å ta over garden i 1995, kjøpte ti sauer av naboen, og var så smått i gang. Eg er interessert i naturforvalting, og er oppteken av at vi må utnytte ressursane på ein berekraftig måte. Plantar og tre bind opp mykje CO₂, men skog og kratt må tynnast og hoggast så det ikkje rotnar på rot. Så må krattet og hogsten brukast, til dømes til dyrefôr, byggemateriale og ved, så det kjem til nytte. No ser vi at fjellet gror ned grunna mindre hogst, færre beitedyr og mildare vêr, og hadde det ikkje vore for beitedyra, hadde det grodd ned endå fortare. Dessutan må eg seie eg blir oppgjeven når avisene skriv at bøndene ikkje tek omsyn til miljøet, for om vi ikkje kan drive som no, kvar skal vi få maten vår frå då? No har eg om lag 100 vinterfôra sau, så det er travelt under lamminga, men eg har heldigvis god hjelp av sambuaren min og mora mi. Og når vi fyrst er inne på lamming, må eg nemne ein syttande mai for nokre år sidan. Eg var nede i bygda, oppkledd i bunad og min finaste stas. Så fekk eg beskjed om at det var lamming på gang, og eg kasta meg i bilen og køyrde oppatt det fortaste eg vann. Men så viste det seg at alle arbeidskleda mine var på vask, og det enda med at eg måtte ta kleda frå fugleskremselet! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ann Kristin Nysveen, Skogli, Etnedal, fødd 1989

Frå eg var lita tok foreldra mine meg ofte med ut på turar, og alle desse fine stundene i naturen har vore med å forme meg til den eg er i dag. For eg lever eit aktivt liv, og har stor glede av jakt og friluftsliv, og er ofte på turar anten på ski, truger eller til fots. Og hundane mine, Tascha og Idefix, er med meg kvar enn eg dreg! Av yrke er eg lærar ved barneskulen på Fagernes, og er hovudtillitsvalt i Utdanningsforbundet. Jobben er intens, og i tillegg til jobb og friluftsaktivitetar trenar eg ein del, og eg har også ansvar for volleyballtreninga i etnedalshallen ein gong i veka. Dessutan har eg kjøpt eit småbruk som eg ynskjer å ruste opp og få noko ut av, og eg har også ein del planar for to gamle stølar oppe i åsen, så det er nok å henge fingrane i! Pappa er skogbrukar, og har skjøtta skogseigedomen vår på beste vis, medan mamma har rydda kilometervis med turstigar, så dei har på kvar sin måte lagt godt til rette for framtidige generasjonar. Eg ynskjer å vidareføre det gode arbeidet dei har gjort, og har eit mål om å få til ulike aktivitetar for born og unge. For bygda har ein stor plass i hjartet mitt, og eg håpar at planane mine kan ende opp med å bli ei lita næring, og at innsatsen kan vere med på å gjere Etnedal meir attraktiv. Så utdanningane mine innan økonomi, personalutvikling og leiing vil nok kome godt med framover, og eg er sikker på at eg også får med meg nyttige erfaringar frå styret i DNT Valdres, der eg nyleg er valt inn. Sidan eg lever eit så aktivt og hektisk liv, set eg ekstra stor pris på dei stille stundene når eg kan slappe av og gjere ingenting. Då likar eg å gå meg ein tur ut i skogen eller åsen, og fyre opp eit bål. Så steikjer eg gjerne mat på bålet, før eg finn fram svartkjelen, og kokar kaffi. Desse augeblikka er gull verdt, og eg veit å nyte dei! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Torbjørn Håkan Kjellman, Sørre Høgdé, Aurdal, fødd 1982

Etter militærtenesta var eg usikker på kva eg skulle ta meg til. På rein slump søkte eg jobb i eit bufellesskap for psykisk utviklingshemja, der Gro, som skulle bli kona mi, også jobba. Då vi hadde vore saman i om lag 10 år fekk Gro vondt i eine skuldra, og vart sendt på røntgen. Bileta synte at det var noko på lungene, så det vart teke CT og MR med det same. Og då overlegen kom inn på rommet etterpå, gav han oss beskjed om at Gro hadde lungekreft med spreiing til skjelett og lever, og at livet ikkje stod til å berge. Stemninga var sjølvsagt tung i bilen på veg heim frå sjukehuset. Vi hadde no to born, Bjørnar på sju år og Tor Kristian på tre, og eg tenkte: Kva skal ein seie til nokon som skal døy frå sine to små born? Eg ynskte å gje henne noko positivt å tenkje på, så eg fridde i bilen på veg heimatt, og veka etter gifte vi oss på Mallorca. Eg ville ikkje at vi skulle grave oss ned i tunge tankar, men at vi heller skulle ha det artig og skape gode minne den tida ho hadde att. Så vi reiste mykje, laga album og gjorde mange trivelege ting saman. Vi fekk også tid til å prate ut. Dessutan måtte eg love at eg skulle halde tale i gravferda, og at eg skulle ta godt vare på gutane våre. Eg tenkte at eg kjem ikkje til å greie å tale i kyrkja, men så snudde eg om, for om eg klarte dette, kunne eg klare alle utfordringane eg vil møte seinare i livet. Så eg heldt ei tale på 20 minutt, der eg fokuserte på alt det fine vi hadde hatt i lag. Det vart åtte tøffe månader frå ho Gro fekk diagnosen, og til ho døydde heime på bursdagen til den eldste sonen vår. Sjølv vart eg enkjemann, 30 år gamal. Men det har gått bra med gutane og meg. Gutane trivst på skulen, og eg jobbar som miljøpedagog på Valdres vidaregåande skule, der eg tek meg av elevar som treng meir oppfølging. Så livet har gått vidare, trass alt. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Inger Ågesdotter Hovengen, Norda Berget, Ryfoss, fødd 1956

Eg hadde ein veldig fin oppvekst på ein gard nørdst i Vestre Slidre, som foreldra mine kjøpte året før eg vart fødd. Som på garder flest måtte vi borna hjelpe til frå vi var små, noko som gav oss eit godt grunnlag å byggje vidare på seinare i livet. Eg vart også tidleg veldig glad i dyr, og det hende faktisk at eg sov saman med sauene! Far min hadde eit sterkt politisk engasjement, noko som også smitta over på meg. Ved sida av å ha hatt ein del verv i AP og i fagrørsla, var eg frå midten av 1990-talet politisk rådgjevar for Jørgen Kosmo og Grete Knudsen, og var også statssekretær fram til regjeringsskiftet. Etter ei særs interessant tid i Regjeringa, var eg næringssjef i Andøy kommune nokre år. Eg likte meg  godt der oppe i Vesterålen, og sjølv om eg hadde ein veldig gjevande jobb, var det også krevjande. Til slutt gjekk det på helsa laus, og eg vart utbrend. Så eg flytte tilbake til min barndoms rike, der eg fekk påfyll av mykje god energi frå familie og vener. Og gode nettverk er viktig. Det fekk eg verkeleg erfare då sonen min, Ståle, døydde av kreft for eit par månader sidan. Far min gjekk bort berre eit par månader tidlegare, så det har vore, og er framleis, ei tøff tid for meg. Når det gjeld politikk, blir eg eitrande forbanna når born, unge og funksjonshemja ikkje får dei tenestene dei har krav på, og at vi, som eit av verdas rikaste land, ikkje har råd til å gje medisin som kan vere livgjevande og livsforlengjande til dei som er sjuke. Og ulven då, denne lystmordaren som er med på å øydeleggje ei heil næring, har ikkje livets rett, spør du meg! Elles er eg glad i å fotografere, særleg dyr, noko som er reine terapien for meg, og eg har dessutan ein hund eg er veldig glad i. Eg har også ein hage eg likar å stelle i, så no ser eg fram til at det skal bli vår! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Hallgeir Opdal, Tyinkrysset, fødd 1957

Det året eg kom til verda, innvigde foreldra mine Tyinkrysset fjellstove. Vi budde her, så vi levde saman med gjestene, vart kjent med mange fine folk, og vart rike på opplevingar. Det var ei fin tid! Sjølv overtok eg drifta etter militærtenesta på slutten av 1970-talet, og dreiv for fullt fram til eg fekk hjarteinfarkt i 2004. Då rådde legen meg til å trappe ned, sidan hjarteproblem, stress og det å vere på jobb heile tida, kanskje ikkje er den heldigaste kombinasjonen! Tre år etter hjarteinfarktet, var eg, kona mi og dei to borna våre ute og køyrde bil ein dag. Kona mi hadde då vore plaga med hovudsmerter ei tid, men undersøkingane ho var gjennom, viste ingen teikn på at noko var gale. Brått vart ho veldig kvalm og fekk intense hovudsmerter, så vi stoppa bilen. Men då ho gjekk ut fall ho om, og vart liggjande midt i vegen. Det vart rekvirert luftambulanse, og på sjukehuset fekk vi beskjed om at ho truleg ikkje ville overleve. Men etter lang tid i kunstig koma vakna ho opp, etter det som viste seg å ha vore ein massiv hjernebløding. Det var ei vanskeleg tid for oss alle, både den store uvissa vi levde i medan ho låg i koma, og etterpå, for heile livet vårt vart snudd opp-ned etter at ho vart sitjande i rullestol, og trong hjelp til det meste. Eg skjønte at eg ikkje kunne drive fjellstova lenger, så eg leigde ut drifta, og er no leiar i Fram Reinlag. Vi har 3000 vinterfôra rein som har beite frå Eidsbugarden til Spåtind, og eg må seie eg kjenner meg privilegert som får ta del i så mange store naturopplevingar saman med desse flotte dyra. Det er eit eventyr! Ei anna endring som følgje av sjukdomane, var at eg fekk eit anna fokus. Eg lærte at pengar ikkje er det viktigaste i livet, men at det som betyr mest og som verkeleg er av verdi, er dei menneska vi har i liva våre. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ingebjørg Hegge Bratrud, Aurdal, fødd 2000

Til hausten skal eg byrje på folkehøgskulen i Skogn i Trøndelag, etter at eg blir ferdig med sisteåret på studiespesialisering. På folkehøgskulen skal eg gå lina som heiter USA, film og friluftsliv, der vi i tillegg til teoretisk læring om desse emna, også skal på ulike ekskursjonar. Det heile blir avslutta med ein tur til USA på våren, der vi mellom anna skal til Grand Canyon, Las Vegas og fleire stader på vestkysten. Du kan tru eg gler meg! Eg har ikkje bestemt meg for kva veg eg skal gå vidare etter året i Skogn, for eg er ikkje så glad i å planleggje for mykje, men tenkjer at vegen blir til mens eg går. Undervegs vil eg uansett sjå litt av verda før eg slår meg til ro. Og sidan eg er stolt av å vere frå Valdres, og er sæl av familien min, skal det mykje til om eg ikkje endar opp her. Det er mykje bra tilbod til ungdom i Valdres, så eg kjedar meg aldri. Men den store hobbyen min er å spele langeleik, noko som er ein lang familietradisjon. Eg har vore med på landskappleiken sidan 2013, og skal i år spele i seniorklassa for fyrste gong. Det skal bli artig å prøve seg mot dei aller beste her til lands! Elles høyrer eg på all slags musikk, og synest det er artig å klunke litt på pianoet somtid. Dessutan er eg oppteken av miljøet, og er bevisst på å ikkje bruke meir ressursar enn nødvendig. Sidan 2015 har eg hatt sumarjobb ved Valdres Folkemuseum. Der trivst eg godt, og gler meg til å ta fatt på ein ny sesong. Arbeidsoppgåvene er mangsidige, og det å formidle sin eigen kultur gjer at eg sjølv også blir meir rotfesta, og får ei betre forståing for det unike i Valdres. Eg har også gått Fjellstafetten i Øystre Slidre kvart år sidan 2005. For det beste med Valdres er naturen, og det er ikkje mykje som kan måle seg med ein ski- eller fjelltur i denne naturperla vi bur i! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Vegar Storsveen, Graneisbygdé, Etnedal, fødd 1975

Etter to år på elektro og vel to år som lærling, var det ikkje råd å få jobb som energimontør, så eg jobba som avløysar fram til eg vart kalla ut i militæret. Etter militæret jobba eg litt med monteringsarbeid utanfor distriktet, men eg treivst ikkje, og byrja som avløysar att. Men endeleg fekk eg eit vikariat hjå VOKKS i år 2000, og vart fast tilsett då vikariatet gjekk ut. Eg likar ikkje å ha mykje folk tett på, så eg flytte frå Bruflat for å få litt meir luft rundt meg, og kjøpte meg gard i 2010. Sidan eg hadde små born då, ville eg ikkje byrje med dyr med ein gong, så det var fyrst i 2017 det vart dyr på garden. Her er no fôringsdyr – nokre oksar og eit par kviger – og eg har planar om å kjøpe fire kviger til. Med jobb, gard og borna Ingvild på 11 år og tvillingane Amund og Magnus på ni, blir det ikkje til at eg sit mykje i ro. Gutane sparkar fotball og går på ski, og dottera mi driv med cheerleading på Leira. Ho skal forresten til NM i slutten av mars, og det gler ho seg sjølvsagt til! Dessutan køyrer vi alle slalåm, så det blir ein del bilkøyring til og frå. Vi har også vore med på landsskyttarstemnet nokre år, og eg og borna vart med som tilskodarar mest for det sosiale. For det er eit godt skyttarmiljø i Etnedal, og mange som tek turen til landsskyttarstemnet kvart år, og som ligg i same området på campingplassen. Etter kvart vart eg med og skaut sjølv, og fekk i fjor 239 poeng i klasse 1. Og det er vel ikkje så verst, sidan eg ikkje skyt anna enn når eg er på landsskyttarstemnet? Framover har eg mål om å få nokre fleire dyr, utvide fjøset og få i hevd att all jorda. Og sidan eg har hjelpsame foreldre i nærleiken, og det er eit godt naboskap i bygda der alle stiller opp for kvarandre, og eg heller ikkje kvir meg for å ta i eit tak sjølv, har eg god von om at planane blir realiserte. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Siri Ødegaard, Øygarden, Etnedal/Begnadalen, fødd 1971

Eg hadde ein trygg og god oppvekst på eit mjølkebruk i Etnedal. Det var mykje å gjere, og mange ulike arbeidsoppgåver å løyse. Eg og dei tre syskena mine hjelpte sjølvsagt til, noko som gav god læring til seinare i livet. I tenåra var eg au pair i Sveits eitt år, før eg tok utdanning innan språk, filosofi og religion, og var lærar i Trondheim, Nordre Land og heime i Etnedal dei neste åra. Så overtok eg garden i 2010, tok agronomutdanning, og byrja med mohairgeiter – for eg ville drive garden på min måte. Ved sida av garden, hadde eg ein fantastisk jobb i kommuneadministrasjonen, og var assisterande rådmann på slutten. Men eg slutta til nyttår i fjor, og valte å gje slepp ein sikker jobb for å satse på gründerdraumen på Piltingsrud gard i Begnadalen. Eg hadde nemleg møtt ein kar med dei same verdiane og ambisjonane som meg, og vi var einige om at vi skulle satse på denne tradisjonsrike storgarden ved elvebreidda til Begna. Her på Piltingsrud er det skogsdrift og kjøtproduksjon, og frå sumaren blir vi også ein overnattings- og opplevingsgard. Eg tok med meg dei 40 mohairgeitene mine frå Etnedal, og sel skinnfellar, garn og ulike strikka produkt av mohairull i gardsbutikken vår, der vi også har ulike kjøtprodukt av vilt og storfe til sals. Vi har 200 aberdeen angus storfe, eit par dølahestar og ein lama som vaktar geitekillingane, og skal også få oss eit par grisar for å gjere garden endå meir barnevenleg. Det er lange dagar med mykje jobbing, for vi må ruste opp garden slik at vi kan gje gjestene ei best mogleg oppleving. Det som driv oss, er å ta vare på dei ressursane vi har, både i oss og rundt oss, og skape noko som kan glede andre menneske. Sidan dette i tillegg gjev arbeidsplassar til bygda, kan vi leve godt i vissheit om at vi har skapt noko bra. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Per Valland, Hølera/Bjørgo, fødd 1950

Frå eg var 12 år gjekk eg med morgonavisa på Paradis i Bergen, og når kong Olav var på Gamlehaugen, var eg også innom der. Eg fekk helse på han nokre gonger, og det var bestandig spennande! Eg vaks opp nær sjøen, og syntest det var stor stas å vere med mor og far i båt. Vi fiska, bada og gjekk i land på holmar og skjer, og kosa oss med maten som mor hadde med. Eg var også ofte i Fana roklubb, der tre av onklane mine var medlemar. To av dei, Carl Henrik og Sigurd Monssen, tok bronse i åtter under OL i London i 1948, så det var stor stas å vere i lag med dei! Som ung vart eg med i Raudekrossen, og har 50 år seinare gått dei fleste gradane. Eg har hatt samarbeidspartnarar frå heile verda, og har teke del i utviklingsprosjekt og internasjonale kontaktleirar. Det har vorte sterke møte med menneske i vanskelege livssituasjonar, men også møte med ressurspersonar i organisasjonen, samt politikarar og andre samfunnstoppar. Eg kom til Merket i 1982, fyrst som nestleiar og seinare som leiar i 19 år. Men dei siste seks–sju åra har eg vore verksemdsleiar for innvandringstenesta i Sør-Aurdal. Og eg må seie eg blir lei meg når eg ser kor lett vi set framande i bås, for når vi fyrst blir kjent, er vi ikkje så fordømande. Elles har eg klimpra på gitar sidan eg var 11–12 år, og spelte med ein del kjende musikarar i Bergen på 1970-talet, mellom andre Ove Thue. No spelar eg mest for funksjonshemja – oftast på Merket – og det er eit fint publikum å spele for! Eg likar også å jobbe med tre, og synest det er artig å vøle på gamle hus, og drive med treskjering. Heime har eg bygd ei smie, og har også planar om å setje opp eit lite vikinghus. For eg har særleg stor interesse for gamalt handverk, og har dei ti siste åra vore på vikingmuseet på Borg og undervist i gamalt handverk og byggeskikk. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Tone Englund, Beitostølen, fødd 1956

Foreldra mine ville ikkje vite av meg, så eg vart sett bort til besteforeldra mine då eg var eitt år, og vart adoptert av tanta og onkelen min året etter. Adoptivfaren min jobba i forsvaret så vi flytte mykje rundt, og det lengste vi var på ein stad, var fem år. Derfor slo eg aldri heilt rot nokon stad, men då eg kom til Valdres for fyrste gong i 1975, var det kjærleik ved fyrste blikk! I tida som følgde budde eg fleire periodar på Beitostølen, medan eg reiste ut mellom anna for å gå landbruksskule, lærarskule og idrettshøgskule. Idrett har vore ein viktig del av livet mitt, heilt sidan eg var småjente. Eg dreiv med friidrett i barne- og ungdomsåra, og sprang seinare Oslo Maraton, Holmenkollstafetten, Villmannen og Fjellmaraton, samt Hardhausen, der ein skulle gå Birkebeinaren, springe ein halvmaraton og sykle Trondheim–Oslo i løpet av eit kalenderår. Eg spelte også fotball for damelaget til Øystre Slidre. Men i 2004 vart eg akutt sjuk, og måtte byrje med rullestol vinteren 2006. Det var tøft å snu om frå eit aktivt liv på beina til å bli sitjande i rullestol, samstundes med at eg måtte slåst for å få ein tilrettelagt arbeidsplass. Heldigvis lærte eg noko av alle arbeidsåra i stallen på Helsesportsenteret, og av å ha vore følgjesvein i mange år under Riddarrennet: Eg såg at det gjekk an å leve eit aktivt liv med funksjonshemming, og det gav meg stor inspirasjon. Så i tida som følgde vart det mykje hard trening, men også konkurransar. Til dømes pigga eg Fjellmaraton fem gonger, og Oslo maraton tre gonger. Eg er ute kvar dag, og det likaste eg veit er anten å ri ein tur, eller å pigge ein tur på skikjelke eller i rullestol. Og no vil eg få meg ein fuglehund, for den store draumen er å ri på jakt i dette fjellområdet som eg har tapt hjartet mitt til. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ola Døhl, Slidre, fødd 1965

Foreldra mine var ikkje religiøse, og gjekk ikkje i kyrkja anna enn når det var dåp, bryllaup og andre hendingar i familien. Men då eg byrja i tredje klasse vart eg med i speidaren – som var i regi av KFUK–KFUM – og eg byrja å be kveldsbøn kvar kveld. Etter kvart vart eg meir nysgjerrig, og ville finne ut meir. Så kvar kveld låste eg døra til rommet mitt, og las i Det nye testamentet. Og då eg vart med på eit pinsemøte, og fekk ei sterk religiøs omvending, vart min veg til ei fast tru forsegla. Etter gymnaset gjekk eg bibelskule i Trondheim og på Livets Ord i Uppsala, der eg forresten vart litt kjent med Carola, som også var elev her. Bibelstudiane førte til at eg fekk lyst til å lære meir, og etter seks og eit halvt år på meinigheitsfakultetet, vart eg ordinert til prest i 1997. Noko seinare kjøpte vi oss hytte på Vaset, og alle turane hit gjorde at vi fekk smaken på Valdres. Så vi døypte dottera vår i Slidredomen i 2011, og då det vart lyst ut stilling som prest i Vestre Slidre eitt år seinare, fann vi ut at vi skulle gjere valdrisar av oss. Og det har vi ikkje angra på, for her trivst vi utruleg godt! Men livet har ikkje vore like lett heile tida. Eg vart skild for ein del år sidan, noko som skuffa mange rundt meg, og som var eit stort nederlag for meg personleg. Likevel har det kome noko godt ut av det, for eg har vorte rausare og fått ei større forståing for at alle kan gjere feil, så no møter eg menneske som slit på ein betre måte. Utanom jobben likar eg å gå i fjellet. Målet er å gå opp på alle 2000-meterstoppane, og eg er no oppe i vel 130. Etter at vi kom til Valdres har eg byrja å fotografere, og er ein over middels ivrig hobbyfotograf. Det er landskap som helst blir festa til minnebrikka, og flotte motiv er i alle fall ikkje noko mangelvare her omkring! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Anne Svenkerud Bjørgo, Bjørgo, fødd 1964

Eg vart adoptert bort då eg var baby, og vaks opp på Ljan i Oslo. Adoptivfar min var frå Svenkerud gard i Hallingdal, og alle historiene han fortalde heimanfrå, førte til at eg vart ein bonderomantikar. Og når vi var på familiestølen Valdreslia sør på Golsfjellet, og eg reid vidt ikring på islandshesten som budde på stølen om sumaren, vart nærleiken til dyr og natur djupt rotfesta i meg. Det enda med at eg gifte meg med ein odelsgut, og då vi flytte til garden kunne eg endeleg gjere lidenskapen min til ein jobb, og byrje med hest! På det meste hadde eg 17 hestar, og arrangerte rideleirar og ulike kurs, samstundes med at eg dreiv mitt eige rekneskapskontor. Men då eg og mannen min vart skilt, trudde eg at draumen skulle bli knust. Men sidan han ikkje var så ivrig på å drive garden, selte eg stølen på Golsfjellet, og fekk skrapa saman nok til eit lån for å kjøpe han ut. Det vart veldig hektisk å drive så stort med hest, samstundes som eg skulle skjøtte garden og drive rekneskapskontor, og sidan hesteverksemda ikkje kasta så mykje av seg, trappa eg ned den biten. I staden investerte eg i nye kontor i det uinnreidde loftet på huset, og vigde meir av tida mi på rekneskapskontoret. Likevel er draumen å ein gong få til ein aktiv hestegard att, for det er det som ligg hjartet mitt nærast. Eg har fleire gonger vore døden nær. Mellom anna då eg som småjente vart liggjande bevisstlaus under vatn, og då milten min sprakk etter at eg vart sparka av ein hest. Ein annan gong fekk eg kreft som spreidde seg ut i blodet, og legen trudde eg skulle døy. Men eg vart utskriven ei veke før eg skulle gifte meg, så det vart eit bryllaup fylt av mange ulike kjensler. Derfor har eg lært å setje pris på kvar dag, for livet er skjørt, og ein må gjere det beste ut av den tida ein har. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Bård Riise Hoel, Rogne, fødd 1979

Eg vaks opp på gard i Oppdal, men etter ungdomsskulen tok eg fagbrev innan serviceelektronikk, og busette meg i Trondheim nokre år. Fyrst jobba eg som serviceelektrikar, men eg vart lei, så eg tok på meg eit par mellombelse jobbar som servitør og bartender. Etter å ha tenkt meg litt om, fann eg ut at eg hadde lyst til å lære å spele fele og byggje instrument. Eg kjem frå ein familie med rike handverkstradisjonar, mellom anna treskjering, dessutan er musikk viktig for meg, så det var ikkje eit heilt vilkårleg val eg gjorde. Etter eitt år på Musikkinstrumentakademiet i Sarpsborg, studerte eg folkemusikk i Rauland i to år. Så bygde eg hardingfeler som lærling på Ole Bull Akademiet i tre år, og vart felemakar. Og då eg vart henta til Valdres Folkemuseum for fem år sidan, dreiv eg min eigen verkstad på Sørlandet. Når eg lagar ei hardingfele skjer mykje på augemål, særleg på kvelvingar, utskjeringar og dekor. For å få den rette tjukkleiken og kvelvinga på loket og botnen, brukar eg mest hoggjarn og siklingar. Strengene blir laga av sauetarm og sylvtråd, av Knut Opheimsbakken her ved museet. Vi er berre ein handfull hardingfelemakarar her til lands, så vi er heldige som er to her. På fritida likar eg å spele fleire ulike instrument, og så er eg med i Valdres Kammerkor. Og medan eg budde i Trondheim spelte eg bass i eit hardrockband, så musikksmaken min er mangfaldig! Eg er også glad i å gå på konsertar, og har hatt mange store konsertopplevingar. Mindre hyggeleg var det då Pearl Jam spelte på Roskilde i 2000, der ni publikummarar vart klemt i hel. Men aller mest kosar meg saman med familien. Det vere seg om eg byggjer lego med borna, eller vi har heimelaga pizza med god raudvin til, og ser ein god film på TV. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Geoline (Astrid Bente) van Kuyk, Kantehaugadn, Vang, fødd 1957

Eg vaks opp i ein by nær Haag, med norsk mor og nederlandsk far. Etter realskulen visste eg ikkje kva veg eg skulle gå vidare, og det vart til at eg byrja på folkehøgskule i Ringebu. Sidan den gongen har eg budd i Norge, for det var fyrst når eg kom hit at livet mitt tok til. Etter folkehøgskulen jobba eg eit par år på hotell i Gudbrandsdalen, før interessa mi for dyr fekk meg til å ta landbruksskulen. Dette staka ut kursen for eit mangeårig yrke som avløysar. Det var ikkje så lange tida etter at eg flytte til Norge at eg fekk høyre om stølslivet, og det ville eg prøve! Eg fekk meg ein budeiejobb, og vart heilt hekta på fjellet og livet som budeie! Sidan har eg hatt ulækjeleg «kugalskap», og i fjor kunne eg feire 40 år som budeie. Det er ikkje så reint få stølar eg har vore budeie på, men dei siste sumrane har eg vore på Jaslangen, og det er her eg trivst aller best, for dette er reine paradiset for meg! For ei tid tilbake omskolerte eg meg til barne- og ungdomsarbeidar, og har dei siste åra jobba i barnehage. Dette er ein alle tiders jobb, men det er ingenting som kan måle seg med å vere på fjellet. Særleg kosar eg meg når eg er ferdig med morgonstellet, og kan setje meg ut på trammen i finvêret med ein kaffikopp, og berre suge til meg av all herlegdomen som omgjev meg! Derfor tek eg ikkje ut ferie, men eg søkjer permisjon, og er då budeie heile sumaren. Eg likar å fotografere, og legg ut ein del naturbilete på Facebook. Dette trur eg kan vere med på å få folk over dørstokkmila, og oppsøkje alt det fine som Valdres har å by på. Bileta på Facebook er god Valdres-reklame, som har lokka mine nederlandske Facebook-vener til Valdres i feriane. Nokon av dei har vorte heilt frelst, og tek med familie, naboar og vener hit, og det er til og med ein som har flytt hit grunna skrytet mitt! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ole Edvard Gulsrud, Begna, fødd 1998

På fritida er det skyting, jakt og fiske som er dei store hobbyane mine. Når det gjeld skyting, har eg vore med som deltakar på landsskyttarstemnet sidan eg var 11 år. Det har vorte finaleskyting fleire gonger, og eg har også fått medalje. For konkurranseinstinktet er det ikkje noko å seie på! Når hausten kjem, er det elgjakt som gjeld. Eg er med på jaktlaget til far min, og i fjor haust skaut eg min fyrste elg, noko som var ei stor oppleving! Sidan eg har vakse opp med elva Begna som næraste nabo, har eg ikkje reint få fisketurar bak meg, sumar som vinter. Det har naturleg nok vorte mest fisking i Begna, men eg likar også godt å reise opp på åsen for å fiske. Vi har hytte i Hedalen, og eg kan ikkje tenkje meg noko betre enn når eg tidleg ein fin sumarmorgon dreg ut til Buvassfaret eller Øyvassfaret for å fiske. Då har eg heile dagen heilt for meg sjølv, og alt eg høyrer rundt meg er naturens eigne lydar. Det er ikkje mykje som kjem opp mot det! Eg må likevel vedgå at eg ikkje er så begeistra for å ete fisk, men fiskepinnar går greitt! I fjor haust fekk eg fagbrev som tømrar. Læretida er på to år, og eg var så heldig å få lærlingplass hjå Valdresbygg, der eg også fekk fast jobb etterpå. Den største jobben eg har vore med på var bygginga av NAUS, og akkurat no held vi på å setje opp ein tomannsbustad på Heggenes. Når vi er ferdige der, skal vi til med bygginga av Øystre Slidre helsetun. Det er langt frå den sørlegaste delen av Begnadalen til Øystre Slidre, så eg leiger ein stad i Rogne for å unngå all køyringa. Men eg reiser stort sett heimatt kvar helg, for å slappe av saman med familien. Og foreldra mine synest nok at det kan bli vel mykje avslapping, for eg synest det er godt å sove ut når helga kjem! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Åse Østgård Hagen, Roagrendé, Reinli, fødd 1954

Foreldra mine hadde gard i Stavedalen, og sidan far min jobba på anlegg, var han mykje borte. Vi borna tok sjølvsagt del i gardsarbeidet, og lærte oss tidleg å arbeide. Besteforeldra mine budde like ved, og eg stakk ofte innom. Bestemor var flink til å fortelje, og det var stor stas å få sitje attmed henne i godstolen, og høyre spennande eventyr og segn. Desse kosestundene er av mine kjæraste barndomsminne, og bidrog også til at eg fekk utvikla ein frodig fantasi. Då eg var vel vaksen tok eg studiekompetanse, og fullførte den treårige bibliotekarutdanninga i Oslo i 2012. Eg jobba samstundes på biblioteket i Bagn, og er stolt av at eg klarte å gjennomførte studiet. No har eg jobba på biblioteket i 30 år, dei siste ti åra som biblioteksjef. Dette er ein fantastisk arbeidsplass, der eg får møte mange hyggelege folk. Når eg ikkje er på jobb likar eg å vere ute i naturen, uansett tid på året. Fotoapparatet er som oftast med, og eg ser motiv over alt! Om hausten elskar eg å gå på bærtur, og eg kan ikkje tenkje meg noko betre enn å kjenne varmen frå sola i nakken, medan eg plukkar store, gule, modne molter. For meg er det rett og slett sjelebot å vere ute i naturen! Eg er også aktiv i lag- og foreiningsarbeid, for hjartet mitt bankar varmt for bygda. Dessutan er eg interessert i historie, og var tidlegare med i historielaget. Eg har forska på slekta mi i mange ledd bakover, og synest det er spennande å få greie på kva dei har drive med, og kvar dei budde. Slekta mi er spreidd over heile landet. Mellom anna er mor mi frå Hamarøy, og eg har teke over hytta som foreldra mine kjøpte ved barndomsheimen hennar. Der oppe har eg både slektningar og vener, og eg er veldig begeistra for naturen i Nord-Norge, så eg tek turen nordover så ofte eg kan! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Hans Enger, Fagernes, fødd 1947

Etter gymnaset var eg sivilarbeidar på Grimebakken, som var ein heim for psykisk utviklingshemma born og unge. Desse fine menneska gjorde eit sterkt inntrykk på meg, noko som vart avgjerande for at eg resten av yrkeslivet valde å jobbe med menneske med ulike utfordringar. Så etter siviltenesta flytte eg til Oslo, og tok dei neste seks åra utdanning innan sjukepleie, sosialt arbeid og diakoni. Eg har bestandig likt å reise, og på barneskulen skreiv eg jamvel stil om kor sterkt eg lengta etter å få vere på tur. No har eg vore rundt i store delar av verda, der særleg eit besøk i Etiopia for nokre år sidan sette sine spor: Kvinnene stod opp før sola, for å gå 10–12 kilometer etter brensel. Dei samla kvistar i ein stor haug, og bar den tunge børa på krokete ryggar same vegen tilbake, for så å lage mat til mennene sine. Frå den dagen av lovde eg meg sjølv at eg aldri meir skulle klage på eigne vegne. Frå 2000 til 2003 flytte eg til USA for å jobbe i sjømannskyrkja i New Orleans. Eg gjorde alt frå å rake lauv til å avhalde gudstenester, men var for det meste på skipsbesøk hjå norske sjøfolk. Dette var ei fantastisk fin tid i ein by eg vart uendeleg glad i, og som eg har vitja fleire gonger sidan. Ja, eg har til og med vore her som turistguide tre gonger! No har eg vore pensjonist i ni år, men eg er framleis aktiv. Eg sit i styret på Stabburshella, og har vore med i pilegrimsfellesskapet sidan starten i 2003. Dessutan skriv eg i Kyrkjeliv, eg er veldig glad i å gå i fjellet, og er ein ivrig fotograf – særleg med fuglar som motiv. Men når eg skal slappe av er eg åleine heime, og set meg til med nokre av fotobøkene mine, med jazz frå New Orleans, eller Beethovens niande symfoni på full styrke. Då skal eg seie deg det er ein som trør takta! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Inger Toril Holte Breien, Fjellsbygdé, Etnedal, fødd 1979

Kvar sumar i ungdomsåra reiste eg opp til garden som onkelen og tanta mi eigde, for å hjelpe til. Draumen var å ta over drifta, og i 2009 vart draumen verkeleg. I mellomtida gjekk eg mellom anna kunsthandverksskulen, eg tok ein bachelor i landbruksteknikk, og ein master i reiseliv og landbruk. Garden har vore i familien i fem generasjonar, og har autentiske bygg frå fleire hundreår som vi vøler på. Her var mjølkekyr, men vi har no starta med dølafe – som er kritisk utryddingstruga – og driv med kjøtproduksjon. Utanom garden jobbar eg i Ungt Entreprenørskap (UE), og driv med eigne prosjekt. Mellom anna lagar vi talglys av ekte talg som vi sel til besøkjande og i utvalde butikkar. Vi har også hatt quizkveldar og gardskafé, og har arrangert guida turar til Breieleiren. Når det gjeld jobben i UE, går den ut på å reise rundt på grunn- og vidaregåande skular, for å inspirere unge til å tenkje nytt, og skape verdiar. Målet er å gjere det attraktivt for dei unge å busetje seg i Valdres etter enda skulegang. Eg er også med i prosjektgruppa for makerspace, der elevane får lære koding, som er ein essensiell kunnskap for dei som veks opp i dag. For meg er bygningsvern, og det å skjøtte kulturarven, ressursane og miljøet, viktig. Ved å ta vare på bygningane blir det ikkje berre meir interessant å ta over garden, det blir også høve for fleire til å oppleve korleis det var. Derfor ynskjer vi å formidle kunnskap om gamle dagar, og sjå kva vi kan lære av dette i dag. Elles er eg glad i å vere ute, og kosar meg skikkeleg når eg kan spenne på meg skia rett utanfor døra, og legge i veg. Mannen min, dei to sønene, og yngstejenta vår på eitt år – som eg dreg i pulk – er med, og inne i skogen tenner vi bål, grillar pølser og drikk solbærtoddy. Betre kan ein ikkje ha det! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Per Hytten, Bøaflata, Vang, fødd 1938

Snautt to veker før andre verdskrig var omme, hende det noko som eg hugsar som det skulle vore i dag. Engelskmennene sende ut meir enn 100 bombefly mot eit oljeraffineri rett utanfor Tønsberg by, fordi dei trudde at tyskarane fekk drivstoff til ubåtane sine derifrå. Men vi som budde rett ved vart også råka. Huset vårt – der det oppheldt seg ti personar – vart bomba til ruinar, men vi overlevde heldigvis alle. Det var dessverre ikkje alle i nabolaget som var like heldige, for av dei 70–80 menneska som budde her, var det berre om lag 20 overlevande. Seinare i livet skulle idrett, friluftsliv, jakt og fiske bli ein stor del av livet mitt. Av personlege rekordar kan eg nemne 6,99 meter i lengde, 11,1 på 100 meteren og 1,99 meter i høgde i den gamle saksestilen, på ei tid då norgesrekorden var to meter. Eg hoppa også 4,40 meter i stav med ein heilt stiv stav, som ikkje gav den katapult-effekten ein har i dag, medan verdsrekorden 4,77 meter. Dessutan har eg ein fjerde plass i tikamp frå NM, og eg vart også teke ut til ein landskamp i fotball, då vi den 24. juni 1956 spelte mot Danmark, og vann 3–2. Når det gjeld jakt og fiske, har eg teke ein aure på seks kilo på tørrfluge, som eg trur står som norgesrekord enno, og eg har skote eit reinsdyr som hadde ei slaktevekt på 94 kg. Elles lærte eg å flyge av Arvid Piltingsrud, som var med på bombinga av Tyskland under krigen. Sjølv tok eg flysertifikatet i 1966. Eg har også køyrt Route 66 på Harley på byrjinga av 1970–talet, noko som var ei stor oppleving. Som «hjelm» brukte eg den lua eg har på meg no. Det er nok også nokon som kjenner namnet mitt frå avisa, sidan eg har skrive om lag 120 lesarinnlegg i «valdresen». Og no har eg byrja å skrive mine memoarar, så siste ord er ikkje sagt enno! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Marianne Hermundstad Grobakken, Køllstadbygdé, Rogne, fødd 1967

Eg vaks opp på Filefjell, vegg i vegg med besteforeldra mine, som dreiv Filefjellstuene. Her hadde eg ein trygg og god oppvekst, med tre systrer og nære vaksenpersonar. Og sidan vi budde så tett på kvarandre, vart vi ein samansveisa familie. Med særleg stor glede ser eg tilbake på alle dei fine stundene saman med bestemor. Bestemor var varm, raus og inkluderande, og eg gjekk heim til henne så ofte eg kunne. Vi hadde ikkje reint få timar saman eg og ho, og eg sette umåteleg stor pris på desse heilage stundene vi to fekk, heilt for oss sjølve. Alle turistane som kom innom, gav meg ein smak av verda utanfor, og eit ynskje om å lære språk. Så då eg som 16-åring flytte for å gå på gymnas på Fagernes, valde eg språklina, med tysk, engelsk og fransk som fag. Deretter reiste eg til Wengen i Sveits for å jobbe som au pair, for å praktisere språka eg hadde lært, og for å sjå landet. Det vart eit supert år i Sveits, der eg fekk oppleve mykje fin natur, og fekk mange gode vener. Så kvar gong det blir vist utfor frå Wengen på TV, sit eg klistra til skjermen, og speidar etter kjente! Etter året i Sveits gjekk eg lærarhøgskulen på Hamar, der eg utdanna meg til barnehagelærar. Dei neste åtte åra var eg styrar i Rogne barnehage, før eg på ny sette meg på skulebenken, og tok utdanning som allmennlærar. Så no jobbar eg på Rogne skule der eg er kontaktlærar for andre klasse, og har undervising i sjuande. Eg trivst veldig godt i læraryrket, som både er krevjande og gjevande. Ein må investere krefter og by på seg sjølv for å få dei gylne augneblinka, så ein treng eit påfyll av energi no og då. Og den likaste måten å gjere det på, er å kome heim etter ein fottur eller skitur, og setje seg godt til rette i godstolen med ei god bok. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Gjermund Granum, Graneisbygdé, Etnedal, fødd 1970

Her på garden har vi 30 mjølkekyr, og ca 60 dyr med smått og stort. Vi driv no å legg planar for bygging av nytt fjøs, med mjølkerobot og delvis automatisert fôring. Dette vil føre til ein meir fleksibel kvardag, både for oss og for sonen vår, som er interessert i å ta over drifta. Kostnaden vil bli på om lag åtte millionar kroner. For ti år sidan byrja vi planlegginga av ein isfabrikk i samarbeid med Gamlestølen, vi lånte pengar, og sette i gang under namnet Gardsis frå Valdres. Vi hadde tilgang til om lag 1200 oppskrifter, og hadde 12–13 av desse i sortimentet vårt. Men vi utvikla eit par eigne smakar også, mellom anna ein is med cognac og ein med kaffi, som vart veldig populære. Desse vart utvikla i samarbeid med høvesvis Braastad og kaffihuset Solberg & Hansen, der kaffi-isen fekk sylv under NM for lokalforedling av mjølkeprodukt. Isane slo godt an, men sidan issesongen er om sumaren – då det er mest å gjere på garden – og vi også hadde starta opp med å lage pultost, vart det for mykje å gjere. Derfor selte vi oss ut, og lét Gamlestølen ta over alt. Når det gjeld pultosten, følgjer vi same oppskrifta som både mor mi og bestemor mi har brukt i fleire titals år. I fjor selte vi vel 600 kg pultost, men etterspurnaden er stor, og vi har som mål å doble produksjonen i år. Elles har vi nokre tomter i Bakkebygda, rett før Gamlestølen, der vi byggjer prisgunstige ferdighytter for sal. Hyttesalet har finansiert investeringane i samband med oppstarten av pultostproduksjonen, og vil vere med å finansiere bygginga av nytt fjøs. Eg har også drive med skyting, og var med på så å seie alle landsskyttarstemna frå 1985 til 2011. Dette var stort sett det vi hadde av ferie kvart år. Men når sonen vår tek over garden, blir det vel ei rå med litt meir fri. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Anja Tschauschner, Lomen, fødd 1972

I ungdomstida utdanna eg meg innan oppmåling og kartverk, og jobba med kartdata i Dresden, der eg vaks opp. Men då eg i 1992 var på ferietur i Norge for fyrste gong, bestemde eg meg for at her skulle eg bu: Eg kjende meg heime med det same. Det var ikkje så lett å få ein jobb som høvde utdanninga mi, og det tok ni år før eg fekk napp på ein jobb i Oslo. Men Oslo var ikkje noko for meg; det var for mykje mas. Så det var fyrst etter ein ferietur gjennom Valdres at alt fall på plass; det er her eg skal vere! Den fyrste vinteren i eige hus i Lomen, var det nede i –38°C. Det var så kaldt at ikkje eingong polarhunden min ville ut, men eg lét meg ikkje stogge! Takk vere internett kunne eg halde fram med jobben i Valdres også. Men etter ei tid vart det nedskjeringar, og eg miste jobben. Dette førte til at eg endeleg torde å satse på det eg hadde drøymt om sidan eg var lita: Eg skulle jobbe med dyr! For at draumen skulle bli verkeleg, måtte eg på skulebenken att. Fyrst utdanna eg meg som hundemassør, før eg tok utdanningar som naturterapeut for dyr, og innan fysioterapi og osteopati. Deretter starta eg opp Valdres Dyrefysioterapi, og driv no med behandling av alle slag dyr. Eg har fått veldig gode tilbakemeldingar både frå dyr og eigarar, og folk kjem langvegsfrå for å få hjelp til dyra sine. Dessutan trivst eg kjempegodt her i Valdres, som er eit paradis for meg som elskar å vere ute i naturen, så betre kan det ikkje bli! Elles likar eg å reise på tur, stogge der eg vil, og bruke tida på å bli kjent med stadene dit eg kjem. Og når eg skal kose meg heime ein kald vinterkveld, fyrar eg opp i omnen. Då står omnsdøra oppe, og eg legg beina på ein krakk så tett på flammane, at eg nesten brenn meg. Så sit eg og blar i ei bok med reiseskildringar, og lèt fantasien ta meg ut på eventyr. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Katrine Celius, Førsøddin, Leira, fødd 1988

Dei kjæraste barndomsminna eg har, er frå stølen til mommo på Jutulen, innanfor Kruk. Det var mykje born på hyttene rundt, og vi var ute å leikte eller bada i elva, og var nesten ikkje inne anna enn når vi åt og sov. Eg vart ofte både blaut og kald, men det gjorde ingenting, for eg var heilt utan sorger, og livet var fantastisk. No har eg sjølv to born, Helmer på fire år, og Marlon på 16 månader. Det er viktig for meg at dei også skal få gode barndomsminne, med fri leik og små eventyr. Eg har bestandig vore glad i å teikne og måle, og etter vidaregåande tok interessa mi for kunst seg opp. Eg byrja å gå på utstillingar og andre stader der eg kunne sjå kunst, og fann at dette var ei verd eg treivst veldig godt i. Derfor tok eg ei tverrfagleg utdanning i kunst i Kragerø, samt eit semesterstudie i fotografi ved Bilder Nordic i Oslo. Til dagleg jobbar eg for Kreativ Strek på Fagernes, og kombinerer jobben med eigne prosjekt innan teikning, foto og måling. Sjølv om dette er ulike kunstformer, gjev eg dei eit uttrykk som er inspirert av det same; menneske, relasjonar og banda til kulturhistoria vår. På fritida elskar eg å vere aktiv, og trenar styrke, går på ski, joggar og spelar handball. Eg har utdanning i ernæring og helse frå Høyskolen Kristiania, for eg er oppteken av folkehelse gjennom aktivitet og god, næringsrik mat. For både sterk kropp og topp! Eg er også oppteken av at born og ungdom skal få gode oppvekstvilkår med tryggleik og omsorg, og at særleg ungdommen blir sett og anerkjend. Eg får inntrykk av at det blomstrar av flott ungdom i Valdres. Vi har dei finaste områda å vekse opp i, og om vi alle også tek vare på kvarandre, og unner kvarandre det beste, ja då får vi det verkeleg godt i den vakre dalen vår! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Vegard Kjøs Egge, Ellestadbygdé, Lomen, fødd 1988

Fram til eg var 18 dreiv eg med skiskyting, men eg var for dårleg til å skyte, så eg gjekk over til langrenn i staden for. Og då eg var ferdig på vidaregåande flytte eg til Lillehammer, der eg dei neste fem åra satsa på langrenn for fullt. Som beste resultat fekk eg 25. plass i NM for seniorar. Ved sida av langrennssatsinga var eg student. Det vart ein bachelor i idrettsfag, eit årsstudium i økonomi, og eitt år med praktisk pedagogisk utdanning. Deretter vart det eitt år med studiar innan spesialpedagogikk på idrettshøgskulen i Oslo, før eg vende nasen heim, og byrja som idrettslærar på Valdres vidaregåande skule. På skulen underviser eg i langrenn og skiskyting. Eg har med meg nokre nyttige erfaringar i tida frå eg sjølv var aktiv, som eg tenkjer elevane mine kan dra nytte av. For eg lærte mykje om meg sjølv då eg trente regelmessig 10–12 økter i veka. Både om det reint kroppslege og kva som må til av trening, og at ein må evne å hente ut det siste av krefter, men også at ein må vere strukturert og ha evne til planlegging. Dessutan var eg for ivrig, og trente litt feil og for mykje. Eg ville for mykje for fort. Og når ein sjølv har kjent dette på kroppen, er det lettare å sjå teikna hjå andre. Elles er eg oppvaksen på gard, og skal ta over drifta om ikkje så lenge. Eg driv også med jakt og fiske, og unnar meg ein tre veker lang utanlandstur kvar sumar. Då reiser eg gjerne til Frankrike, der eg mellom anna har vore og sett Tour de France eit par gonger, men USA er også veldig fint.   Og sjølvsagt brenn eg for fysisk aktivitet. Eg ser at elevane trivst i aktivitet, og eg er sjølv ein ivrig mosjonist: Eg går mykje på ski, og spelar også fotball for FK Vang. Det er så rart med det; alt går så mykje lettare når ein kjem seg ein tur ut. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Shiela Joy Betinala, Lundsmarké, Vang, fødd 1977

Eg vaks opp i Davao City, som ligg i det sørlegaste området på Filippinane. Her utdanna eg meg til sjukepleiar, og jobba fyrst ved ei kreftavdeling, og sidan som lærar innan sjukepleiefaget. Og sjølv om det var ein del uro her, var det fyrst og fremst eit ynskje om forandring i jobben som gjorde at eg flytte til Norge i 2008: Jobben som lærar var ikkje utfordrande nok. Fyrst var eg au pair hjå ein familie i Akershus, før eg fekk jobb på Vangsheimen i juni 2011. Året etter var eg i Moss ein tur, der eg trefte han som skulle bli mannen min. Etter kvart fann vi ut at det skulle bli oss to, og han ville helst bli buande i Moss. Men eg trivst så godt i Vang, at han fekk grei beskjed om at dersom han ville at vi skulle vere saman, måtte han flytte oppover. Og slik vart det! No er eg med på frivilligsentralen, og dei siste fem åra har eg vore med i Vangskoret. Eg har lært mykje dialekt av å vere med i koret, noko som er bra både for meg og pasientane. På Vangsheimen har eg mest nattevakter, men når eg har tid, stikk eg innom og spelar gitar og syng for dei eldre. Då samlast alle, og av dei mest populære songane er Dei nære ting, Blåmann, Blåmann, og Den fyrste song eg høyra fekk. Eg synest det er trist at dei gamle får så lite besøk av familien, sjølv om dei bur i nærleiken. Og noko av grunnen til at eg syng for dei gamle og er med som frivillig, er for at dei ikkje skal ha det så einsamt og trist. Likeins vil eg vere til stades når eit menneske ligg for døden, for det er ikkje bra å vere åleine i ei slik stund. Nyleg søkte eg om norsk statsborgarskap. Ikkje dobbelt, berre norsk. For det er i Norge eg høyrer heime, og det er her eg vil bu. Eg et rakfisk og sursild, og når eg dreg til Filippinane for å besøkje familien, må eg ha med meg brunost! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Harald Andris Hamre, Slidre, fødd 1945

Då eg var 15 forlét eg Slidre for å ta utdanning, og det skulle gå 47 år før eg flytte tilbake. Fyrst vart det realskule og gymnas, før eg gjekk på Norges Handelshøgskule og avtente fyrstegongstenesta. Deretter flytte eg til Oslo, og jobb i det som no heiter Innovasjon Norge. Det var i Oslo eg møtte kona mi. Ho var frå Fauske, så i 1971 flytte vi til Bodø. Etter kvart flytte vi til Austlandet att, der eg mellom anna hadde jobbar som kontorsjef i Gausdal kommune, og viseadministrerande direktør i det som no heiter SpareBank 1 Østlandet. Dei siste 27 åra i yrkeslivet jobba eg i bank, og var sterkt involvert i datautviklinga. Eg reiste mykje i Europa og USA for å følgje med på det som skjedde, og vi vart faktisk den fyrste banken i Norge som fekk nettbank. Men 47 år etter at eg reiste frå Slidre, flytte eg tilbake saman med kona mi. Vi fekk 11 år saman på mine barndomstrakter, før ho døydde frå meg i januar 2018. Vi heldt saman i nær 50 år, og det er useieleg vondt at ho ikkje lenger er hjå meg. Etter at ho vart borte, har eg reist veldig mykje. Både til vener og til stader der det kan vere fine motiv å forevige med kamera, for eg er ein over middels ivrig fotograf. Interessa for fotografering fekk eg som smågut, og eg laga meg endatil mørkerom på soverommet. Men etter at eg vart pensjonist, og særleg etter at eg vart åleine, har fotograferinga vorte noko meir enn ein hobby. Eg har vorte flinkare, og har også fått eit par–tre av bileta mine vist på NRK si vêrmelding – no sist eit fotografi frå Nøsen den 8. desember. Det var trist å bli åleine, men livet må gå vidare. Og fotograferinga syter for at eg har noko å finne på, og får fine opplevingar i naturen. For sjølv om eg har mange fine minne å sjå tilbake på, er eg ikkje metta på opplevingar enno. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Gunvor R. Heiene, Hedalen, fødd 1941

Eg vaks opp på eit lite bruk der vi hadde nokre dyr, og han far dreiv i skogen ved sida av. Vi hadde også eit par–tre pasientar frå Prestsæter, som mor mi tok seg av. Og eg og dei to systrene mine hjelpte til, og lærte oss tidleg å arbeide. Etter lærarskulen var eg lærar i Oslo eit par år, før vi tok over garden i 1966, og flytte heim. Ved sida av gardsdrifta var eg lærar i Hedalen fram til 1993, med unntak av eitt år, då eg var statssekretær i Utdannings- og forskingsdepartementet. For eg har vore politisk aktiv, og har mellom anna sete fire periodar i kommunestyret, og var leiar for Oppland Krf ein periode. Eg har også vore leiar for Hamar bispedømmeråd. I 1993 reiste vi til Nepal, der vi var i tre og eit halvt år. Eg var rektor på ein norsk skule i Katmandu, og hadde også ei stilling som norsk konsul. Dette var ei særs gjevande tid, der eg lærte mykje om kultur- og språkforskjellar. Ein gong fekk vi litt pengar av nokon som var på besøk, som dei ville at vi skulle gje til nokon trengande. Pengane gjekk til ein fattig familie, slik at sonen deira, Umesh, og syskena hans kunne halde fram på skulen. Sidan vart Umesh som ein son for oss, og vi hjelpte han til sumararbeid og studiar i Norge. Med litt hjelp, store evner og hardt arbeid, vart han sivilingeniør. Han bur no i Trondheim med kona si, Kabita, som det vart laga ein film om. Filmen, som vart veldig populær i Nepal, vart delvis spelt inn i Valdres. Vel heime var eg kyrkjeverje til eg gjekk av med pensjon i 2005, men tok seinare på meg ei 40% stilling som lærar for flyktningar. No er eg medlem av eldrerådet i kommunen, og er med og arrangerer den kulturelle spaserstokken, der musikarar spelar på Hedalsheimen. Men på nyåret skal vi til Spania i tre veker, og det gler eg meg til! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Pål Bredesen, Moane, Rogne, fødd 1981

Far min var industrimekanikar, og hadde også verkstad heime. Eg lærte mykje av han, og fekk frie tyglar til å drive med det eg ville. Då eg var 16 byrja eg på elektrolina, samstundes med at eg var med Øyvind Abelsen og produserte lysdimmarar og -miksarar på kveldar og i helger. Etter ei stund la vi merke til at det vart meir etterspurnad etter scener. Eg laga tre–fire mobile scener i kjellaren heime, før eg etablerte firmaet MTI Norge AS i 2007, og vi er no totalleverandør av scener, lys- og lydsystem. Vi har fem årsverk, og har sett bransjestandarden innan scenemål. Dei mobile scenane vi lagar finst i fire ulike storleikar, der den minste er på 4 X 6 meter, og den største er 10 X 7 meter. Scenane blir produsert i lette og sterke material, og kan fraktast med ein stor personbil eller varebil. Men sidan vi har ambisjonar om å utvide for eksport nedover i Europa, og scenane våre blir litt for små for store festivalar, driv vi no å utviklar ein scene på 220 m². Denne må fraktast med semitrailer. Elles driv vi med import og sal av lyd- og lysutstyr, og har ein del oppdrag med rigging av utstyr til så vel mobile, som permanente scener. Dessutan driv vi med produksjon av datastyrte skjerebord, og tek på oss oppdrag som sandblåsing, sveising av alle typar metall, og lakkering. Eg er litt stolt av at vi har klart å etablere ei solid bedrift, og at vi driv i eige hus. Vi har sett opp to bygningar på til saman 1000 m², der det eine er verkstad og kontor, og det andre er lager. Og i fjor fekk vi endatil Øystre Slidre kommune sin næringspris, og det var litt stas! Utanom jobb likar eg å skru og køyre bil. Eg har ein gatebil med om lag 450 hestar, samt ein 1966 Chevelle og ein 1980-modell Corvette Stingray. Ein skal jo ha det litt moro også! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Liv Arneng, Johmsgrendé, Lomen, fødd 1985

Eg vaks opp på gard i Skjel i Dælsbygd´n, der det vart forventa at eg deltok i gardsarbeidet frå eg var lita. Men det var systera mi som hadde odel på garden, og då tida var mogen for å ta vidare utdanning, visste eg ikkje kva eg skulle velje. Det vart til at eg jobba eitt år, og då fekk eg eit innfall om at eg skulle bli lærar. Og slik vart det. Etter lærarskulen byrja eg på Vestre Slidre skule, der eg har jobba dei ti siste åra. No underviser eg ungdomstrinnet i matte, naturfag og norsk. Eg synest det er fantastisk å jobbe med så mykje flott ungdom, og er heldig som kan vere ein stor del av livet deira. Ingen dag er lik, og eg gler meg til å gå på jobb kvar dag. Eg har vore gift i ti år, og saman har vi to born på tre og åtte år. Mannen min tok over heimgarden sin, og driv med sau. Vi har støl på Johmssyndin, der det korkje er straum eller TV, men vi har radio og fantasien som underhaldning. Tidlegare var eg ein del av folkemusikkmiljøet, og spelte langeleik, song og dansa springar og lagdans. Dette er ei tid eg saknar litt, for her var så rause menneske, og alle var velkomne, gamal som ung. Men med familieliv, jobb og gardsarbeid, strekk ikkje tida til. No driv eg med klatring i Vang saman med dottera mi på åtte år. Dette har vi gjort i snart to år, og det er ei fin øving i koordinasjon og uthald, og gjev dessutan meistringskjensle. Eg har også ein 22 år gamal kaldblodshest. Det er reine terapien for meg, ikkje berre å ri, men også det fysiske arbeidet ved å moke i stallen, og kjenne den særeigne, gode lukta som er her. Under oppveksten lærte vi å vere tolerante, og ha ein aksept for alt og alle. Og eg håpar at eg kan gje borna våre om så berre ein brøkdel av dei verdiane eg fekk i min oppvekst, slik at dei kan bli godt rusta til å takle kvardagen. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Geir Ståle Bjørnstad, Hagagrendé, Reinli, fødd 1975

Etter to år som energimontørlærling hjå SAE frå 1994, vart eg kalla ut til fyrstegongsteneste. Det var ikkje råd å få jobb som energimontør etter militæret, så eg byrja som elektrikar der eg vaks opp, i Sørskogbygda i Elverum. Men heldigvis ringte dei frå SAE nokre månader seinare og tilbaud meg fast jobb, og eg flytte til Sør-Aurdal for godt. Eg fekk plass på fotballaget til SAFK, som det heitte den gongen, der eg spelte venstre back. Vi hadde dei to beste laga i Valdres då, med eitt lag i tredje divisjon, og eitt i fjerde. Eg spelte for tredje divisjonslaget. Eg slutta i 2003/2004, og prøvde meg på eit comeback i 2005, men korsbandet rauk på fyrste treninga, og dermed var den karrieren over. Men eg har vore fotballtrenar nokre år, for eg har to døtrer på ni og femten som spelar for Bagn. Eldste dottera vår på 17 har ein svært sjeldan diagnose, som eit kombinert team frå Ullevål og Nederland driv og forskar på. Ho sit i rullestol og har ikkje språk, for ho har ein framskriden sjukdom som gjer at ho stadig mistar ferdigheiter. Men no har ho heldigvis fått medisinar som bremsar sjukdomsutviklinga. Det har vore ein kamp om å få sett ei diagnose slik at vi skulle få rettigheitene vi har krav på frå NAV, men det har vorte betre etter kvart. Vi har også fått eit godt tilbod frå kommunen. Kona mi får pleiepengar for å vere heime og ta seg av dottera vår, og byrja i vår å jobbe i ei lita stilling utanfor heimen. Elles har eg sete i styret i Valdres Snøskuterklubb dei siste åra, og eg er ein ivrig elgjeger. Men årets høgdepunkt er å reise på tur med kona, berre eg og ho. Vi kjøper ikkje julegåver til kvarandre, men sparar pengane til denne turen, som helst går til varmare strøk. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Kristine Granli, Beitostølen, fødd 1966

Dei fyrste åra mine i arbeidslivet, jobba eg så mykje at eg vart sjuk av det. Eg var fyrst butikksjef for klesbutikken Twins med ansvar for fire butikkar, før eg vart dagleg leiar for klesmerket Ball. Ikkje berre sleit eg meg heilt ut, det kjendest også meiningslaust å berre jobbe for pengar. Eg ville mykje heller gjere noko eg kunne vere stolt av; eg ville hjelpe andre. Derfor tok eg ei rekkje studiar og kurs innan medisin, terapi og massasje, og starta ein klinikk i Oslo som gjekk veldig bra. Sidan eg er veldig glad i fjellet og naturen, og Oslo er hektisk og bråkete, kjøpte eg ei leilegheit på Beitostølen i 2004. Dette vart ein fristad for meg, og det vart mange turar oppover. Men ein dag fann eg ut at eg like gjerne kunne flytte til Beitostølen for godt, for det var her eg likte aller best å vere. På Beitostølen opna eg ein ny klinikk, Helseglad, der eg tilbyr massasje, ulike typar akupunktur, soneterapi, og tre ulike typar healing. Eg er også personleg trenar. For meg er det viktig å gje best mogleg hjelp til så mange som råd, så eg har eit breitt spekter med tilbod. Eg held meg sjølvsagt fagleg oppdatert, og tek stadig utdanningar og kurs for å utvikle meg. Dei ulike behandlingsformene eg tilbyr, med det reint skulemedisinske i kombinasjon med ei åndeleg tilnærming, gjev også ei meir heilskapleg behandling, som betre kan tilpassast kvar enkelt. Om lag 90% av pasientane mine er fastbuande valdrisar, og eg vil nytte høvet til å rette ein stor takk for den tiltrua og openheita dei har vist meg, ved å prøve dei ulike behandlingane mine. Eg angrar ikkje på at eg valte ein annan kurs i livet, for no er eg lykkeleg. Og mykje av det skuldast at det er så mykje meir gjevande å hjelpe folk, enn å berre jage etter pengar. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Bjørn Gunnar Østgård, Aurdal, fødd 1951

Etter handelsskulen jobba eg i klesbutikk i Drammen nokre år, før eg flytte heim, og arbeidde ei kort stund for Brustad i Bagn. Deretter etablerte vi butikken Herreklær på Fagernes i 1979, og litt seinare Skonytt, som eg dreiv fram til 1997. Etter at butikken var avvikla jobba eg eitt år for St. Olaf College i Minnesota, der eg transkriberte gamle brev som var sendt mellom slektningar og vener i USA. Eg fekk nemleg tidleg ein lidenskap for slekts-, lokal- og utvandringshistorie. Den fyrste oppgåva eg gjekk laus på, var å kartleggje mi eige slekt. Så, utpå 1980-talet, skreiv eg inn oppføringar frå kyrkjebøker på data, noko som var ein stor jobb. For det er temmeleg mange som er døypt, konfirmert, gift og gravlagt sidan 1692! Denne digitaliseringa gjer at kyrkjebøkene blir meir tilgjengelege for folk, og det synest eg er viktig. Eg dreiv også med slekts- og bygdebokarbeid. Her var det naturlegvis også mange namn å halde styr på, og tidvis mykje «detektivarbeid» for å finne rett person. Det var uansett takk vere arbeidet med desse prosjekta, at førespurnaden frå USA kom. Då eg kom heim frå USA, takka eg ja til jobb hjå Kampenes Begravelsesbyrå. Det angrar eg ikkje på, for dei siste 20 åra har vore dei mest gjevande åra i livet mitt. Det var litt skummelt i byrjinga, men det gjekk seg fort til. For menneske i sorg kastar maska, og er berre snille og gode. Det er også godt å kjenne at ein betyr noko for nokon andre, dessutan har eg lært mykje om meg sjølv, og har faktisk vorte eit betre menneske. Det var veldig rart å gå av med pensjon i mars, for tida hjå Kampenes har gjort noko med meg. Derfor har eg takka ja til ein del jobbar her også etter at eg gjekk av, og tek elles ein tur innom dei gode kollegaene når høvet byr seg. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Kirsten W. Langedrag, Hølera, fødd 1950

Foreldra mine hadde Svenes camping, og det var stor stas med alle folka som var innom, særleg dei som kom att år etter år, som vi vart ekstra godt kjende med. Då eg var 12 år, vart eg med på Ulnes handballag, der eg var keeper heilt til eg var 47 år gamal. Vi hadde eit godt handballag i mange år, og i 1973 rykka vi opp til 2. divisjon. Heile bygda var sterkt engasjert, og det kokte når vi spelte kampar. Heimekampane måtte vi spele i Golhallen, sidan det ikkje var hall i Valdres. Og ein periode var det endatil køyreforbod på sundagane, og då var vi nøydde til å ta drosje til kampane. Dei siste 15 åra har eg jobba på Bagn skule, og det har vore heilt fantastisk. For eg brenn for dei unge, og har i jobben prøvd å setje meg inn i kva dei er opptekne av så vi har noko å prate om, slik at dei blir sett, og vi kan vere på lag. Vi har sjølve ei dotter og to barnebarn. Dei er busette i Kristiansand, og vi reiser nedover så ofte vi kan, så vi kan vere saman med dei. Elles har eg vore med i ungdomslaget frå 15-årsalderen, eg har drive med neversløyd i 30 år, og eg har vore med i husflidslaget sidan starten. Den siste tida har vi i husflidslaget vore travle med å få alt klart til opninga av julebutikken på Bagnsmoen den 22. november. Her blir det julemarknad frå torsdag til laurdag fram til 15. desember, der vi har mykje bakst og mange flotte handlaga produkt til sals. Det er om lag 60 personar som har levert varer til oss, så her skulle vere noko for alle! Bagnsmoen er no valt til Sør-Aurdal sin 1000-årsstad. Dette var Valdres sin største handelsstad i si tid, med landhandel frå 1880-åra. Bygningen er godt ivareteken, så her får dei besøkjande oppleve den gode gamaldagse stemninga av landhandel, utan noko kjas og mas. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Knut Fuglesteg, Ryfoss, fødd 1949

Fyrste gongen eg oppdaga at eg hadde spesielle evner, var eg to og eit halvt år. Då såg eg ein kar som hadde døydd eit par dagar tidlegare, som sat på ein benk. Eg fekk ein øyrefik då eg sa kva eg hadde sett, for slike ting var det lita openheit om den gongen. Då eg var smågut flytte vi litt rundt, og budde mellom anna på Fuglesteg i Luster kommune, og i Årdal. Så då eg byrja på skulen, prata eg sogning. Eg var også liten og sint og hadde eit spesielt etternamn, og dette resulterte i at eg vart hardt mobba og utfrosen. Til dømes var det slik at når ein av elevane i klassen hadde bursdag så kom heile klassen, men når eg sjølv fylte år, kom det ingen. Det var vanskeleg å ikkje passe inn i den alderen, men no har det vorte meir akseptert å skilje seg ut. Og om nokon skulle finne på å kalle meg normal i dag, ja då hadde eg vorte fornærma! Dei siste 55 åra har eg drive med healing. Som healar brukar eg hendene, og prøver å styre den energien som finst i oss alle – den energien som gjer at vi «tikkar». Når eg tek på eit menneske kan eg kjenne kor det er vondt, eller eg berre får ei vissheit om kva som er gale. Eg får sjølv smerter i hendene, og dei hovnar også opp. Eg har vore forstandar i Sjamanistisk Forbund sidan 2012. Sjamanisme er ein fleire tusen år gamal åndeleg praksis, der ein må vedkjenne seg at alt er besjela. For meg blir det feil å skulle leve av healing og sjamanisme, så eg tek helst ikkje betaling. Men det hender eg får gåver, og eg forventar også å få dekka utgiftene mine. Eg driv også fjernhealing via telefon. Ved påsketider var det ei fortvila dame i Sverige som ringte meg; ho hadde ikkje vore ute av leilegheita si på 1 ½ år. Men nokre telefonar seinare stod ho ein dag på døra mi, og det var den finaste løna eg kunne få! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Karoline Røyset Sveen, Bjørgo, Aurdal, fødd 1988

Vi flytte frå Gol til Valdres då eg skulle byrje i andre klasse på barneskulen. Tidlegare hadde vi også budd på Hareid på Sunnmøre, der mora mi er frå. Far min var glad i fiske og friluftsliv, og var flink til å ta oss med ut på turar. Dermed lærte han også meg å setje pris på natur og friluftsliv, som no er av mine største gleder i livet. Eg var veldig glad i pappa, så det var eit hardt slag då han døydde av kreft i fjor. Og for å heidre han og minnet om han, har eg tatovert eit naturmotiv på armen min. Foreldra mine hadde hund, men eg ville ha ein som var berre min, så eg byrja å mase. Etter å ha venta i noko som kjendest ut som ei eve, fekk eg endeleg min eigen hund då eg var 15, og eg var så lykkeleg at det berre brusa i heile meg. Sidan har eg hatt hund, og har no ein Alaskan malamute, som eg valde fordi han taklar fjell- og skogsturar i all slags vêr. Eg har sete i styret i Valdres Hundeklubb nokre år. Vi tilbyr mellom anna ulike kurs, og har arrangert fleire meisterskap i smeller. Som medlem i hundeklubben kan du dele hundeinteressa di med fleire, og det er både sosialt, triveleg og lærerikt! Skriving er ei anna av mine store interesser. Eg skriv litt på frilanse for eit par nettredaksjonar og aviser, der temaa oftast er born og hund. Eg har også hatt nokre krimnoveller på trykk i ulike vekeblad. Men det eg likar aller best å skrive om, er ei blanding av fantasy og krim. For så lenge eg kan hugse, har eg likt magi. Magi pirrar fantasien og rokkar ved ein del førestillingar, og som skribent står ein mykje friare til å utfalde seg. Draumen er å kunne leve av skrivinga, og om nokre månader får eg min bokdebut. Då blir den fyrste boka i ein serie på tre eller fire bøker gjeven ut, så eg går ei spennande tid i møte! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ali Rezek Alarmaleh, Røn, fødd 1980

Eg byrja å arbeide då eg var sju år. Kvar dag etter skuletid jobba eg med jarn i bedrifta til onkelen min, noko eg held fram med til eg var 15. Deretter var eg tilsett i ein møbelfabrikk i tre år. Men far min var streng, og forlangte at eg skulle følgje den greina av islam som han sjølv levde etter. Det ville ikkje eg. Eg ville vere fri til å bestemme over mitt eige liv, og til å tenkje, og leve slik eg sjølv syntest var best. Derfor såg eg meg nøydd til å flytte frå heimstaden min, Homs i Syria, då eg var 18 år, og fyrste stopp var Libanon. I Libanon fekk eg fridom til å gjere som eg ville. Eg fekk ein god jobb og var sjef for 15 tilsette, løna var veldig bra, og eg fekk mange vener. Eg sende jamleg pengar heim til familien, og bidrog til at dei kunne byggje seg hus. Men mange konfliktar spreidde seg til Libanon, og livet vart stadig vanskelegare. Så eg flykta etter kvart til Jordan, og seinare til Qatar. Og i 2015 kom eg til Norge via Tyrkia og Hellas. Her i Valdres har eg fått alt eg drøymde om: Ein god jobb hjå Grønvold snikkarverkstad, hus, fin familie med kone og born, og ein stad der vi trivst med å bu. Vi har fått eit nettverk i Valdres, og er veldig godt nøgde med livet. Før vi gifte oss, sa eg til kona mi at eg ikkje vil samle på, og bli rik på pengar, for eg ynskjer å dele med andre. Og eg håpar eg kan gje noko tilbake til Norge, til menneska og til arbeidsplassen min. For noko av det som har gjort sterkast inntrykk på meg, var å få oppleve dei menneska som hjelpte flyktningar i Norge, men også i Hellas i 35–40° varme, sjølv om dei ikkje kjende oss, og vi kom frå ein annan kultur. Dei gav oss all mogleg hjelp, og dei gav oss sine hjarter. Og når eit menneske gjev av hjartet, gjev det noko som ikkje alle pengar i heile verda kan gje. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Malin Engeli, Steinsetbygdé, Etnedal, fødd 1994

Veslesystera mi har cerebral parese, noko som fører til at muskelkontrollen hennar er forstyrra. Og sidan hesteriding er bra for balanse og koordinasjon, tok foreldra mine ho med seg på riding. Eg vart sjølvsagt med, og fekk hestedilla. Den fyrste hesten min fekk eg då eg var seks år, og sidan har eg hatt mange hestar. Fyrst dreiv eg mellom anna med sprangriding, men etter at eg og far min såg ein video på YouTube med westernriding, fann eg ut at dette var noko eg ville byrje med! Westernriding er meir moderne enn folk trur, og er så uendeleg mykje meir enn westernsal og lassokasting. Det er sikkert eit tjuetals ulike greiner innan westernriding; frå dei heilt rolege, til fartsfylte greiner med tidtaking og høg showfaktor. Her er hinderløyper, dressurriding, typiske cowboyoppgåver med lasso og kalvar, og det blir konkurrert i fleire ulike øvingar innan kvar grein. Viss du har lyst til å prøve, spelar det ingen rolle kva for hest du har – om det så er ein treg dølagamp eller ein kjapp varmblodshest. Ein treng heller ikkje noko spesielt utstyr, så dette er ein sport der alle kan vere med. Eg har satsa på denne sporten over nokre år, og har no tre amerikanske quarterhestar. Dette er ein type hest som eigentleg er avla for rancharbeid, og er den hesterasen som er kjappast over kortare distansar. Ein har faktisk målt dei i hastigheiter opp mot 90 km/t. Her i Valdres er det veldig få som driv med westernriding, og eg har lyst til å gjere ein innsats for å få med fleire på denne artige sporten, og for å lage eit miljø for hesteinteresserte. Eg har derfor byrja å byggje ein stor ridebane, som eg håpar kan bli ein møteplass for oss som driv med dressurriding, sprang og western. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe) 

Rune Håvard Hansen, Gosen/Volbu, fødd 1976

Då eg var 10 år fekk far min MS. Sjukdomen gjorde at han vart sint og frustrert, og sinnet hans var nok med å prege barndomen min. Og var det noko eg lærte i denne tida, var det at ein må leve her og no og nyte tilværet – anten ein er på jobb eller har fri. For fram til far min vart sjuk jobba han mykje, og eg bestemde meg for at slik ville ikkje eg leve livet mitt. Og slik vart det. Ein kollega av meg bygde seg hus, og då eg såg kor mykje arbeid det var, sa eg til meg sjølv at eg aldri skulle byggje sjølv. Men sidan eg er veldig nøye av meg, fann eg ikkje noko som var heilt slik eg ville ha det, då eg og kjærasten min såg oss om etter husvære. Dermed vart det til at vi bygde likevel. Vi byrja å bygge i 2004, og eg sette opp det meste av huset sjølv. Sidan eg var ganske flink til å spare vart huslånet nedbetalt på nokre få år, og utan huslån er eg ikkje så bunden, og kan ta meg litt meir fri. Så no er eg snikkar for Fjellbygg om vinteren, og er gjetar i Haldorbu fellesdrift eit par dagar i veka om sumaren. Huset har verkstad i kjellaren. Eg elskar nemleg å skru og fikse på gamle bilar, mopedar og traktorar. Og sidan eg er så nøye av meg, blir eg kanskje ekstra glad når eg har gjennomført eit prosjekt der eg er nøgd med resultatet. Av køyretøy har eg mellom anna ein 1970-modell Opel Rekord, som eg dreg på treff med eit par gonger om året. Eg har også ein 1982-modell Honda MT5 moped som har vore i familiens eige sidan slutten på 1980-talet, og som eg har hatt i 20 år. Mopeden låg i delar borti bygda då eg fekk tak i han. Dei siste åtte–ni åra har eg vore med i Skrævarrokken Mopedlaug, der eg stiller opp på den årlege turen rundt Volbufjorden, så sant eg kan. Her har det i alle fall vore oppe i 130 køyretøy, så det er det moro å få vere med på! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Kine Ramsland, Norda Berget, Ryfoss, fødd 1985

Dei 15 fyrste åra av livet budde eg på Flekkerøy utanfor Kristiansand. Sidan mødrene våre var heimeverande, gjekk vi ikkje i barnehagen. Så om sumrane var det litt som i «vi på saltkråkan», og det yra med ungar ute. Alle ungane var knallbrune på ryggen, fordi vi låg så mykje på brygga og fiska krabber. Eg flytte til Søgne då eg var 15, der eg gjekk tre år på lina for landbruksfag på vidaregåande. Her var det mange praktiske fag, og eg lærte mellom anna å køyre traktor og bruke motorsag, noko som gav nyttige erfaringar inn i yrkeslivet. Skulen hadde også eigen stall der eg var veldig mykje, sidan eg har hatt ei stor hesteinteresse frå eg var 9 år. Andre året på vidaregåande møtte eg ein staut valdris. Han ville bli taksidermist, men etter at skuleåret var omme måtte han flytte til Rindal i Møre og Romsdal for å ta læretida si. Så då eg vart ferdig med tredje året, flytte eg etter. To år seinare var han ferdig med læretida, og vi flytte til Valdres i 2006. Eg jobba mellom anna som landbrukspraktikant, og på meieriet, før eg hausten 2011 byrja på desentralisert lærarutdanning på Leira. No underviser eg ungdomstrinnet ved Vestre Slidre skule i matte, norsk og naturfag, og trivst veldig godt med det. Eg er oppteken av å få elevane engasjert, og ser at det å legge inn ein del praktiske øvingar er ei god hjelp i så måte. Når eg har fri er eg veldig glad i å reise, og har vore særleg mykje i Asia. Det skuldast nok i stor grad den fyrste turen min til Thailand, og møtet med så mykje fantastiske folk, godt klima og fin natur. Eg har også vore mange turar på Filippinane, der eg har fått mange gode vener. Fyrste gongen eg var på Filippinane lærte eg å kite, og vart heilt hekta. Så det er eit fast gjeremål kvar gong vi kjem dit! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Jan Roger Brenden, Fredtun, Hedalen, fødd 1970

Eg er fødd og oppvaksen rett utanfor Jessheim, men reiste til Hedalen i alle feriar og mange helger, sidan far min og foreldra hans kjem herifrå. Då var vi på mange turar ute i naturen, både på ski og til fots, og eg var også ivrig med fiskestonga. Derfor vart eg tidleg glad i naturen – eg fekk eit nært forhold til Hedalen, og har hatt ein draum om å flytte hit så lenge eg kan hugse. Så eg byrja å sjå etter arbeid her, og vart veldig glad då eg fekk jobb i fabrikken hjå Hedda hytter i 2004, der eg no er fabrikkleiar. På fabrikken produserer vi element, der veggseksjonane blir laga ferdige med vindauge, isolasjon, innvendig  og utvendig panel, så hyttene er raske å sette opp. Utanom arbeidet har eg behalde friluftsinteressa, og er ofte fisketur, eller eg går ein tur i naturen. Om vinteren likar eg å pilke, eller eg tek meg ein skitur. Eg har også eit par turvener; ein Alaska husky som held meg med selskap, og når sonen min er med fyrar vi opp eit bål, for det er med på å gjere turen ekstra triveleg. Eg er interessert i gamalt handverk, og har vore på smikurs dei to siste vintrane. Eg har ei esse, men sidan eg må stå ute på gardsplassen når eg skal smi, vart det ikkje noko smiding no i sumar på grunn av turken. Så det blir nok til at eg set meg opp ei smie. Eg er også interessert  i norrøn mytologi og historie, og var på vikingtreff i Gudvangen no i sumar. Her er det ein vikinglandsby med marknad og sal av handverk og varer med tilknyting til vikingane, så det var artig å sjå. Elles køyrer eg ein 2001-modell Harley Road King med 1450 m³ motor, og har også ein Harley-Davidson Sportster ståande. Den har eg tenkt at kjærasten min skal få køyre berre ho får teke lappen, og då håpar eg at vi får mange fine turar saman. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Britt Jorunn Bakken, Køllstadbygdé, Rogne, fødd 1968

Etter vidaregåande la eg ut på fleire eventyr. Eit år fekk eg oppleve alt det beste California har å by på, og det var heilt fantastisk!  Då fekk eg sjå at til og med California har kvardagar, men også jordskjelv! Deretter fekk eg jobb på eit cruiseskip, med stopp på stader som Alaska, Hawaii, Mexico, Australia, New Zealand, Tasmania, Fiji, Florida, Karibia og fleire stillehavsøyer. Eg har også jobba i Klosters i Sveits, og er så heldig at eg har fått reist mykje, og har vorte rik på opplevingar. Eg flytte heim til Valdres i 2001, etter å ha teke eit treårig høgskulestudium i produktdesign, med leire som materiale. Men det var fyrst i 2012 at eg tok til å jobbe med leire, takka vere Eli Østengen, som lét meg få låne verkstaden hennar i Volbu. Inspirasjonen bak det eg lagar, finn eg i kulturarven min. Mønstera og motiva er mellom anna henta frå det gamle vaffeljarnet til bestemor, låveroser, valdresbunaden og bunadsskjorter, men også frå ulike dyr og detaljar i naturen. Eg legg sjela mi i arbeidet, og med hendene formar eg gjenstandar som fortel ei historie. Eg likar eit reint uttrykk, og som dekor brukar eg relieff, fordi det gjev litt meir liv. Produkta mine har fått heiderleg omtale frå Norsk Designråd og Norske Industridesignerar, og det er ei anerkjenning som sjølvsagt er artig å få. Dessutan har eg fått eit bestikksett i produksjon hjå Troll-Tinn, og det er stas! Det er kanskje alle utanlandsturane som er årsaka til at det eg lagar er så knytt til det norske, og det ifrå Valdres. For når ein er borte over tid saknar ein det som er heime, og alle minna ein hentar fram, blir sterke og levande. Då kjenner ein tydeleg i hjartet kva som betyr noko, og betre inspirasjon er det vanskeleg å finne! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Frode Svenstad, Tonsåsen, fødd 1978

Etter å ha gått grunnkurs maskin og mek., og plate/sveis som påbygging, hadde eg læretida mi som sveisar hjå firmaet som no heiter Rapp Pyrotec på Kapp. Eg held fram med å jobbe her i åtte år etter fyrstegongstenesta, og sjølv om Toten var fint på mange måtar, vart det litt einsamt i lengda: Det vart mest jobbing, tv-titting, soving, og lite sosialt, så eg valte å flytte heim til eit mykje meir sosialt liv. No jobbar eg for Promek i Hølera, og trivst godt med det. Utanom arbeidet, er jakt, fiske og musikk interesser som opptek ein del av tida mi. Når det gjeld musikk spelar eg ikkje sjølv, men eg høyrer mykje hardrock og heavy, hovudsakleg frå 1970– og 1980–talet. Eg har opplevd mange artige festivalar, og har mellom anna reist til Sweden Rock dei ti siste åra, der det er om lag 80 band, og over 30 000 publikummarar. Når eg skal fiske, dreg eg helst oppå åsen. Om vinteren likar eg å pilke, og går då til eit vatn som ligg fem minutt frå husveggen. Då eg var i 16–17–årsalderen byrja eg å jakte, og det er hare– og revejakt eg driv med. Eg har to haldenstøverar, som er den eldste harehundrasen i Norge. Rasen er truga av utrydding, og tel no om lag 150 hundar, medan det blir fødd mellom 12–20 kvalpar kvart år. Den eldste hunden vår fekk seks kvalpar for fire år sidan, og vi har prata om å setje på eit nytt kull, men vi får sjå. Haldenstøveren er roleg, og då eg fekk min fyrste trudde eg at ho var stum, for det lét ikkje i henne. Men så sleppte eg ho på jakt, og då vart den mistanken fort avkrefta! Sambuaren min har brukt hundane på smeller, som er ei tevling for hundar der det gjeld å finne bestemte lukter. Den eine hunden vår er også godkjent som besøkshund, og det er det nok ikkje så mange harehundar som er! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Eliza Debniak, Aurdal, fødd 1981

Eg kjem opphavleg frå Polen, der det var kommunistisk styre dei fyrste åtte åra av livet mitt. Då eg var seks år byrja eg å danse, og frå midten av tenåra reiste eg mykje rundt i Europa og tevla i dans. Eg hadde lyst til å satse vidare, men etter kommunismens fall var det viktig å byggje landet og få ei utdaning, så mor mi sa at eg måtte studere. Derfor gjorde eg det, og valte å utdanne meg som farmasøyt. For snart 15 år sidan møtte eg ein valdris i Krakow, og vi fann ut at det skulle bli oss to. Vi måtte velje om vi ville bu i Polen eller Norge, og det vart til at vi flytte hit. Etter at eg kom til Valdres, jobba eg fyrst i eit par daglegvarebutikkar, før eg vart leiar på Strandefjorden Fritidspark. Så var eg ei tid på Munkekroen, før eg dei neste fem sesongane var ansvarleg for kafédrifta i alpinsenteret i Aurdal. Her lærte eg mykje, og eg vart utruleg glad i dei som jobba her, så det var vanskeleg å ta farvel. Men eg fekk tilbod om jobb på Valdres Mathus, og såg dette som ein stor sjanse. Elles serverar eg på Små Vesen, og har også tolkeoppdrag i Valdres og Buskerud. Det har vorte mykje jobbing, og eg har nok fått eit ord på meg for å vere flink. For er det ein ting eg har lært i livet, er det at ein må jobbe hardt for å lukkast. Når det gjeld dansen hadde eg lyst til å starte ein danseskule då vi kom til Valdres, men eg tenkte at det kanskje ikkje var liv laga, så eg slo det frå meg. Men eg svingar meg framleis når høvet byr seg, anten eg har jentefest heime, eller eg vaskar golvet! Valdres er fantastisk flott, med storslagen natur, og tallause turmoglegheiter. Sjølv var eg nok meir van med høge hælar og selskapskjolar enn anorakk, men dei siste to åra har eg vore på mange fjellturar, og det synest eg er veldig artig! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Tor-Evert Grøndal Johansen, Norda Berget, Ryfoss, fødd 1981

Heile livet har eg vore fylt av uro, og mykje av årsaka til det, kjem nok av at eg har flytt 25 gonger. Men då eg såg ein video om meditasjon, vart eg overtydd om at dette var vegen til eit betre liv. 26 år gamal pakka eg, og reiste åleine til India på ein åndeleg søken. Eg var borte i nær eit halvt år. Ei anna viktig hending i livet, var då eg las Markens grøde. Eg vart sterkt inspirert av hovudpersonen i romanen, Isak Sellanraa, som braut ny mark, og levde av det jorda gav. Slik ville eg òg leve! Difor byrja eg på jordbruksskule i Aurland, men etter skulen tok kjærleiken meg til Danmark, og livet som nybrottsmann vart sett på vent. Medan eg budde i Danmark lengta eg tilbake til den norske naturen, og fekk derfor i stand eit samarbeid med to klassekameratar frå jordbrukskulen. Eg flytte til Vang og byrja kafédrift oppunder Mugnetind, der eg selte kvikako og rømmegraut som eg laga sjølv. På dei to sesongane eg dreiv her, rakk eg å bli glad i så vel Vang som Valdres. Så då eg fekk tilbod om å kjøpe eit falleferdig bureisingsbruk av Vang kommune i november i fjor, slo eg til. Bruket ligg litt utanfor allfarveg, og NRK er her og filmar for serien «Der ingen skulle tru at nokon kunne bu». Det synest eg er litt artig! Planane for garden er ikkje spikra, men eg vil byggje ein laftehall, og håpar laftinga kan gje litt inntekt. Eg har gått lina for tradisjonshandverk på Hjerleid, og tek på meg ein del oppdrag innan faget her i Valdres. Eg har også lyst til å få brukt jordbruksutdanninga mi, og ynskjer å dyrke grønsaker etterkvart. Eg kjenner meg heime her på garden, og har etter mange år med kaos funne meir ro. Draumen er at eg endeleg skal slå røter, men då må eg stå imot trongen til å flytte, når det buttar imot. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Miriam D. Haugen, Hedalen, fødd 1974

Etter seks år i Bærum – der eg tok utdanning som vernepleiar og jobba som miljøarbeidar – flytte eg og mannen min heim til Hedalen, der vi båe er oppvaksne. For tida er eg konstituert tenesteleiar i tilrettelagte tenester, men eg har også jobba som miljøterapeut med menneske med utviklingshemming, i barnehage og som sakshandsamar, etter at vi flytte heim. Eg likar godt å jobbe ute med ungar, og saknar det frå tida i barnehagen. Men sidan eg har eit stort hjarte for Ildjarnstad 4H – der eg er klubbrådgjevar på fjerde året – får eg dekt noko av saknet der. Som person er eg engasjert og har omsorg for dei rundt meg. Eg er særleg oppteken av at dei som veks opp i bygda vår, skal kjenne tilhøyrsle. For eg opplever at dei som veks opp i dag, treng tilhøyrsle og tryggleik for å takle alle vala dei må treffe i ungdoms- og vaksenlivet.     Sjølv har eg har fått tre kjekke born, som no er i alderen frå 13 til 19 år. Og når dei no veks til, er det godt å tenkje tilbake på dei opplevingane vi har hatt i lag – det vere seg hytte- og teltturar, feriar og helgekos, men også i kvardagen. For vi har lagt vekt på å gjere noko saman som alle likar, og det har gjeve eit godt samhald i familien. Sidan eg har den jobben eg har, møter eg mange menneske som har det vanskeleg, og det kan også gå inn på meg. Derfor har eg lært meg nokon måtar å få reinska opp i hovudet, så eg ikkje skal bli heilt tappa for krefter. Då kan eg legge meg godt til rette i sofaen med ei god bok, eller eg ser ein krim eller eit reiseprogram på tv. Men den beste medisinen for kropp og sjel, er å ta ein tur til fjells. Der eg går i stilla, utan andre lydar enn naturens eigne, koplar eg heilt ut i hovudet. Og når eg då kjem heimatt, er eg som eit heilt nytt menneske. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Yvonne Mari Mæland Solemsli, Tyinkrysset, fødd 1980

Sidan eg kjem frå ein liten plass – Breim i Nordfjord – grudde eg meg fælt til å reise frå den trygge komfortsonen, og ut i den store verda på eigenhand. Men eg gjorde det likevel, og det angrar eg ikkje på! For det året eg budde i New Jersey i USA, er det mest fantastiske året eg har hatt. Mellom anna fordi eg lærte meg sjølv å kjenne, og derfor vaks som person. Før eg reiste gjekk eg tre år på idrettslina, og fekk då lyst til å sjå verda. Året som au pair i USA inspirerte meg til å ta meir utdanning, så ei tid etter at eg var komen heim flytte eg og mannen min til Trondheim, der eg tok utdanning som førskulelærar. Etter seks år i Trondheim flytte vi til Vang i 2007. Eg byrja som pedagog i Fredheim barnehage, og var også leiar for alle barnehagane i Vang ein periode. No er eg styrar i Høre barnehage, og barnehagefagleg rådgjevar i kommunen. Det å jobbe i barnehage er ein stor del av livet mitt. Når eg kjem på jobb blir eg møtt av smil og latter, eg kan vere meg sjølv, og får brukt dei kreative sidene mine. Vi driv med musikk og dans, går turar, og gjer slikt som eg likar. Kvar dag er positiv. Idrett er, og har vore, ein stor del av livet mitt. Eg har spelt handball, fotball og volleyball, og har drive med friidrett. På fritida trenar eg mine eigne og andre sine born i handball, turn og alpint, og sjølv om eg har høgdeskrekk driv eg med klatring, og køyrer også alpint. Dessutan er eg eigar av treningssenteret i Vang, Gnist, og medeigar i Intersport på Filefjell. Elles er eg glad i musikk, og likar alt frå Sinatra til Metallica. Eg likar også å syngje, men berre heime og i barnehagen! Draumen er å reise meir, for eg er eventyrlysten, og glad i å oppleve andre land. Bali skal visstnok vere fantastisk, så kanskje går neste tur dit? (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Helge Gjerdalen Holte, Aurdal, fødd 1955

Ei av dei modigaste avgjerdene eg har teke, var at eg bestemde meg for å selje slektsgarden; Tollefsrud i Begnadalen. Garden er basert på skogsdrift og er også ein gjestegard, og har eit flott våningshus i jugendstil som bestefar min bygde. Her hadde eg ein fantastisk oppvekst, og mykje av identiteten min var knytt til det å vekse opp her. Eg var, og er, veldig glad i garden. Det er mykje historie og tradisjonar knytt til garden, og familien har naturleg nok store forventningar til den som har odel. Min lagnad var å ta over garden – familiens stoltheit – og lenge gjorde eg det som vart forventa av meg: Eg utdanna meg til skogbrukar, og var skogbruksleiar i Valdres i omkring 15 år. Men eg har aldri vore nokon bonde, så eg vaks ifrå garden, og klarte å fri meg frå den forma eg vart støypt i. Eg valde å ta tak i livet mitt, og gå for det eg trur på. Eg følgde hjartet. Ein julaftan fleire år seinare låg det ei gåve frå kona mi under juletreet, som skulle vise seg å endre retning på livet mitt nok ein gong. Det var boka til Morten Schakenda, han som driv bakeriet i Lom. Eg vart heilt oppslukt, kjøpte meg eltemaskin, og byrja å bake i kjellaren heime. Og det tok ikkje lange tida før eg bestemde meg for å starte eit bakeri. Bakeriet i Bagn såg dagens lys i 2014, og er i stadig vekst. No i sumar hadde vi i alt 15 menneske i arbeid. Produkta våre blir selt i butikkar i Valdres og på Dokka, og vi jobbar for å få sleppe til på Gjøvik. Eg er stolt av at eg tok avgjerda om å selje garden den gongen, og at eg våga å bryte med dei tradisjonane og forventningane som ligg i å ha ansvar for ein tradisjonsrik slektsgard, og tok dette oppgjeret med meg sjølv. For eg har erfart at livet blir mykje meir spennande dersom ein er open for endringar. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Tone Skogen Halnes, Måfå, Heggenes, fødd 1974

Etter ungdomsskulen flytte eg heimanfrå for å ta vidaregåande skule, og tok utdanning som sveisar. Dei neste åra budde eg i hovudsak på Sørlandet, og vart rik på opplevingar. Mellom anna var eg hundeførar, eg dreiv ein Statoilstasjon og eit parkeringshus i Oslo, og ein Narvesenbutikk i Kristiansand. Eg var også mange år i forsvaret, som på den tida var sterkt mannsdominert. Der lærte eg å setje grenser, men også å setje meg høge mål. Då eg kom tilbake til Valdres i 2009 var eg med å starte opp Bufar, der vi forsøkte å få folk til å flytte til, og jobbe i Valdres. Deretter byrja eg som butikksjef på Coop Marked i Rogne, før eg til slutt enda opp som butikksjef på Coop Prix i Heggenes. Dette er ingen ni til fire jobb, og eg er «på» heile tida. Her er 15 tilsette med kvar sine behov, og eg er oppteken av at alle skal få vere seg sjølve, og få gje uttrykk for sine meiningar. Etter ein lang dag på jobb er det godt å setje seg på hesteryggen, for det gjev ei god avkopling. Eg har vore hestejente heilt frå eg var lita, og fekk tidleg min fyrste hest, ein islandshest. Sidan har eg vore eigar av nokre varmblodshestar, og har no to Shagya-araberar. Mannen min har også ein Shagya-araber, samt ein dølahest. Saman driv vi hestetrening, der vi hjelper hesteeigarar med alt frå temjing til utstillingsførebuing, og tilbyr turar for dei som har eigen hest. Men eg har også andre måtar å kople av på, for eg kosar meg stort når eg kan ta meg ein tur til skogs, der eg fyrar opp eit bål og kokar meg kaffi. Så tek eg inn lydane og synsinntrykka rundt meg, og nippar til kaffien som eg kanskje har hatt ein klunk med Baileys i, og let roa sige innover meg. Etter ein slik tur kan eg ta fatt på ei ny hektisk veke, med fornya krefter. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Oddleiv Juvkam, Bagnskleivé, fødd 1966

Etter gymnaset jobba eg eitt år, og avtente deretter fyrstegongstenesta. Sidan vart det eitt år på jordbruksskule i Austfold og eitt år på bibelskule i Grimstad, der eg møtte ho som skulle bli kona mi. Saman flytte vi til Gjøvik og tok utdanning; ho som sjukepleiar, og eg som byggingeniør. Då eg var ferdig med utdanninga, var det håplaust å få jobb som ingeniør, og det vart til at eg tok meg jobb som avløysar eitt år. Men så skulle far min operere kneet sitt, og vi pakka sakene våre og flytte til Bagn, der vi tok over garden. No vart eg bonde på heiltid, og det held eg fram med i nesten 20 år. Det var fyrst då eg vart med på ei samdrift i 2012 at eg kunne ta meg arbeid utanom, sidan eg no berre hadde att ungdyr, og dermed eit betrakteleg lettare stell på garden. Og endeleg skulle eg få skikkeleg bruk for utdanninga mi, då eg for seks år sidan byrja i jobben som bygningsingeniør i planavdelinga i Sør-Aurdal kommune. Her har eg ansvar for nybygg og større vedlikehaldsprosjekt i kommunen, der det i det siste er Sør-Aurdalshallen og rehabilibteringa av Bagn kyrkje som har oppteke det meste av tida mi.Ved sida av denne jobben, har eg også ei lita stilling som klokkar i kyrkja. Den tida eg var bonde på heiltid, var eg aktiv medlem av bondelaget i Sør-Aurdal. Då vart eg valt inn som representant i fylkesstyret, der eg var i fire år. Dessutan var eg med i meierisamvirket ei tid, og eg sat også ein periode i kommunestyret for Sp. No driv eg med friviljugt barne- og ungdomsarbeid på bedehuset, for eg brenn for at borna i Bagn skal få ein fin oppvekst. Elles er eg glad i å reise og gå på tur, sumar som vinter. Men når eg kan setje meg ned med ein kaffikopp og har tid til å lese ei bok, ja då er livet som best! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Marte Evensen, Rust, Etnedal, fødd 1990

Sidan eg er glad i folk og synest det er gjevande å hjelpe andre, tok eg utdanning som helsefagarbeidar. Etter skulen vann eg NM i yrkesfag, og representerte Norge i VM i Calgary. Der vart eg heidra med medallion of excellence, og hausta ei erfaring som var fin å ta med seg inn i yrkeslivet. Deretter vart det jobb i heimesjukepleien og på sjukeheim, men no jobbar eg deltid som integreringskonsulent i flyktningtenesta i Etnedal kommune. Dette er ein spennande og lærerik jobb i møte med andre kulturar, som har gjeve meg eit breiare perspektiv på samfunnet. Tidligare dreiv eg interiørbutikk heimanfrå, og det gjekk så bra at eg fekk lyst til å satse litt meir, så eg flytte derfor butikken til Fagernes. Butikken, som ligg vis-a-vis Gjensidigegarden på Fagernes, heiter ME Interiør & Styling, og er open frå onsdag til laurdag. Her er mellom anna interiør til hus og hytte, små og store møblar, samt lamper og gåveartiklar. Eg har også laga ei nettside med nettbutikk. Dessutan stylar eg hytter som ligg ute for sal. Utanom jobb er eg glad i å reise, og har opplevd mykje på mine utanlandsreiser. Men eg har også farta ein del i Norge, og er særleg glad i fjellturar. Om eg må velje noko favorittreisemål, vil eg trekkje fram New York og Svalbard. New York fordi byen har så mykje å by på, også når det gjeld gode mat- og vinopplevingar. Svalbard er ein favoritt grunna den unike naturen, og det fascinerande skiftet mellom dei lange, lyse sumarnettene, og den bekmørke vinteren. Eg er også veldig familiekjær og er glad i barn, og har ein draum om å stifte min eigen familie. Men eg har i alle fall nokre tanteborn som eg ofte er i lag med og som eg er veldig glad i, så litt familiehygge blir det likevel! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Stian Rosendal, Moaskogen, Fagernes, fødd 1974

Når eg ser tilbake på barndomen, er det turane med familien som sit att som dei finaste minna. Mora mi er frå Sogn, og om sumrane reiste vi dit for å hjelpe til på garden. Vi ferierte også på Sørlandet og i Danmark, og var ofte på stølen vår, Gomostølen, der det vart mange fine ski- og fjellturar. Etter tre år på idrettslina avtente eg fyrstegongsteneste, og hadde vikarjobb i fengselet i Slidre. Men så kom sambuaren min inn på hotellhøgskulen i Stavanger, og eg fekk vikarjobb i Stavanger kretsfengsel, så vi flytte. Vi budde i Stavanger i to og eit halvt år, før ferda gjekk vidare til Oslo. Eg fullførte fengselsskulen, og etter at vi hadde vorte foreldre til ein gut i 2000 og ei jente i 2003, flytte vi til Fagernes. Vel heime fekk eg fast jobb på Slidreøya, fyrst som betjent, og dei siste åra som leiar. Eg hugsar særleg godt dei unge gutane som var inne til soning, der alt hadde svikta rundt dei i oppveksten. Så kjem dei til ein liten plass der dei plutseleg blir sett og høyrt, og får tillit til oss som jobbar der. Det hadde stor tyding for dei, men også for meg, for det er særs gjevande å kunne hjelpe, og utgjere ein skilnad i eit menneske sitt liv. Men då eg hadde passert 40 tenkte eg at om eg skal gjere noko anna, må eg gjere det no. Så eg byrja i Gjensidige Valdres, og trivst veldig godt med det. For også her jobbar eg med folk som eg kan hjelpe, om enn på ein annan måte. Elles er det familien som tek opp det meste av tida, og som er viktigast for meg. Borna sparkar fotball og går på ski, og eg har følgt opp som best eg kan. Og kvar måndag er det middag heime hjå ho mor, der heile familien møtest. Då er det den gode samtalen som gjeld, der vi kan diskutere alt frå det heilt nære, til det som skjer ute i verda. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Olaug Oldre, Garberg, Slidre, fødd 1974

Den siste dagen eg gjekk i barnehagen, såg eg at ei av dei tilsette var lei seg når ho skulle ta avskil med meg. Så eg sa til henne at ho ikkje skulle vere lei seg, for når eg blir stor skal eg byrje å jobbe her, så eg kjem att! Og slik vart det. Etter å ha jobba tre år i barnehagen i Volbu tok eg førskulelærarutdanning, og dei siste åra har eg vore i barnehagen i Slidre. Heilt sidan eg lærte å skrive, har eg skrive dikt. Eg gav ut ei bok saman med bestefaren min i år 2000, med risper, segn og dikt som han kunne, samt dikta mine. Han bestefar var ein klok og fornuftig mann, og eg sette stor pris på å vere i lag med han. Noko av det han lærte meg, var trearbeid av ulikt slag. Eg lagar mellom anna hjørneskåp som eg målar trollmotiv på, og har selt ein del av desse. Dessutan har eg sett opp ein gapahuk rett opp for huset, der eg og ungane har mange timar saman. Til dømes er vi her mykje i adventstida, og då er det bålkos med eventyrstund og kakao. Elles er eg ein ivrig fotograf, og knipsar i hovudsak naturbilete. Eg prøver å få fram heilskapen i bileta mine, og er særleg glad i levande motiv der ein nesten kan kjenne at ein er til stades, og kan «gå» innover i biletet. For meg er det også viktig at bileta er så naturlege som råd, og at dei er mest mogleg uredigerte. Eg legg ut mange av fotografia mine på mi eige side på Facebook, men også på den sida som heiter Valdres i bilder. Det er nok ganske mange som er inne og tittar, og somtid er det nokon som tek kontakt for å kjøpe eit bilete av meg. Om ikkje så lenge skal den nye boka mi, På livets reise, gjevast ut, der kvart dikt blir illustrert med eit naturbilete. Dikta tek føre seg ulike sider ved livet, og det å ta seg tid til å sjå, høyre og kjenne. Alle dikta er skrive på valdresdialekt. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Gunnar Hansen, Furuly, Hedalen, fødd 1954

Som smågut bygde eg og fleire andre ungar ein stor indianarleir i Veme utanfor Hønefoss, der eg vaks opp. Leiren hadde sju-åtte tipi´ar og eit par steinhytter, og eg leika her nesten kvar dag i sju-åtte år, så det vart mange timar! Eit par år etter at eg var ferdig utdanna industrimekanikar, møtte eg ho som skulle bli kona mi. Vi flytte til Hønefoss og budde der fram til 1980, før vi busette oss i Hedalen, der kona mi kjem frå. Eg fekk jobb hjå Interpower i Begnadalen, men byrja etter kort tid som røyrleggjar for Ivar Lie & søner. Og sidan den gongen har eg vore røyrleggjar, dei siste åra i eige firma. No er eg pensjonist, men tek framleis på meg ein del oppdrag. Eg har vore interessert i gamle bygningar heilt sidan eg som gutunge var med og bygde steinhytter i skogen, og den store hobbyen min er å restaurere og halde ved like dei gamle tømmerhusa på setra vår, Haugevolla. Elles er eg med i fleire lag og foreiningar i bygda, mellom anna Bautahaugens vener. Bautahaugen er eit levande museum, der vi har temadagar kvar laurdag i sumarsesongen, om til dømes skinntrykk, ysting og tegerarbeid. Det er ca 1000 besøkjande innom i løpet av sumaren. Eg har også vore medlem av Vassfaret lionsklubb i 20 år. Lions er nøytral med omsyn til religion og politikk, og samlar inn pengar til veldedige formål lokalt, nasjonalt og internasjonalt. Dessutan sit eg i styret i helselaget, der vi mellom anna støttar ulike føremål i bygda. Av andre interesser kjem motorsykkelturar og militær tattoo høgt på lista. Når det gjeld militær tattoo er det sjølvsagt artig å sjå det på tv, men det kan ikkje samanliknast med å vere til stades. Det har difor vorte fleire turar til Oslo, og eg har endatil vore i Edinburgh to gonger! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Marte Døvre-Holdal, Skrautvål, fødd 1998

På idrettslina hadde vi mykje undervising om kroppen, og det syntest eg var så interessant, at eg ville lære meir. Men eg hadde inga erfaring frå helsearbeid, og var litt i tvil om det var det rette for meg. Så etter tre år på idrettslina byrja eg i staden på pedagogikk, for eg tenkte at det kunne eg uansett ha bruk for, sjølv om eg berre gjekk eitt år. Hadde eg derimot teke eit studium innan helse, måtte eg gå minst tre år for å kunne ha nytte av det. Studiet i pedagogikk gjekk føre seg i Oslo, og det var greitt nok. Men det var fyrst då eg kom til Oslo at eg verkeleg skjønte kor glad eg er i Valdres, og at det er her framtida mi skal vere. Eg fullførte skuleåret no i vår, og var heimatt kvar helg. Ikkje berre fordi eg lengta heim, men også for å hjelpe til på garden. Sidan mars i år har eg jobba ved korttidsavdelinga på VLMS, og har fått prøvd ut om ein jobb innan helse er noko for meg. Og det er det! Derfor søkte eg meg inn på sjukepleierskulen, der eg tok til no i haust. Studiet er 75% deltid, så eg må gå fire år i staden for tre. Det er heilt greitt, for då kan eg halde fram med å jobbe på VLMS, men også på G-Sport, der eg er på femte året. Tidlegare dreiv eg med ski, skiskyting og fotball, og no har eg så smått byrja å vere med på handballtreningane til Fagernes/Øystre Slidre. Eg er også veldig glad i friluftsliv, og då særleg fjellturar om sumaren, og skiturar vinterstid. Kva framtida har å by på veit ingen, men ein ting er sikkert, og det er at eg vil bu i Valdres! Eg vil også fullføre utdanninga mi, og kanskje ta vidareutdanning etterkvart. Og dersom alt blir lagt til rette, ynskjer eg å ta over garden. Men det ligg framleis eit stykke fram i tid, så vi får sjå korleis det blir når den tida kjem. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Gudbrand Silvet Heiene, Slidre, fødd 1968

Eg vaks opp i Hedalen, og måtte flytte på hybel for å gå skule. Og sidan eg var ein ivrig skihoppar, søkte eg meg til skular med hoppbakke i nærleiken. Fyrste stopp var folkehøgskulen i Hurdal, så eit år på maskin og mek. på Raufoss, før eg gjekk tre år på idrettslina på Fagernes. Men eg var også interessert i musikk og song, og medan eg gjekk på idrettslina var eg med og fekk liv att i Arken Ten Sing. Dette gav meirsmak, så eg søkte meg inn på musikklina på bibelskulen i Oslo, og dirigerte også eit par kor medan eg budde i byen. Etter Oslo vart det ein del flytting og fleire studiar innan song, samt arbeid som dirigent både her heime og på Vestlandet, før eg kom attende til Valdres for godt. No er eg busett i Slidre, og har ei halv stilling som rektor på kulturskulen, og ei halv stilling som leiar for kultursektoren i kommunen. Eg syslar også med eit spennande prosjekt for å finne ut korleis vi kan få meir kompetanse på moderne teknologi i Valdres. Kort tid etter at eg kom heim til Valdres starta eg opp koret Kurve, som er eit av hjarteborna mine. Vi skal ha to konsertar no i september, ein på Svalbard og ein i Hedalen. Elles er eg glad i friluftsliv, og eg har tidlegare drive med klatring. Av turane eg hugsar best, var klatreturen opp sydpilaren på Stetind, og då eg hoppa frå det eine til det andre «hornet» på Svolværgeita. Eg har også vore oppteken av den globale situasjonen sidan byrjinga på 1990-talet, og er engsteleg for utviklinga. Eg håpar verkeleg ikkje at det går så langt at vi må slåst for maten. No som ungane våre har byrja på skulen, har eg eit håp om at det skal bli meir tid til sosialt samvære og friluftsliv framover. Og skal eg vere ærleg, drøymer eg om å kome i så god form, at eg kan ta til å hoppe litt på ski att! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Anne Mette Haugestad Lunde, Sør-Etnedal, fødd 1946

Eg vaks opp rett utanfor Sande i Vestfold, og fekk frå småskulealder gå ut på eigenhand, og utforske skog og mark. Dette gjorde sitt til at eg vart tidleg sjølvstendig, og ikkje hadde noko problem med å takle mitt eige nærvære. Og i tida som følgde, sto eg mykje på eigne bein. Fyrst gjekk ferda til Drammen for å gå realskulen, før eg reiste til Chicago som 17-åring, der eg tok eit skuleår. Så budde eg i Bergen i to og eit halvt år før turen gjekk vidare til Tyskland, der eg mellom anna studerte tysk, italiensk og engelsk. Ved sida av språkstudiane jobba eg som tolk, og vart i samband med dette hyra inn som vertinne under OL i München i 1972. Jobben gjekk mellom anna ut på å skaffe transport til VIP´ar og utøvarar samt bidra med tolking, og det var sjølvsagt ei artig erfaring å ha med seg! Men i 1975 ville eg heim, og tok til å søkje jobbar. Eg takka ja til stillinga som tysklærar ved ungdomsskulen i Etnedal, og tenkte at eg ikkje kom til å bli her så lenge. Men så møtte eg han Ola, som seinare vart ektemaken min, og dermed var det gjort. Han Ola var frå gard med kornproduksjon og skogsdrift, men då vi tok over bestemde vi oss for å byrje med mjølkekyr. Vi køyrde i gang att med stølsdrift på Stuveli, der det ikkje hadde vore dyr på minst 20 år, og eg vart budeie om sumaren og lærar elles i året, og det treivst eg veldig godt med! Etterkvart som vi no får litt betre tid, har eg eit ynskje om å bu i Italia ei stund, slik at eg får praktisert språket eg ikkje har brukt aktivt på 45 år. Eg vil gjerne ha med meg han Ola, men han er ganske heimekjær av seg, så eg får sjå om eg får lokka han med! Men eg skal alltids klare meg sjølv, og så lenge eg har tilgang på god jazz, god raudvin og ei god bok, er det ikkje synd på meg! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Jan Henrik Sparstad, Vennis, Vang, fødd 1957

Eg er nok ikkje den typiske mønsterbonden, for som gardbrukar ynskjer eg å leggje opp dagen min, og livet mitt, meir som eg vil. Ein stor del av det handlar om å vere inkluderande. Mykje av bakgrunnen for dette, kan skuldast at eg frå eg var ein smågut fekk vere med foreldra mine på bilturar til dømes til Tyrkia, på ei tid det var høgst uvanleg å feriere på desse kantar. Slik fekk eg tidleg eit nært forhold til det framande, og heilt sidan eg flytte frå Oslo til Sparstad 17 år gamal, har det kome mange vener og gjester frå inn- og utland hit, mellom anna for å hjelpe til på garden. Gjennom året er det folk frå fleire nasjonar og kulturar innom, og ein gong talte eg 13 ulike språk rundt middagsbordet. Og når det er mykje folk rundt bordet, og vi har lange samtalar på tvers av kulturar, då kosar eg meg veldig! Verda kjem hit, så vi treng ikkje reise ut for å oppleve verda! Eg er oppteken av kommunikasjon, og meiner at kva og korleis vi kommuniserer med kvarandre, er viktig. Då kan det å vere utstyrt med ein god porsjon nysgjerrigheit vere nyttig, slik at ein betre kan sjå og forstå den ein kommuniserer med, anten det er dyr eller menneske. Elles er eg interessert i musikk og spelar litt gitar og fele, og så er eg glad i å synge. Dessutan likar eg å lage mat, og har fleire eigenkomponerte spesialitetar. Eg må også nemne at eg er veldig oppteken av historie, og at eg likar å gjere meg opp tankar om korleis det var før i tida, og korleis alt heng saman. Den siste tida har helsa vorte dårlegare, og det har fått meg til å tenkje meir på framtida til garden. Og eg trur at dersom garden skal overleve må det eit samarbeid til, der meir enn ein familie kan bu og skape seg ein arbeidsplass, og eit liv, med garden som utgangspunkt. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Anne Marie Hovi, Beitostølen, fødd 1964

Som kokkelæring var eg til sjøs, noko eg treivst veldig godt med. Men reiaren valte å flagge ut, så eg flytte heim til Valdres, og tok til å arbeide på Beitostølen. Her har eg jobba på hotell, i restaurant, som resepsjonist og på kafeteria, før eg i mars i år skifta beite, og byrja å selje klede. Eg var ikkje eingong interessert i klede då eg flytte inn på Stølstunet for å starte butikk, men eg er veldig spontan av meg, så eg hoppa i det. Og det har eg ikkje angra på, for eg synest det er veldig artig! Butikken min heiter Marnes Mote. Namnet Marne var eit namn eg fekk av tanteungane mine då dei var små, sidan dei ikkje klarte å seie Anne Marie. Men dei heldt fram med å kalle meg Marne også etter at dei vart store, så namnet har eg hatt i tjue år no. Marnes Mote sel dameklede, og vi legg vekt på at alle skal finne noko dei likar; gamal og ung, liten og stor. Her er klede i alle prisklassar, opp til storleik 52. Det er ikkje så mange klesbutikkar i øvre Valdres, så dei fleste kundane mine kjem frå Vang, Øystre og Vestre Slidre. Elles har eg drive med teater, eg spelte klarinett i musikklaget og var med i husflidslaget, og eg er framleis med i helselaget. Dessutan prøver eg å vere med på det som skjer i nærmiljøet, og stille opp på dugnader, for å støtte opp om det som skjer i bygda. Men det er ikkje heile tida det klaffar, sidan eg jobbar ein del kveldar og helger. Eg likar også godt å reise, særleg når eg kan kombinere det med ei teaterframsyning. Av favorittreisemåla er områda rundt Gardasjøen i Italia, Praha, Bratislava og austeuropeiske land generelt. Og sjølv om eg ikkje er så interessert i dyr, synest eg det var kjempeartig å vere på safari i Kenya, og sjå dei eksotiske dyra i sitt naturlege miljø. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ole Arne Kvålshaugen, Hagagrendé, Reinli, fødd 1967

På vidaregåande gjekk eg handel og kontor, for eg hadde lyst til å bli revisor. Men far min fekk slag, og var ikkje lenger i stand til å drive firmaet sitt, Solheim Trevare. Så då eg skulle i militæret vart eg overflytt til HV, slik at eg kunne ta meg av firmaet. Dermed vart planane om å bli revisor lagt bort for godt. Her på Solheim Trevare produserer vi alt av innreiingar til hus og hytte, og har no ti personar i arbeid. Det følgjer eit stort ansvar, men også stor fridom, med å drive for seg sjølv, og det er sjølvsagt kjekt å skape arbeidsplassar, og vere til nytte for samfunnet. Eg vart med i støtteapparatet til SAFK i 1992/-93, rett før vi rykte opp til 4.-divisjon. Ti år seinare slo vi oss saman med Fagernes, og snart såg Valdres FK dagens lys. Det vart opprykk til 2.-divisjon, der vi heldt stand i sju sesongar. Av sportslege høgdepunkt vil eg nemne bortekampen mot Ham-Kam som sytte for opprykket til 2.-divisjon, og cupkampen borte mot Brann, med 1200–1400 valdrisar på tribunen. Elles er eg interessert i musikk, særleg prog metal. Eg har mange fine konsertopplevingar å sjå tilbake på, men det er også fint å setje seg ned med ein øl ein laurdag etter ei hard arbeidsveke, ta på seg hovudtelefonen, og drøyme seg bort i musikken. Då eg var 36 år fekk eg hjarteinfarkt, og det var ein real vekkjar. Fram til då hadde eg levd i eit fastgrodd mønster, der eg sa ja til alt. Det høyrest kanskje rart ut, men for meg var det ei lette å havne på intensiven, for då innsåg eg at eg ikkje var så usårleg som eg trudde, og at eg no hadde sjansen til å snu om. Så eg slutta å røykje, byrja å trimme, og la om på kosthaldet. Dessutan vart eg flinkare til å lytte på kroppen, så no kjenner eg mine eigne avgrensingar mykje betre. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Anne-Guri Ekern, Beitostølen, fødd 1961

Eg hadde ein trygg og god oppvekst i Brumunddal, og dreiv aktivt med idrett og musikk. På vidaregåande fordjupa eg meg i språk, og reiste deretter som au pair til Frankrike for å lære språket betre. Etterpå hadde eg lyst til å studere tysk og fransk, men ein prat med far min gjorde at eg ombestemde meg, og vart fysioterapeut i staden for. Etter å ha jobba som fysioterapeut eit par år, fekk eg ein telefon frå Beitostølen Helsesportsenter, med spørsmål om eg kunne jobbe der eit par veker. Det er no snart 30 år sidan, og eg er framleis her! Eg synest det er artig å bidra til at folk med fysiske og mentale utfordringar kan flytte grensene sine, og ta sine eigne «riddarsprang». Vågar ein å ta spranget kan ein risikere å havne i fossen, men kjem ein seg over, er belønninga stor. Og her er eg nok sterkt påverka av onkelen min, Erling Stordahl, som var oppteken av å gje alle menneske moglegheiter. Elles er eg oppteken av klimaspørsmål, og er med i Beitostølen humleklubb og Besteforeldre mot global oppvarming. Eg var på klimatoppmøtet i Paris i 2015, og der fekk eg ein real vekkar. Vi sit på vår grøne grein her til lands, medan naturkatastrofene – som har vorte stadig større og hyppigare – i fyrste omgang råkar dei fattigaste stroka i verda, og det synest eg er trist. Det kjem til å bli mange klimaflyktningar, og det vil bli tøft å leve på jorda. Kvar og ein av oss må bidra etter beste evne viss vi skal vi klare å snu det, men tida er knapp. Av meir positive hendingar, må eg nemne «Riddarspranget 2018», der eg har vore med i styringsgruppa. Dette er eit stykke med lokale dansarar og skodespelarar, som blir vist i alpinbakken på Beitostølen den 24. og 25. august. Og eg gler meg skikkeleg til framsyning! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Stein Bergum, Øystre Bagn, fødd 1957

Som 18-åring var eg lei av skulen, og flytte til Oslo. Der jobba eg eit par år for eit entreprenørselskap, før eg vart kalla ut til fyrstegongsteneste. Då var eg mykje meir målbevisst og motivert for skule, så eg søkte fleire skular, og kom inn i sjøforsvaret. Det vart to år i Horten, eitt år i Bergen, og to års pliktteneste på ein motortorpedobåt (MTB). Tidlegare hadde eg søkt på flygarskulen, og tankane om å flyge låg heile tida og murra. Så eg las meg opp på alt som hadde med fly å gjere, og det enda med at eg tok sertifikat på privatfly. Noko seinare, i 1982, reiste eg til USA og tok B-sertifikat, som gjev løyve til å flyge kommersielt. Etter kvart byrja eg å flyge for Widerøe, og kort tid etter, i 1988, for SAS. Det vart nokre år med langflyging, og mange fine opplevingar frå alle verdas kantar. Av det eg hugsar best var då eg kom til Tokyo for fyrste gong, og fekk sjå Mount Fuji i klarvêr. Ein grytidleg morgon eit par år seinare besteig eg toppen, og såg sola stå opp i havet. No har eg vore pensjonist sidan 2014, men eg har ikkje fritidsproblem! Eg likar å gå på ski og syklar for CK Valdres, og dei siste åtte-ti åra har eg reist fast på sykkelturar til Thailand og Mallorca. Dessutan er eg med i Bagn Sportskytter-klubb, og på elg- og hjortejakt om hausten. Eg brukar også mykje tid på køyretøya i garasjen. Eg har vore fascinert av bilane av typen Chevrolet Corvette i mange år, og i 1999 kjøpte eg min fyrste; ein 1969 Stingray. Denne vart selt, men eg kjøpte att ein 1976-modell, og så har eg i tillegg ein 2002-modell som eg fekk skilt på i fjor. Eg har også fleire motorsyklar som eg luftar no og då. Elles har eg ingen store planar for framtida, men tek ein dag om senn, og gjer det eg har mest lyst til. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Karoline Lihagen Granum, Vika, Fagernes, fødd 1992

På ungdomsskulen opplevde eg at ei veninne av meg døydde i ei trafikkulykke, og eg byrja å få tankar om å kunne hjelpe andre som vart råka av ulykker. Men som for ungdomar flest var ikkje skule det mest spennande, og etter ei hending vart eg kalla inn til rektor Svein Ole Lappen, som gav meg ein skikkeleg alvorsprat. Denne samtalen vart ein vekkar, og eg byrja å jobbe hardt mot målet mitt om å bli ambulansearbeidar. Året etter fekk eg 5,3 i snitt, og kom inn på lina for ambulansefag på Raufoss! Medan eg budde på Raufoss spelte eg fotball for damelaget der, som var i den nest øvste divisjonen. Det var veldig artig, men også slitsamt, for vi hadde to treningsøkter kvar dag. No jobbar eg ved ambulansen på Fagernes, der eg mellom anna har vore med på tre fødslar i bilen. Det er naturlegvis ikkje like kjekt når vi får inn ein hardt skadd person som vi ikkje greier å berge livet til, men desto meir gledeleg når vi bidreg til å redde liv, og pasienten kan reise heim til sine. Jobben er gjevande, og eg får vere til stades når folk treng meg som mest, både i tragedier og under lykkelege omstende. Av legning er eg lesbisk, eg er gift med Tina, og saman har vi ein son på 20 månader. Eg har fått mykje skryt fordi eg var så modig at eg torde å «kome ut av skåpet». Slik eg ser det har eg berre vore tru mot den eg er, for eg vil ikkje at livet mitt skal vere eit skodespel. Men eg veit at det er mange homofile i Valdres som har valt å flytte ut, fordi dei føler at dei ikkje kan stå fram her, sidan dei er redde for konsekvensane. Eg har sjølv erfart at det ikkje er farleg, og har ikkje opplevd noko negativt etterpå, heller tvert imot. Derfor vil eg oppmode dei som gøymer seg i skåpet om å kome ut, og vere tru mot seg sjølve. Bli heil! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Geir Hagen, Garli, Fagernes, fødd 1968

Rett etter at eg fylte fem år, var eg ute for ei alvorleg ulukke. Eg var ute med akebrettet mitt heime i Reinli, og ok ned til vegen. Der kom det ein bil i stor fart, og køyrde på meg. Resultatet vart eit stort brot i hovudskallen, fleire operasjonar, og mange turar på sjukehus. Skadane førte til at eg vart plaga med øyresus, store smerter og søvnproblem gjennom heile oppveksten. Eg fekk bort noko av fokuset frå øyresusen, ved å høyre på musikk. Og då eg i 12-årsalderen høyrde AC/DC for fyrste gong, fekk eg heilt dilla på gitar! Eg måtte lære å spele gitar, og byrja å mase på foreldra mine om dei ikkje kunne kjøpe ein til meg. Gleda var derfor stor då eg fekk gitar til jul, og eg tok til å spele med det same. Dei neste åra øvde eg kvar dag, somme gonger opp mot åtte timar om dagen. Det tok ikkje lange tida før eg vart med i eit band. Vi spelte rock og kalla oss Pegasus, og heldt det gåande i mange år. Så vart eg med i Jupedalen Pøbb Ensemble på midten av 1990-talet, før eg var med å starte gruppa Spinning Coins få år seinare. Spinning Coins var på god veg til å bli noko, men i 2004 la eg vekk musikken ei tid, for å prioritere familie og bygging av hus. Men musikken er ein stor del av meg, og det var ei sjølvfølgje at det skulle vere lydstudio i det nye huset. Eg hadde hatt lydstudio sidan 1997, der mellom anna opptaka til den fyrste plata til Jupedalen vart gjort. Det var likevel fyrst for fire-fem år sidan at eg starta å spele att, no med gruppa Jowana. Elles har eg jobba mykje med Rune Glimsdal, og eg byrja å spele med Mø Tre i fjor. Saman har vi spelt inn ein del låtar i lydstudioet heime. Dessutan har Spinning Coins lufta planane om eit comeback, men vi får sjå kva det blir til. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ida Østvold, Nørsvingardane, Vang, fødd 1988

Det var då eg fekk sumarjobb som budeie i Gudbrandsdalen som 16-åring, at eg fann ut kva eg skulle ta meg til i livet: Eg ville bli gardkjerring på ein gard med stølsdrift! Dette var den sumaren då eg flytte frå Vallset på Hedmarken, der eg vaks opp, for å byrje på vidaregåande på Ottestad utanfor Hamar. Etter vidaregåande gjekk eg på folkehøgskule eitt år, før eg drog på ein åtte månader lang ski- og kanoekspedisjon nordaust i USA, noko som var eit eventyr! Sidan byrja eg på Sogn jord- og hagebruksskule, og der møtte eg kjærasten min, Sigmund, i 2010. Etter skulen flytte vi til Vang – der Sigmund er oppvaksen – og leigde garden til Nils og Liv Leine på Vennis. Her har vi 11 mjølkekyr av rasen Vestlandsk fjordfe, som er ein av seks utryddingstruga norske kurasar. Vi leiger også Ryssenstølen på Slettefjell, og stortrivst med å vere til fjells med kyrne! Men no skal vi ta over garden der Sigmund er oppvaksen. Her var tidlegare sauedrift, så vi må byggje om slik at det blir eit funksjonelt fjøs for mjølkeproduksjon. Dessutan drøymer eg om at vi skal få nytt ysteri på garden. Eg var mykje meir rastlaus før, men no når eg har funne meg kjærast og har vorte mor, er eg rolegare. Eg er veldig godt nøgd med livet slik det er no, og eg har kome dit eg har lyst til å vere. Livet vart slik eg drøymde om då eg var budeie i ungdomen, med gardsdrift, mjølkeproduksjon, støling og ysting. Eg kosar meg kvar dag eg er på jobb, med den store variasjonen i arbeidsoppgåver, med mykje utetid, og der eg styrer min eigen kvardag. Og når eg er ferdig med fjøsstellet, og set meg utandørs med ein kopp nykokt kaffe, der eg ser på utsikta og på kyrne som kosar seg i fjellheimen, då berre nyt eg, og kan ikkje betre ha det! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Per Kristian Tvenge, Slidre, fødd 1948

Far min var snikkar, og hadde 8-10 karar i arbeid. Sjølv gjekk eg eitt år på møbelsnikkar-lina på yrkesskulen på Leira, før eg flytte til Dovre, og tok tømrarutdanning der. Eg avtente også fyrstegongstenesta og jobba litt med Tor-Erik Ranheim i Oslo, før eg tok til å jobbe for far min. I 1979 tok eg og bror min, Terje, over drifta, og starta opp Slidrebygg i 1997, i lag med nokre andre. Av jobbane eg har vore med på, kan eg nemne ombyggjinga av banken i Slidre i 1972/-73 og Ølken Hotell i 1974, dessutan bygde vi mange fjøs, mellom anna fjøset til Knut Hauge, som vart sett opp i 1970. Elles byrja eg å sparke fotball i åtte-ni årsalderen, då vi var nokre kompisar som møttest nesten kvar kveld på Slidrebrenno. Eit par år seinare vart eg «headhunta» av Olle Rosendal, som overtala meg til å spele for Røn. Olle skulle vise seg å bli ein goalgetter for Røn, men då han stod i fare for å bli keeper – noko han ikkje ville – fekk han overtala meg til å vakte buret. På den tida trena smågut-, gute- og A-laget saman, og eg var ganske redd når dei store stjernene på A-laget skulle skyte på meg! På bortekampane vart det sett krakkar i meieribilane, som vart fylte opp av vestreslidringar. Det var ei artig tid! Så byrja eg å spele for Slidre 28 år gamal, samstundes som Per Eidsvik vart spelande trenar. Då starta «gullalderen» for fotballen i Slidre, og vi var oppe på fjerde høgste nivå i serien. For tida er eg med i styret på Plassen, som er ein samlingsstad for eldre i kommunen. Her er ei rekkje tilbod og aktivitetar, mellom anna boccia, dans, trening, høgtlesing, loddsal og grilling. Vi har det veldig triveleg, men har plass til mange fleire! Har du lyst til å kome, men har problem med skyss? Ta kontakt, så ordnar vi det!  (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Anne Ingunn Grønhaug, Brunbakklia, Hedalen, fødd 1972

Det vart tent ein gneist i meg då eg jobba eitt år som assistent på Fagerli leirskule utanfor Geilo rett etter millenniumskiftet, og eg fekk lyst til å satse på dette i yrkeslivet. Så etter å ha teke grunnfag i pedagogikk og jobba som skiinstruktør på Skeikampen, flytte eg heim, og fekk ei stilling på Vassfaret leirskule. Det er om lag 1000 elevar frå 6. og 7. klasse som er innom hjå oss i løpet av året. Vi har fokus på uteaktivitetar, der mellom anna fjellturar, bading, ski- og snøholeturar, samt overnatting i lavvo, står på menyen. Undervegs fortel vi segner, forteljingar og krigshistorie knytt til plassane vi dreg på tur til, der Berte Skrukkefyllhaugen, Mikkjel Fønhus og Edvard Elsrud naturlegvis blir mykje sitert. Vi har også litt teoretisk undervising om plantar, dyr og natur, som ungane også får sjå i praksis når vi er ute på tur. Eg meiner at vekesopphaldet hjå oss er viktig for elevane, fordi dei veks på dei erfaringane dei haustar. Mange av dei har ikkje overnatta borte før, og det å vere vekk frå heimen desse dagane, gjev ei kjensle av meistring. Dessutan blir elevane kjende med kvarandre på ein annan måte, og samhaldet blir styrka. Utanom jobben er friluftsliv, fotball og reising nokre av interessene mine. Eg følgjer naturlegvis med no når det er fotball-VM, og det er Brasil som er favorittlaget. Når det gjeld reising, held eg meg unna turistmagnetane, og søkjer meg til meir «fjerne» strok. Eg likar å oppleve noko nytt og autentisk, og ynskjer å sjå det kvardagslege mennesket, og få oppleve den lokale kulturen og maten. Av dei meir særeigne rettane eg har smakt, var då eg fekk servert marsvin i Andesfjella. Og det var no ikkje så ille! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Arne Johannes Nygård, Krøsshaugen, Rogne, fødd 1965

Dei tre fyrste leveåra mine budde eg i Etnedal. Sidan flytte vi til Drammen, der vi oppheldt oss i sju år. Der spelte eg fotball for Strømsgodset, og vi var ikkje mindre enn 60 ungar på trening! Så flytte vi tilbake til Etnedal, og etter avtent militærteneste arbeidde eg som kjøtskjerar for Hed-Opp dei neste 25 åra. No har eg mitt virke i Kulturskulen der eg underviser i gitarspel, og stortrivst med det! Elles er eg aktiv i fotballmiljøet i Øystre Slidre. Her har eg vore trenar for ulike jentelag dei siste ti åra, der høgdepunktet var då laget til dottera mi spelte A-finale i Norway Cup i 2014. Ved sida av familien, er fisking og musikk viktig i livet mitt. Far min tok meg med på fisking i Etna frå eg kunne gå, og no går fisketurane ofte til Skamån eller Begna, anten åleine, eller saman med kameratar. I juli skal eg på laksefiske, og draumen er å slå rekorden frå 2011, då eg tok ein rugg på 12,8 kilo. Musikkinteressa har bestandig vore med meg, og eg byrja å spele gitar i sjette klasse. Eg vart med i Jan´s Kvartett i 1980 (seinare Swings), under leiing av Jan Biribakken, og fekk då vere med å spele til dans. Elles har eg spelt i lag med foreldra mine, med Jupedalen Pøbb Ensemble og Mø Tre, og sidan 2013 har eg spelt i Stubbad´n i lag med bror min, Arild. Vi er ein ettertrakta duo som spelar i ein del bryllaup og andre lag, og no, den 30. juni, skal vi spele under Etnedalsdagane. Eg har opplevd veldig mange artige og flotte konsertar, men den likaste var nok då vi hadde sameiningskonsert med Jupedalen under «rakfisken» i 2017. Det å få oppleve så mykje folk, og få sjå ungdomar som ikkje ein gong var komne til verda då songane vart skrivne, men som likevel song med på alle tekstane, ja det var stort! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ivar Søndrol, Grindaheim, Vang, fødd 1952

Eg driv gard med 14 mjølkekyr, og kona mi er lærar. Vi har støl på Nørre Syndin, men har ikkje hatt stølsdrift etter at eg tok over garden. Men eg har gode minne frå bufarsdagane og dei lange sumrane på stølen, då her var drift. Det var spennande med alle stølsnaboane og hyttefolka, og vi ungane sat på kvar vår mjølkekrakk, og mjøka kyrne for hand. No blir stølen nytta som ein feriestad om sumaren, for så vel oss, som kyrne. Utanom garden, har eg fleire interesser: Eg har gått kurs i sylvsmedarbeid, og har mellom anna laga bunadssylv til dei tre døtrene våre og meg sjølv. Eg likar å ta naturbilete, og har også lisens på drone, der eg har hatt eitt oppdrag for NRK, og så var eg med å filme ein musikkvideo i Jotunheimen. Dessutan er eg glad i musikk, og har vore med som friviljug under Vinjerock kvart år, der den største musikalske opplevinga så langt, er Madrugada. Elles er Pink Floyd favorittbandet, og eg har vore på to konsertar med Roger Waters, og skal på ein ny no i sumar. Men den interessa som har teke det meste av tida mi, er songlaget. Sidan enkelte i koret likte å drive med revy og kabaret, har vi i ei årrekkje hatt ulike framsyningar. Olav Gullik Bø har forsynt oss med manus ved eit par høve, mellom anna til stykket om Aasmund Olavsson Vinje som vart vist på Eidsbugarden i 2001 og 2002, der eg spelte hovudrolla. Eg har fått erfare at alt ikkje er like lett heile tida. Av dei opplevingane som sit hardast i meg, var då den eine dottera vår var seks veker gamal, og vart lagt inn på sjukehus med hjernebetennelse. Det enda med at ho vart hjerneskadd. Men sjølv om det gjekk gale den gongen, har ho det heldigvis bra i dag. For no bur ho i si eiga leiligheit, sjølv om ho treng ein del hjelp. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Marlyn Solhaug Bergeid, Bruflat, fødd 1962

Eg kjem opphavleg frå Dokka, men flytte til Etnedal, fødestaden til mannen min, på midten av –80-talet. Fram til då hadde eg teke handelsskulen,  jobba på Spåtind høyfjellshotell og på Dokka likningskontor. Då eg kom til Etnedal, byrja eg hjå Syver Øverli AS, no Matkroken, men eitt år seinare fekk eg jobb som kontorfullmektig på rådmannskontoret. I 2006 vart eg einingsleiar for service- og kulturkontoret, og for fire år sidan vart eg sakshandsamar i rådmannen sin stab. Elles har eg vore hovudtillitsvalt i fagforeininga KFO/Delta, og har teke vidareutdanningar i organisasjon og leiing, og i arkiv- og informasjonsforvalting. Eg trivst veldig godt i jobben, der eg har ansvar for mange område, og har difor eit variert arbeid. Dessutan jobbar eg sjølvstendig, i eit veldig godt arbeidsmiljø. Ved sida av arbeidet, er eg kasserar i skilaget og leiar i husflidslaget, eg har vore leiar for turngruppa, og eg synest det er viktig å vere med på dugnad. Eg likar godt å gå turar og sykle, og driv med spinning to gonger i veka. Gåturane går ofte til Himalaya. Det er nemleg ein stad på Tonsåsen som heiter Himalaya, og der er eg med jamne mellomrom! Ein annan hobby eg har, er å strikke. Noko av strikkearbeidet blir selt på ulike utstillingar og messer, mellom anna på Etnedalsdagane og på husflidsmessa på Skogtun. Eg likar også godt å knipse naturbilete. Motiva er frå heile Valdres, men dei fleste er nok frå Vang, der vi har hytta vår. Fleire av bileta mine har vore stilt ut på Blaafladt Spiseri, og det synest eg var litt stas! Men det viktigaste i livet mitt er nok likevel dottera vår, som vi adopterte frå Kina for 11 år sidan. Og eg kan love at gleda var stor, då vi vart adoptivforeldre! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Pål Andvord, Beitostølen, fødd 1975

Vi flytte frå Brandbu til Valdres rundt 1980, då foreldra mine tok over drifta på Vangsjøen. Og då eg sjølv byrja å jobbe, var det på Beitostølen høyfjellshotell, som det heitte den gongen. Deretter tok eg til på Svingen pub i 1997, som eg og to kompisar fekk skrapa saman nok pengar til å kjøpe tre år seinare. Etter at vi hadde kjøpt Svingen pub, stifta vi selskapet Beitostølen Barcraft, og kjøpte etterkvart opp fleire utestader. Av dei er Arnolds pub, som no blir gjenreist, og bygginga er i full gang. Her blir det restaurant og bar, og det blir nok den nye storstova på Beitostølen. No har vi også skipa Barcraft Fagernes, som er eigar av Nabo bar. Barcraft har til saman 12-13 tilsette på fulltid, og på ein vinter er det sikkert 35 personar innom vaktlista. Og eg må seie eg er stolt av å ha vore med på å skape ein drivkraftig butikk, frå så så seie ingenting. Elles er eg med i kommunestyret, og eg synest det er interessant å lære meir om kommunen eg bur i, og bli betre kjend med det som skjer. Dessutan brenn eg for at Beitostølen skal bli stadig betre, for det er ikkje gratis å reise hit, så det er viktig at dei tilreisande har det bra når dei kjem. Eg er også med i styret i idrettslaget, og synest det er spennande med dei store arrangementa, som er positivt for Beitostølen generelt, og sjølvsagt også for oss. Når det gjeld interesser, likar eg godt å reise. Vi er ein kompisgjeng på fem–seks stykke som dreg på fotballturar i England, men er òg på andre turar. Uansett kvar vi reiser, ynskjer vi å finne gode restaurantar. For det er noko med det å kome seg bort frå ein hektisk kvardag, slappe av, og vere i lag med gode vener. Og når ein kan gjere det med god mat og drikke, blir det ekstra hyggjeleg! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Dorthe Marie Høyme, Slidre, fødd 1936

Det viktigaste for meg er å vere aktiv og ha noko å gjere, elles er eg ikkje tilfreds. Ved sida av ulike jobbar, gards- og hagearbeid, synest eg det har vore gjevande å vere med i lag og foreiningar. Eg har mellom anna vore styreleiar i husmorlaget og Folkeakademiet, samt medlem av sanitetsforeininga sidan eg var 15 år. Elles driv eg med porselensmåling og skinnfellarbeid, der eg også har halde ei rekkje kurs. Men det som står mitt hjarte nærast, er tida i viseklubben Busserullen, og dei 19 åra eg var leiar for grendehuset Ristetun. Når det gjeld Busserullen, tok vi til å spele i 1976, og heldt det gåande fram til 2015. Vi hadde det utruleg artig i lag, og spelte jamvel inn ei plate i 1996. Etter at vi vart oppløyst, har tre stykke av oss gått saman med to andre songarar, og laga ei ny gruppe som vi kallar Restidn. Vi syng og spelar trekkspel, der hovudsaka er å lage hyggje for andre. Ein gong i månaden er vi på sjukeheimen og på Bergtun for å syngje. Dagane kan bli lange på ein heim, der mange har mista sine næraste, og av ulike årsakar kan slite med tunge tankar. Då kan musikk og song vere eit lyspunkt, som jagar vekk dei mørkaste skyene. Eg har sjølv fått kjenne kva det vil seie å miste nokon av dei næraste. Det var ille nok då mannen min døydde i 1993, men det verste var likevel då dottera mi, Anne Randi, døydde i fjor, etter å ha vore kreftsjuk i to og eit halvt år. Ho klaga ikkje, men eg så kor store smerter ho hadde, og kor mykje ho leid. Det var grusomt å vere vitne til. Det gjeld å ta vare på dei ein er glad i, for ein veit ikkje kor lang tid ein får saman. Og så lenge ein har helse til å vere sosial og ha det kjekt med familie og vener, ja då kan ein få oppleve det som verkeleg er noko verdt. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Samuel Asmelash Okubatsion, Etnedal, fødd 1974

Eg vaks opp i Eritrea, i ein heim fylt av kjærleik. Der utdanna eg meg innan jordbruk, og jobba fyrst ved ein bilverkstad, og sidan med måling, flis- og steinleggjing. Men så vart eg kalla ut til militærteneste då eg var 19–20 år gamal, og var soldat dei neste ti åra. Dette var ei særs vanskeleg tid, og til slutt rømde eg til nabolandet, Sudan. Etter eitt år i Sudan flykta eg oppover Europa, og då eg kom til Norge i 2009, søkte eg asyl. Etter ei tid på Trandum, og sidan på Kasper transittmottak utanfor Moss, kom eg til Tonsåsen i 2010. Her var eg i to år, medan eg venta på svar på asylsøknaden. Den vart heldigvis innvilga. Då eg kom til Etnedal byrja eg på norskkurs, og tok førarkort på lastebil. Men det var vanskeleg å få jobb. Det var ikkje nok å seie kva ein kunne, ein måtte vise det. Så eg bestemde meg for å jobbe gratis så eg fekk vist kva eg var god for, og slik få referansar å vise til. Det var likevel vanskeleg å få oppdrag, og det losna ikkje før eg fekk spørsmål om å rydde i hagen til ein nabo. Eg fortalde henne at eg kunne måle, og sidan glasa hennar kunne trenge eit strok måling, fekk eg prøve meg. Ho vart veldig fornøgd med jobben, og fortalde ei vennine at eg var flink med penselen. Dermed fekk eg målarjobb der også, og ho vart også veldig fornøgd. Ryktet byrja å gå om at eg var flink, og eg fekk fleire oppdrag. Dermed kunne eg i 2014 starte mitt eige firma, og har no kundar over heile Valdres. Elles er eg forlova, og saman har vi to born på tre og fem år. Av og til tek eg dei med til Badeland eller Leikeland, eller vi dreg ut for å ete. Barnetrygda blir sett inn på kontoane til borna. For det viktigaste for meg er at familien min har det godt, og at borna får ei god utdanning. Det er dei eg lever for. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Hilde Synnøve Husevold, Aurdal, fødd 1963

Heilt frå eg var lita har eg vore kreativ, og gjekk mellom anna teikning/form/farge, og tok 3-årig utdanning som faglærar i forming. Eg har jobba mykje med tekstilar og kostyme, men også med fleire handverk. Dessutan har eg bestandig vore interessert i kunst. Eg er utdanna adjunkt, og underviser i kunst & handverk og språk ved NAUS, ein jobb eg er veldig glad i. Det er fantastisk å få lov til å bidra til at den flotte ungdomen i Valdres får utvikle sine kreative sider. For litt over tre år sidan byrja eg å måle med akryl, og reiste på eit målarkurs i Lisboa. Kurset gav meg så mykje glede og inspirasjon, at eg fekk lyst til å lære handverket skikkeleg. Derfor melde eg meg på fleire kurs, mellom anna eitt med Arne Paus som læremeister. Og til meir eg lærte om klassisk måling, til større lyst fekk eg til å vidareutvikle meg sjølv som målar. Så eg har meldt meg på fleire kurs, mellom anna eitt til sumaren der ein tidlegare elev av Odd Nerdrum er lærar. For skal ein utvikle seg og få sitt eige uttrykk, må ein kunne handverket skikkeleg. Målinga har vorte ein stor del av livet mitt, og eg vil gå inn for å lære meir, og utvikle evnene mine. Her i Valdres er vi omgjevne av verdas flottaste natur, så her er ikkje mangel på motiv! Likevel er draumen å ta eit studieår i Italia, som er den klassiske målarkunsten, og den europeiske kunsthistoria, si vogge. Som type er eg impulsiv, kreativ og litt «smågalen», men eg har beina godt planta på jorda. Eg har gjort mykje av det eg har hatt lyst til i livet, og har gjennomført mange av draumane mine. Eg følgjer hjartet, for eg vil leve medan eg kan, og ikkje ha avtaleboka full av ting eg MÅ gjere. For det finst ingen garantiar i livet, så ein må ta vare på den tida ein har. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ottar Haugen, Ringjarhaugen, Skrautvål, fødd 1926

Det var mykje slit då eg vaks opp, og knapt med pengar. I ungdomsåra dreiv eg i skogen, og jobba som tenestegut på eit par gardsbruk om sumaren. Dette var før krigen, og eg tente mellom ei og to kroner dagen, men spedde noko på inntekta ved å setje ut rypesnarar. Etter krigen var eg mellom anna i tysklandsbrigaden, og jobba deretter eit par år som snikkar i Oslo. Då var lønningane mykje betre, og eg tente ni kroner timen då eg byrja, og hadde 13 kroner timen på slutten. Så tok eg over heimgarden på midten av femtitalet, og dreiv med mjølkekyr fram til sonen vår tok over i 1991. No har helsa vorte dårlegare, men eg var med i fjøset fram til for tre–fire år sidan, og køyrde møkk til eg var 88. Ei stund på 1940– og –50-talet dreiv eg med skiskyting. Vi gjekk ei hard løype; frå skulehuset, ned til isen på fjorden og oppatt. Skytinga føregjekk med Krag, og blinkane var figurar som stod gøymt på vilkårlege plassar i skogen, så det gjaldt å ha augene med seg! Elles brøytte eg skiløyper frå borna våre var små og fram til eg vart 86, og var dessutan tidtakar på klubbrenn. Den fyrste tida laga eg skispora ved å gå tre runder rundt løypa på ski, så det var ei stor lette då det vart kjøpt snøskuter i 1978. For innsatsen eg la ned, vart eg valt til æresmedlem i Skrautvål idrettslag i 2007. Jakt og fiske har vore to av dei store lidenskapane mine i livet. Eg gjekk på elgjakt fram til eg var 85 år, og hadde då jakta i 63 år, og felt meir enn 70 elgar. Men dei turane eg hugsar best, var når eg reiste til fjells med fiskestonga midtsumars. På turen gjennom skogen kunne eg høyre gauken som gol, og orrfuglen spele. Vel framme ved vatnet gjorde eg opp eit bål, og kokte meg kaffi. Då skal eg seie deg at eg kosa meg! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Inger Strand, Ryfoss, fødd 1968

Då eg vaks opp, var eg ein aktiv langrennsløpar og skiskyttar. Eg var veldig ambisiøs, og som så mange før meg, vart eg overtrena. Framgangen stoppa opp, eg mista motivasjonen, og la opp i tjueårsalderen. Som beste resultat var eg med å vinne stafetten for Oppland under NM i skiskyting, og det var eit høgdepunkt i karriera mi. På fritida synest eg det er koseleg å vere med vener, ta ein bytur no og då, og gå på teater eller konsert. Men eg set òg pris på å vere åleine, særleg når eg på vårparten kan ta på meg skia, og leggje i veg i storslegen fjellnatur, i ei skiløype eg trakkar opp sjølv. Ein kajakktur ein sumardag, når Slidrefjorden ligg blikstill, er heller ikkje å forakte. Foreldra mine var båe lærarar, men eg var sjølv veldig usikker på kva eg skulle bli, og eg ville iallfall ikkje bli lærar! Men det var fyrst då eg prøvde meg som lærarvikar at brikkene fall på plass; det å vere lærar, var slett ikkje så ille! Så eg søkte meg inn på lærarskulen, og vart utdanna lærar i 1994. Eg tok til på Åsvang skule og var deretter ved Høre skule, før eg tok montessoripedagogikk, og byrja som lærar på montessoriskulen i Ulnes i 2015. Frå 2016 har eg vore rektor her. Mange er stressa i dag, for det blir stilt høge krav, og vi veks opp i ei tid med forventingar om at vi skal prestere, og vere perfekte på alle måtar. Når vi ikkje opp til desse forventingane, kan det setje djupe spor i eit ungt sinn, i lang tid framover. Så eg jobbar for at borna skal få trua på seg sjølve, og at vi må hjelpe dei å setje realistiske mål ut frå kvar den enkelte står. Og eg må seie eg blir varm om hjartet når eg møter tidlegare elevar som seier at dei er glade for at eg såg dei og forstod dei, og at eg utgjorde ein skilnad i livet deira. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Kristen Stavdahl, Sør-Etnedal, fødd 1964

Eg vaks opp på ein gard i Sør-Aurdal, med skogen som næraste nabo. Og sidan eg hadde ein far som var aktiv jeger og skogsarbeidar, vart skogen min fyrste arbeidsplass, og eg vart sjølv ein ivrig friluftsmann og jeger. Då eg gjekk i sjuande klasse, laga eg min fyrste gitar. Tjue år seinare var eg med på å starte Jupedalen Pøbb Ensemble, der eg spelte bass og munnspel. Vi heldt det gåande i 12 år, og gav ut seks plater og nokre singlar. Eit par av låtane hevda seg på Norsktoppen, og den eine av dei var i alle fall oppe på ein andre plass, og låg 14 veker på lista. Men vi var fyrst og fremst eit showband, som spelte for å ha det moro. Ein gong kom Tv2 til Bagn for å filme oss. Då hadde vi ein konsert på Fossvang, som ikkje blir gløymt med det fyrste. Lokalet var tjukt av folk, og ein av våre «maskotar», Jarle Heiene, kom ut på scenen på moped. Det tok heilt av! Noko tidlegare – på midten av -80-talet – fatta eg interesse for måling. Ved sida av at mor mi skreiv dikt og gav ut fleire bøker, dreiv ho også med rosemåling og keramikk. Og ein dag eg var åleine heime, fann eg fram målarutstyret hennar, og byrja å måle. Det var ikkje vanskeleg å finne inspirasjon til kva eg skulle måle, etter tallause timar ute i naturen; det måtte bli naturbilete. I bileta mine er eg oppteken av at dyra eg målar skal verke levande, og at samspelet mellom lys og motiv skal bli rett. For det er viktig å attgje lyset på rette måten, skal måleriet bli truverdig. Eg får mykje inspirasjon av mangfaldet som finst i naturen, der menneske, dyr, plantar og skog er delar av ein større heilskap, som passar nøye saman. Men det er ingenting som gjev meg større inspirasjon enn kjærasten min, Vigdis, som eg bur saman med i Etnedal! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Heidi Brager, Skammestein, fødd 1987

Då eg gjekk i tredje klasse, fekk vi besøk i klassen av to damer som dreiv med baking. Dette syntest eg var så interessant, at eg byrja å vere med dei og bake etter skuletid. Etter ei stund trappa den eine av «bakstedeiene» ned, og eg fekk litt meir ansvar og fleire oppgåver. Noko seinare la den andre bort kjevlet for godt, og då tok eg over drifta. Eg bakar absolutt mest lefser, men bakar òg flatbrød, lomper, lefsekling og hardangerlefser. Vanlegvis steikjer eg om lag 50 lefser dei dagane eg bakar, men i den travlaste tida før jul, blir det ofte ti gonger så mange. Dagen før eg skal bake, vaskar, kokar og skreller eg potetane, før dei blir male og salta. Til vanleg lagar eg ein deig på ca 10 kg, og brukar då tre-fire timar på førebuingane, før alt er klart til dagen etter. Sjølve bakardagen byrjar eg gjerne klokka sju om morgonen, og er ferdig ved halv tre-tida på ettermiddagen. Alt blir baka for hand, og eg legg nok at noko av sjela mi i baksten. Noko av kunsten med å bake lefser, er at ein ikkje må bruke for mykje mjøl, slik at dei blir turre. Mange brukar berre kveitemjøl i deigen, men eg brukar rug i tillegg. Rugen tilfører fuktigheit, så lefsene blir saftigare og mjukare. Når det gjeld potet, fekk eg høyre at Kerrs Pink var det beste, men etter å ha prøvd meg fram litt, brukar eg no berre Asterix. Elles er eg utdanna barne- og ungdomsarbeidar, og jobbar ved barnehagen på Tingvang. Eg har hatt permisjon sidan jul, etter at eg og sambuaren min vart foreldre til ein nydeleg gut som heiter Vetle. Han går sjølvsagt føre alt anna, så det er mogleg eg kjem til å trappe ned bakinga noko frå hausten. Men eg kjem ikkje til å gje meg heilt, for bakinga vil eg halde fram med også i framtida. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Rune Fremgaard, Hagagrendé, Reinli, fødd 1974

Eg er utdanna byggmeister, og vekependla til Bærum i 15 år, før eg byrja for meg sjølv. Men dei siste fire åra har eg jobba som avdelingsleiar for eigedom i kommunen. Elles er eg med i brannvesenet, og er leiar for Raudekrossen i Bagn, der eg brukar mykje av fritida mi. Ved sida av fyrstegongstenesta, tenestegjorde eg i Kosovo i 15 månader, der oppgåvene var mangfaldige. Vi var over alt der det var bruk for oss, men det var i hovudsak politioppdrag vi vart sette til, som til dømes vaktteneste, husransakingar og vegkontrollar. Det var ei fin tid, som eg er stolt av å ha vore med på. Av interesser, ragar musikk, film og fotball høgst. Favorittlaget er Manchester United, og den største fotballopplevinga var under Solskjær sin testimonialkamp på Old Trafford, med om lag 15 000 nordmenn på tribunen. Og då Jokke – ein av mine og Solskjær sine favorittartistar – runga over høgtalaranlegget, kom det nok ei tåre i augekroken. Medan eg var ute på den siste motorsykkelturen for sesongen – ein oktoberdag i 2005 – vart eg påkøyrt av ein bil då eg var på veg heimatt. Det var ein kraftig smell, der eine foten vart riven tvers av, og eg knekte ein arm. Eit par dagar etter at eg vart innlagd på sjukehuset svikta lungene, og like etter svikta nyrene. Det vart over 20 operasjonar, og eg heldt på å miste livet eit par gonger. Heldigvis berga eg livet, og legane klarte å redde foten min. Og då kan eg leve med at eg kjem til å ha kroniske smerter resten av livet. Med tida har eg lært å tenkje positivt, for eg trur at positive ting skjer med dei som har ei positiv innstilling. Dessutan er det berre ein sjølv som kan gjere noko med det livet ein lever, så det er lita hjelp i å leggje skulda på andre. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Monica Åsli Hømanberg, Hedalen, fødd 1970

For 12 år sidan opplevde eg noko artig. Ein kar i bygda, Gunnar Bergsrud, hadde ingen etter seg, og ville gje bort garden sin, Kølhus, til ein yngre person i bygda. Eg melde mi interesse, og då det skulle avgjerast ved trekking kven som skulle overta garden, var det jammen namnet mitt som stod på lappen! Omtrent på same tida vart eg psykisk sjuk, og var veldig langt nede dei neste åra. Tidvis sat eg berre i ein stol, og håpa eg skulle få døy. Det er ikkje lett å lyfte hovudet og finne ein indre motivasjon til å ta tak i livet sitt, når ein balar med så tunge tankar. Men til slutt innsåg eg at eg måtte gjere noko, om eg skulle kome meg på beina att. Fyrst tok eg kurs i meditasjon, og seinare kurs og utdanning i familiekonstellasjonar og traumeterapi. Utdanninga gjorde at eg utvikla meg som person; eg fekk eit større perspektiv, og ei betre forståing av dei ulike sidene ved livet. Men det kravde mange år med hard jobbing, før eg klarte å karre meg tilbake til livet. Likevel er eg glad for at eg fekk oppleve denne store nedturen, for kunnskapen eg tileigna meg på vegen skulle vise seg å bli verdifull — ikkje berre for meg sjølv, men også i mitt arbeid for å hjelpe andre. No jobbar eg som miljøarbeidar på Fekjær, og eg er i ferd med å avslutte eit engasjementet som erfaringskonsulent. Eg har også leigd lokale på Joker i Hedalen, der eg skal opne eit tilbod for personar som har noko dei vil arbeide seg gjennom, eller som har eit ynskje om å gå djupare i seg sjølv. Sjølv var eg nøydd til å grave djupt for å hente krefter til å stå løpet ut, og kome dit eg er no. Og eg må seie at eg er stolt av den personen eg er i dag, for dei erfaringane eg hausta førte til at eg vart ei betre mor, ei betre kone, og eit betre menneske. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Jonathan Øraker, Vangsnes, Vang, fødd 1997

Til dagleg bur eg i Oslo, der eg tek fyrste skuleåret innan sal og marknadsføring, og jobbar eit par dagar i veka på Møller Bil. Målet er å bli bilseljar, og eg må seie eg hadde flaks som fekk jobb i ei så renommert bedrift. Interessa mi for køyretøy vart vekt tidleg. Den fyrste snøskuteren min fekk eg allereie då eg var 3 år, og den vart godt brukt dei komande åra. Så byrja eg å køyre skutercross i 2012, og vann sør-norsk skutercup det andre året eg var med. Sesongen etter gjekk eg opp ein klasse, vart nummer fire under NM, fekk racingavtale med Skidoo, og køyrde eit par løp i Sverige. Men eg ynskte ikkje å satse vidare, for no var eg så gamal at eg kunne drive med bilsport, og det freista meir. Bilsporten eg driv med heiter drifting, der vinnaren blir kåra utfrå kor stor breisladd ein kan få til, og kor lenge ein kan oppretthalde sladden. Dette slit naturlegvis hardt på dekka, så då eg byrja å køyre som fattig skulegut, fekk eg kasserte dekk hjå Vianor. Bilen gav eg 15 000 for. Dei fyrste løpa køyrde eg på Dokka, og det gjekk så bra, at eg fekk lyst til å gjere litt meir ut av det. For skal ein hevde seg i denne sporten, er ein nøydd til å ha ein sprek motor. Så eg bestemde meg for å trimme motoren, og bad Bergheim Autoservice til råds. Det enda likegodt med at dei betalte brorparten av kostnadene for ein heilt ny motor, og tok endatil jobben med å trimme han. Utpå seinsumaren i fjor var bilen ferdig. Eg rakk så vidt å sleppe laus dei 500 turbohestane før sesongen var omme, og andre gongen eg tevla med nybilen, vart det jamvel seier. Det hadde sjølvsagt vore artig å kunne leve av dette, og køyre formula drift i USA, som er for VM å rekne innan drifting. Rett nok er nålauget trongt, men det er vel lov å drøyme? (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Anneli Svartbeck Sælid, Sørre Høgdé, Aurdal, fødd 1994

På vidaregåande gjekk eg tre år på helse- og oppvekstfag, der eg valde barne- og ungdomsarbeid andre året. Undervisinga gjorde meg engasjert, og eg var ikkje i tvil om at eg skulle jobbe med born når eg vart ferdig på skulen. Men fyrst ville eg ta meir skule, så eg søkte meg inn ved Høgskulen på Hamar, der eg tok utdanning som barnehagelærar. No jobbar eg som pedagogisk leiar i Ranheim Naturbarnehage, og stortrivst med det. Her er ungane ute nesten heile tida, og dei får slik utfalde seg meir, dei blir betre kjend med naturen, og får oppleve meir enn mange andre born. Ikkje berre er det lærerikt, og bra for å utvikle motorikken og skjerpe sansane, det er også mykje meir naturleg for borna å vere ute, enn å sitje rundt eit bord. Ein annan fordel ved å vere mykje ute, er at ungane blir kjend i nærområdet sitt, og med folka som bur her. Og det er viktig, for det er med på å byggje opp borna sin identitet, slik at dei kan bli trygge på kven dei er, og kor dei kjem frå. På den måten får dei kjenne tilhøyrsle, slik at dei kan få eit fast og trygt haldepunkt i livet. Av same grunn synest eg det er viktig at ungane får kjennskap til valdreshistoria og –kulturen alt frå barnehagealderen, og det vil eg vere med på å formidle til dei – på valdresdialekt, naturlegvis! Sjølv er eg stolt av å vere valdris, prate valdresdialekt og ha familie herfrå, og eg er oppteken av å ta vare på tradisjonane våre. Derfor har eg ei tid gått i lære hjå bestemora mi, som har drive med rosemåling i ein mannsalder. Då eg var på besøk hjå henne som lita, måtte eg bestandig ein tur inn på målarrommet hennar for å sjå. Så det kom vel ikkje som ei bombe på nokon, at det var eg som skulle føre rosemålartradisjonane vidare i vår familie! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Øystein Skattebu, Rogne, fødd 1985

Eg er ein fyr med skapartrong og mange ulike interesser. Som ung prøvde eg det meste av idrett og aktivitetar, men likte best fotball og ski. Å ha det moro har alltid vore det viktigaste, og eg har alltid vore for nysgjerrig og utolmodig med å prøve nye ting, til å bli skikkeleg god i ein spesiell grein. På ungdomsskulen byrja eg å spele trommer i band med nokre kameratar. Dei neste 15 åra tok musikken det meste av fokuset og fritida, og eg var klart ein av dei minst ambisiøse idrettslinjeelevane på vidaregåande. Eg er utdanna adjunkt med musikk og historie frå Høgskulen i Volda. Tidlegare jobba eg i kulturskulen og som aktivitetsleiar ved ungdomshuset i Ørsta, men no er eg ungdomskonsulent i Øystre Slidre. Ved sidan av jobbar eg i Valdresskigard, og syslar litt som møbelsnikkar. Det blir ikkje så mykje tid til musikk for tida, men det kan fort snu. Eg ivrar for at ungdom skal få vere med på aktivitetar dei er opptekne av, der dei vert del av eit miljø, uansett interesser eller føresetnader. Som ungdomskonsulent er eg med å skape nye rammer for slikt arbeid i kommunen, gjennom oppføring av nytt ungdomshus, og i utforminga av tilbodet vi skal tilby frå hausten. Mitt ynskje er å skape ein arena der all ungdom kan oppleve meistring og samhald, med utgangspunkt i den enkelte sine interesser og behov, med særleg fokus på nye aktivitetar som er litt smale, sære, eller kanskje litt ”for moderne” for Valdres. Sjølv hadde eg ein god oppvekst med mange aktivitetstilbod, gode vener og ein fin familie, i ein kommune og region som la til rette for den aktiviteten vi ungdomane ville drive med. Eg er stolt av, og har stor respekt for å kunne vere med å føre denne tradisjonen vidare. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Tove Skogheim Nyhagen, Røn, fødd 1966

Det er far min som kjem frå plassen der eg og mannen min, Bjørn, no bur. Sjølv er eg fødd i Bærum og oppvaksen i Drammen, der far min hadde eit reiseselskap. Eg var ofte med på turbilkøyring, og det var stor stas å få sitje med mikrofonen framme i bussen, og underhalde passasjerane med sang og vitsar! Eg byrja tidleg å spele trekkspel, og var med på mange tevlingar og festivalar både i inn- og utland. Frå NM fekk eg eitt gull i duettklassen og fleire gull i orkesterklassen, medan det vart ein andreplass i solospel som best. Og som 16-åring reiste eg til Gjøvik for å gå musikklina, med fordjuping i trekkspel. Eit par år seinare flytte eg til Valdres, for far min kjøpte Fosheim hotell, og eg byrja å jobbe der. Så vart det jobb på Neskroa, før eg byrja å køyre drosje 22 år gamal. Eg held fram med å spele trekkspel, og spelte mykje i lag med «Slidringadn», men då eg vart med i koret «Popcorn» i 2008, byrja eg å prioritere koret framfor trekkspelet. Ved sidan av jobben tok eg utdanning innan rådgjeving og rettleiing, og no studerar eg psykososialt arbeid for barn og unge. Eg brenn for ungdom i sårbare situasjonar, og går no i eit vikariat som burettleiar for einslege, mindreårige asylsøkjarar i Vang. Etter at eg fekk brystkreft i 2016 bestemte eg meg for å vere open om det, så eg byrja å blogge. Eg fekk mykje ros for at eg var så open og ærleg i bloggen, og det var dessutan god terapi å skrive. Noko av det eg har lært av sjukdommen, er å vere flinkare til å høyre på kroppen – når eg er sliten, så kviler eg. Elles likar eg å drive ute. Eg er kreativ av meg, og har mellom anna snekra ein paviljong og laga ein carport. Og no har eg kjøpt meg motorsag, så det skal nok bli ei råd med ved til vinteren! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Leiv Hamre, Slidre, fødd 1943

Eg kom til verda i Etnedal, for far min var kjøpmann på Bruflat på denne tida. Så flytte vi til Hønefoss-kanten i 1948, men kom heimatt til Valdres to år seinare, då han far fekk jobb som bestyrar på Samvirkelaget i Røn. Etter at eg var ferdig på realskulen i 1960 flytte eg til Kristiansund, der eg gjekk på økonomisk gymnas, som det heitte den gongen. Etter tre år i Kristiansund vart det eitt år i militæret, og eit par år i Oslo. Men så fekk eg jobb som likningssjef i Slidre i 1967, og dermed vart det ein ny runde med pappaskar, og flytting. Jobben som likningssjef var midt i blinken, for eg har bestandig likt å drive med tal. Eg gjekk av med pensjon i 2005, men eg held framleis på med tal, for no er eg heilt hekta på sudoku! Etter at eg vart pensjonist har eg også vore jamleg på Plassen aktivitetssenter, der eg les små stubbar for dei frammøtte. Det går i lokalhistorisk stoff, og det er O. K. Ødegård og Mons G. Hagen som er favorittane. Elles er fotball viktig for meg. Eg kom med på A-laget til Røn som sekstenåring, og spelte for Kristiansund dei tre åra eg studerte der. Men då eldstesonen vår, Gjermund, vart fødd i 1967, la eg opp. Då vart det ikkje like kjekt å reise ut på kampar i helgene. Men etter at eg gav meg som spelar, vart eg etterkvart trenar for laga til sønene mine, og det var veldig gjevande. Eg og kona har vore saman i godt over 50 år, og har to barn og åtte barnebarn. Dessverre døydde Gjermund av kreft for snautt tre år sidan. Det var sjølvsagt eit hardt slag, men eg er oppteken av at ein ikkje skal grave seg ned i tunge tankar, for livet må gå vidare, trass alt. Heldigvis har eg heile tida hatt eit godt humør, og eg synest humor er viktig. Det har vore ei god hjelp i ei elles vanskeleg tid. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Bente Kristin Skjærstein, Klukkarmoen, Bagn, fødd 1966

Dei fyrste ni åra av livet budde eg i Brumunddal, før vi flytte til Leirskogen. Då eg var 19 år fekk eg fyrste sonen min, og flytte frå barndomsheimen. Vi var i Oslo nokre år, før ferda gjekk heim til Bagn. Etter kvart fekk eg tre ungar til, og eg er heldig som har barn, svigerbarn og barnebarn rundt meg. Eg har òg ein gut i fosterheim, så hjå meg er det mykje familieliv! Eg har arbeidd  i skulen og i psykisk helseteneste, dessutan med flyktningar og framandspråklege, der eg jobba både med norskopplæring og i mottak. Elles er eg støttekontakt ein gong i veka, og eg er med på ein internasjonal kvinnekafé ein til to gonger kvar månad. Vi har fått ein del flyktningar til Bagn, og eg synest det er viktig å hjelpe dei med å bli integrerte. På kvinnekafeen får dei høve til å fortelje om seg og sitt, og vi fortel om korleis det er her, og kva som blir forventa av dei. Slik blir vi kjende med, får respekt for, og lærer av kvarandre. Dessverre er det mange som gløymer at det ikkje er lenge sidan vi òg var på flukt frå fattigdom og krig, og avhengige av andre si hjelp. Heile livet har eg vore oppteken av dei som er svakare stilt, og det er viktig for meg at eg kan vere ein ressurs i liva til dei som har bruk for meg. Drivkrafta og fokuset er naturlegvis å hjelpe, men det er også særs gjevande for meg personleg å få ta del i, og utgjere ein skilnad i eit menneske sitt liv. Eg synest at kvart enkelt menneske må få lov til å skine, og vere som det er, for vi er alle unike og verdifulle, sjølv om ikkje alle kan bli best. Vi er gode nok som vi er, og treng ikkje jakte på det perfekte, men heller prøve å finne gleda i kvardagen. Og akkurat no ser eg fram mot hagearbeid og verandaliv, og synest det må vere lykka på jord! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Halfdan Gimle, Aurdal, fødd 1985

Då eg var yngre, var musikken veldig viktig for meg. Eg byrja å spele fele og piano høvesvis fem og sju år gamal, og i tenåra tok eg til å spele gitar. Musikken var så forførande, at den kunne ta meg ut av ein samanheng, og vere veldig distraherande. Eg var til dømes veldig inspirert av Bob Dylan, og kunne bli heilt oppslukt av metaforane han brukte. Foreldra mine var veldig viktige for meg i oppveksten, og eg hadde ei intens redsle for at ein av dei skulle bli borte. Som femåring høyrde eg songen «Mother» av John Lennon for fyrste gong, medan eg studerte eit bilete av han. Eg kjende at noko brast i meg då, og eg skjønte kor sterkt musikken kunne påverke meg. Det tok lang tid før eg fann ut av kva eg skulle ta meg til i livet. På vidaregåande gjekk eg formgjeving, og då eg var 20 reiste eg til Oslo, der eg utdanna meg til møbel- og interiørdesignar. Eg byrja likevel å jobbe på konsertarenaer og i bar, og hamna i eit miljø med mange musikarar og kreative sjeler. Det vart ein del artige år i byen, med studiar, trivelege kollegaer, og mykje entusiasme, men det førte ikkje til noko handfast. Eg byrja derfor å leite etter ein annan form for entusiasme, ein som kunne bety noko meir. Snart fann eg ut at fleire av forfedrane mine hadde vore handverkarar, så eg tenkte at eg skulle gje det ein sjanse. Det vart full klaff. No er eg i min tredje vinter som murar, og trivst særs godt med det. Det er veldig tilfredsstillande å sjå konkrete resultat av det ein gjer, og skape noko folk har bruk for. Og kjensla eg får når eg kjem heim ein kald vinterdag etter jobb, når eg gjer opp i omnen, tomatsuppa står og putrar på komfyren, og eg veit eg har vore til nytte for samfunnet, det er ikkje mykje som kan måle seg med det! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ingebjørg Mansåker Wigdel, Lundsmarka, Grindaheim, fødd 1946

Då eg var lita, sende mora mi meg på eit kurs i saum og strikking, fordi eg var så uroleg. Etterpå byrja eg å strikke i skuletimane, så det vart nok rolegare i klassen, om ikkje anna! Det vart uansett starten på ein livslang hobby, og ei attåtnæring. Eg vaks opp i Laksevåg ved Bergen, der eg tok til som lærarvikar etter artium. Men så møtte eg Magnor i 1966, og seinare på året gifte vi oss, og flytte saman til Øystese. To år seinare spleisa eg og tre venninner på ei strikkemaskin. Og då Magnor fekk jobb som rektor ved skulen i Vang i 1972, kjøpte eg ut venninnene mine, og tok med meg strikkemaskina til Valdres. Her i Valdres var det familieliv, deltidsarbeid og ei rekkje verv som tok tida mi. Eg var mellom anna kretsleiar og landsstyremedlem i Norges Husmorforbund, leiar for Vang Høgre, leiar for Vang meinigheitsråd, og redaktør av meinigheitsbladet. Av hobbyar og interesser, kjem song og musikk høgt på lista. Eg har sunge i kor i over 40 år, og då eg slutta med det for fire år sidan, byrja eg på seniordans, og tok til å spele langeleik. Når det gjeld arbeid, har eg hatt deltidsjobb i kommunen i alle år. Noko av det mest gjevande eg har gjort, var å leie oppgraderinga av kommunehuset på byrjinga av 2000-talet. Elles må eg trekkje fram bedrifta eg starta i 1981: «IngWi Model», som framleis er i drift, der eg strikkar mellom anna genserar, kåper, frakkar og luer, med utsal frå huset. Kleda er strikka av to-tråda Raumagarn, og er av god kvalitet. Ja, det er faktisk nokon som framleis brukar klede dei kjøpte av meg på -80-talet! Kleda er populære, med kjøparar frå heile landet, og jamvel frå Sverige og USA. Og ein gong, under ei utstilling på Beitostølen, var det endatil ei dame som ville kjøpe kleda eg hadde på meg! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Kristian Peter Belsheim, Ulnesøyné, fødd 1983

Eg vaks opp i Vang, og har bestandig vore veldig glad i fjellet. Derfor har det vorte mange fjellturar, både på ski og til fots. Av dei likaste turane eg har vore på, var dei tre vintrane då 8-10 kameratar av oss gjekk på ski til alle turisthyttene i Vang. Det vart mange fine stunder, og det var stas å få dele dei flotte naturopplevingane med gode vener. Då eg var 16 år gamal, flytte eg til Gjøvik for å ta vidaregåande skule. Etter tre år på Gjøvik, eitt arbeidsår og militæret, vart det tre år med studiar innan informatikk i Trondheim. Så flytte eg til Oslo, der eg jobba med drift av IT-system i nær åtte år. Den siste tida i Oslo kjende eg at tida var moden for å finne på noko anna, dessutan ville eg heim til dalen der eg har røtene mine. Eg hadde også møtt ei valdresjente, og då eg fekk ein førespurnad om å bli dagleg leiar for bryggjeriet «Små vesen», var det lett å takke ja. Det er no tre år sidan eg flytte heim, og tidlegare i vinter gifta eg meg med Cathrine, og saman har vi ei dotter på eitt og eit halvt år. På bryggjeriet produserer vi 10-12 ulike sortar øl, og vi håpar å få til tre nye sortar i år. Vi selde 45 000 liter øl i fjor, og har mål om å kome opp i 50 000 liter i år. Sidan hausten 2016 har vi hatt servering av mat og drikke i lokala våre, ein fredag i månaden. Vi har også hatt nokre konsertar. Det meste av det vi serverer av mat har lokal tilknyting, og vi brukar sjølvsagt berre prima råvarer. Vi får mange hyggelege tilbakemeldingar både på mat, drikke og god stemning, og jungeltelegrafen syter for at lokala blir fylte. I fjor hadde vi «påske-fråspark», og det skal vi ha i år òg. Då blir det grilling på terrassen og servering av godt drikke, og vi håpar sjølvsagt på sol, god stemning og mykje folk! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Thorhild Ripe Aastveit, Vøle, Heggenes, fødd 1948

Dei fyrste to åra av livet, budde eg i Førde i Sunnfjord. Så flytte vi til Bergen for eitt år, før ferda gjekk vidare til Åsane. Men etter ei tid vart eg lei av bylivet, så då eg såg at det vart utlyst ei stilling på Yddin fjellstogo, søkte eg, og fekk jobben. Dermed sette eg nasen mot Valdres, 20 år gamal. Eg var med på oppstarten på Yddin, men etter kort tid byrja eg på Siesta kafé på Fagernes, der eg var i ti år. Dette var ei ynda «skrivestove» for Margit Sandemo, og ho og eg vart gode vener. Etter Siesta byrja eg på Heggenes Motell, der eg var fram til det vart avvikla. Men rett etter at eg kom til Valdres møtte eg mannen min, som kom frå garden vi overtok i 1971. Her var det kyr når vi kom, og vi byrja med sau. Mannen min gav meg fem sauer som eg fekk ansvar for, og slik fekk eg kjenne at eg var til nytte på garden. Noko av det beste med å flytte på garden, var at eg vart så godt teke vare på av naboane. Dei er veldig hjelpsame, for var det noko som gjekk sund, kom dei med ein gong for å hjelpe til. Eg lærte også mykje av dei som dreiv med slakting, så naboane mine får eg ikkje skrøytt nok av! Ved sidan av garden og dei andre jobbane eg har hatt, har eg drive med perlebroderi, blomar, strikking, sying og skinnfellarbeid, og så lærte eg å måle av Tutta Solberg. Så eg har bestandig hatt noko å henge fingrane i! Då eg var lita, var eg ofte på besøk hjå ei tante i Sunnfjord. Ho fekk ikkje innlagt straum før eg var 13 år, og i skjeret frå dei flakkande talgljosa, såg eg korleis ho laga mat, og ordna alt anna i huset. Eg fekk mange gode stunder i lag med tante, der ute mellom fjell og fjordar, og ho lærte meg mykje. Og denne lærdomen har kome godt til nytte, både som gardkjerring, og elles i livet. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Arne Brufladt, Bruflat, fødd 1966

Etter å ha vore på Sandarcupen i Sandefjord for nokre år sidan, vart det prat om at vi skulle hatt ein liten kunstgrasbane i Etnedal. Den fyrste tanken var å byggje ballbinge med tak. Men etter å ha innhenta alt av informasjon, kom vi opp med eit alternativ; kva med å setje opp ein plasthall i staden for? Planane vart godt motteke i kommunestyret, og det vart sett ned ei arbeidsgruppe som skulle arbeide vidare med planane om ein hall i Etnedal. Sidan vi ikkje ville få spelemidlar frå Norsk Tipping om vi bygde plasthall, noko vi ville få ved å byggje stålhall, samt at kommunen berre ville få refundert moms ved å byggje stålhall, vart skilnaden i pris mellom plast og stål ikkje så stor. Dermed gjekk vi for stålhall, og i 2011 stod Etnedalshallen, med sine 2890 m2, ferdig. Noko seinare, i 2016, vart det sett opp eit tilbygg på 400 m2 over to etasjar, med mellom anna skytehall, trimrom og møterom. Etnedalshallen er i flittig bruk, av alt frå ulike idrettslag og ungdomsklubben, til fleire utstillingar, bruktmarknad og ymse show. Og med all denne aktiviteten, meiner eg hallen er ei god investering i folkehelse. Eg har vore involvert i Etnedalshallen heilt frå starten, og har hatt tallause timar her. No er eg her frå ein til seks timar kvar dag, fem dagar i veka, i tillegg til dei timane eg er her i jobb. Eg er nemleg tilsett i driftsavdelinga i kommunen, med ansvar for mellom anna hallen. Kona synest nok at eg er her vel mykje, for det hender ho kjem med eit lettare oppgjeve sukk: «Skal du i hallen att i kveld òg»? Men det er ikkje berre ho heime som synest eg brukar mykje tid her, for på bygda er det endatil nokon som har døypt om Etnedalshallen til «Arnehallen»! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Sigfred Hovda, Hensåsen, Vang, fødd 1933

Eg er fødd i Valdres, men flytte til Oslo for å ta lærarskulen, og jobba deretter ti år som lærar utanfor dalen. Men så vart eg tipsa om ei ledig lærarstilling i Vang, så eg søkte, og fekk jobben. Etter til saman 40 år i læraryrket, har eg mange gode minne å sjå tilbake på. Mellom anna brukte eg å ta med meg klassen min til Hugakollen. Dette var ei årviss hending rett før skuleavsluttinga, og vi overnatta der, under open himmel. Og det å få liggje ute, med himmelen som einaste tak, og sjå solnedgangen og -oppgangen over Slettefjell, det veit eg at mange av elevane ser tilbake på som eit kjært minne. Etter at eg flytte heim til Valdres for over 50 år sidan, vart eg meir oppteken av lokalhistorie, og har gjennom åra gjeve ut nokre bøker med ulike tema frå Vang. Noko anna eg har hatt stor glede av, er «lesarmøtene» på Vangsheimen kvar fredag, der eg les småstubbar av ymse slag. Når eg kjem inn i rommet, sit dei som har vorte gode vener av meg i ein ring og ventar på meg, og dei er så takksame for at eg kjem, at det er reint rørande. No er eg vel vaksen sjølv, og har nådd ein alder der helsa betyr alt. Derfor prøver eg å halde meg i form, og er mellom anna særs glad i å kome meg ut på ski. Sidan 1952 har eg måla landskapsbilete, og det har vore ein fin hobby å ha. Det er natur, gamle hus og gardstun som er dei motiva eg likar best. Eg er nok ein typisk naturalist, og er fødd eit par hundre år for seint til å bli berømt. Det har eg no aldri gjort noko for å bli heller, men i fjor haust viste eg fram nokre av måleria mine for eit publikum for fyrste gong, under ei utstilling på biblioteket i Vang. Og no har et fått i oppdrag å levere 25 bilete til Valdreskalenderen neste år, og det synest eg er artig! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Marianne Haldis Jensen, Roagrendé, Reinli, fødd 1954

Eg har vore omvisar i Reinli stavkyrkje sidan 1993. Staden der kyrkja står var opphavleg ein offerplass, og ved å byggje kyrkje her, skulle ein fordrive det vonde. Den fyrste kyrkja vart bygd rett etter kristninga av Valdres i 1023. Dette var ei stolpekyrkje, med ei levetid på berre 70-100 år. Då stolpekyrkja si tid var omme, vart det sett opp ei ny kyrkje tidleg på 1100-talet, som etter ei tid brann ned. Ho vart erstatta av den noverande kyrkja, som stod ferdig ein gong mellom 1250 og tidleg på 1300-talet. På kyrkjedøra er det tre låsar, som er frå dei tre kyrkjene som har stått her. Nykelen eg held i handa har følgt alle kyrkjene, og er altså snart 1000 år gamal. Låsbeslaga er dekorert med ulike symbol, og på det eldste beslaget ser ein Odin og Tor, Midgardsormen og drakar. Det er fleire andre norrøne symbol i kyrkja, mellom anna ein smidd ring ved altaret, som skal førestille Midgardsormen, og på ein vegg finn vi ei runeinnskrift til minne om sira Tord. Dessutan er det mange som hevdar at stavkyrkjene vart sett opp av dei som bygde vikingskipa, og ser ein opp i taket, har konstruksjonen mange likskaper med eit vikingskip. Eg er levande oppteken av kulturhistorie, og omvisinga i Reinli stavkyrkje har vorte ein vesentleg del av livet mitt. Av alt eg har opplevd desse åra, var nok det artigaste då Øystein Dolmen frå Knutsen & Ludvigsen kom på omvising. Noko tidlegare, hadde eg oppdaga eit par tydelege fotavtrykk på ein tverrbjelke i taket. Og då Øystein Dolmen stod der i kyrkja, kunne eg ikkje dy meg: «Du syng om ein grevling i taket du, men det er ingenting, for her har vi fotefar i taket», sa eg, og peika på det tydelegaste fotavtrykket. Då skal eg seie deg han gjorde store auge! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Aage Magnus Kjonerud, Heggenes, fødd 1932

Etter å ha jobba ved ulike avdelingar på Felleskjøpet sidan 1961, der eg mellom anna var med på å utvikle Orkel-tilhengaren, vart eg sett til å leie avdelinga på Fagernes i 1980. Og sidan den gongen, har eg vore busett i Valdres. På midten av -70-talet tok eg til å lage knivar. Knivane eg lagar har slire av tre, og slira og skaftet er skore ut av same trestykket, slik at dei får like fargar, og passar saman. Eg skjer ut eit vindauge i slira, så ein kan sjå noko av bladet, og øvst på skaftet fell eg inn ein mosaikk-knapp, som eg bestiller frå USA. Opphenget er eit anna særmerkt kjenneteikn på knivane mine, der to skinnreimer dannar eit kryss på framsida av slira. Treverket er anten surbjørk eller masurbjørk. Syrna bjørk får ein ved å pakke inn, og legge rå bjørk ned i ei myr, medan masurbjørka får sitt særeigne mønster grunna ein genfeil, der knoppane eller korkkambiet, veks innover i treet. Eg kjøper masurbjørk frå Kviterussland, for eg synest den har det aller finaste mønsteret. Etter at eg har laga sjølve kniven, blir slira nøyaktig tilpassa. Så set eg inn treverket med 3-4 lag olje, med grundig pussing mellom kvart lag, før det får tre lag med bivoks, med tilhøyrande polering mellom kvar påføring. Eg brukar om lag ei veke på å lage ein kniv, og det er den siste finishen som tek lengst tid. Knivstålet kjøper eg frå fleire ulike smedar, samt frå fabrikken Brusletto i Hallingdal. Men den gjævaste kniven eg lagar, har blad av verdas finaste stål. Eg har nemleg nokre handsmidde knivblad, som er laga av stålet til dei største kanonane på det tyske slagskipet «Tirpitz», som vart senka utanfor Tromsø i 1944. Så ynskjer du ein særmerkt kniv, kan nok eg hjelpe deg! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Anette Kvale Rye, Hippesbygdé, Ulnes, fødd 1988

Samstundes med at eg utdanna meg til førskulelærar, jobba eg ved barneavlastinga i Nord-Aurdal kommune, der vi tok oss av born med særskilte behov. Dette arbeidet var veldig gjevande, og for meg er det ei sjølvfølgje at dei skal få dei same moglegheitene som alle andre, slik at dei kan nå så langt som råd. Sidan eg brenn for ungar, dyr og friluftsliv, tok eg med borna ut på turar med hund, der vi anten gjekk turar med hunden i band, eller dei fekk sitje på i pulk. Slik vart hundeinteressa mi vekt for alvor, så då eg var ferdig med utdanninga mi i 2011, kjøpte eg min eigen hund. No har eg seks trekkhundar av rasen Alaskan Malamute, som er ein reinrasa polarhund. Det går med mykje tid til trening av hundane, og sidan i haust, har eg køyrt snautt 300 mil. Kvar treningsøkt tek fem timar, og det blir tre-fire turar kvar veke. Men no har eg trappa opp treninga, for eg har meldt meg på VM i Sverige i mars, i det som heiter polardistans. Løpet er 160 km langt, og eg reknar med å vere i mål etter eitt eller halvtanna døgn. Eg kjem til å legge inn ein stopp annankvar time, der hundane får ein liten kvil, og litt feitt å ete på. Det blir også ein lenger stopp på opp mot fire timar, der hundane blir fôra, og får ein pust i bakken. Og er eg heldig, får eg kanskje ein liten kvil på auge sjølv også. Eg er glad for å ha fått ein sponsor, som er Link Bingo AS på Fagernes. Det hjelper på, for det kostar litt å vere med, så eg er takksam for denne støtta. Enkelte av venene mine meiner at eg brukar for mykje tid på hundane, og at eg heller burde bruke meir tid på å det sosiale. Men hundane og friluftslivet har ein stor plass i hjartet mitt, og eg er nøgd med livet slik det er no. Så får vi venene heller kose oss ekstra mykje når vi fyrst møtest. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Per Olav Svenskerud, Hagalund, Røn, fødd 1949

Eitt av dei kjæraste minna eg har, var då eg som smågut fekk vere med bestefar min å køyre mjølkebåt på Storefjorden. Dette var før det vart bygd ordentleg veg til stølane i området, så mjølka vart henta med båt. Vi måtte tidleg opp; klokka var berre fire då vi gav oss i veg i morgonstilla. Det var posthus på Nøsen på denne tida, og det var han bestefar som tok med posten til stølane rundt fjorden. Vi var som regel framme på Nøsen ved åttetida om morgonen, og dersom beteninga åt frukost når vi kom, vart vi bedne til bords. Eg syntest det var gjævt å kome til dekka bord, og få sitje saman med dei andre vaksne. Dessutan var eg svolten etter fleire timar på fjorden, så maten smakte godt. Det å arbeide har heile tida vore viktig for meg, og eg var ikkje meir enn sju år då eg byrja å jobbe. Då vart alt fôret på garden slegen med ljå, og arbeidet tok til klokka halv fire om morgonen. Vi dreiv ofte på til både elleve og halv tolv om kvelden før vi gav oss. Og når vi var ferdige med å slå på garden, reiste vi til stølen og slo der. Slik dreiv vi på heile sumaren. Men då eg vart konfirmert, hadde eg tent nok pengar til å kjøpe ei motorslåmaskin. Det var ikkje så mange som hadde slik reiskap då, og eg reiste rundt på fleire gardar og hjelpte til med slåtten. Sjølv tok eg over garden her i 1973, og dreiv med mjølkekyr dei neste 40 åra. Ved sida av garden hadde eg ei rekkje jobbar, til dømes snikkar- og skogsarbeid, eg var feiar i 20 år, og vaktmeister i 23 år, og dreiv dessutan med ein del taktekking, samt muring av piper. Etter at eg vart pensjonist, har eg vore støttekontakt for to personar, og hjelpeverje for to andre. Eg er glad for at eg enno kan gjere ein innsats, for eg er ikkje skapt for å sitje på ræva! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Tutta (Elin Helene) Solberg, Flatøydegard krets, Etnedal, fødd 1942

Foreldra mine dreiv gullsmedbutikk på Ski, der eg vaks opp, og frå eg var lita var eg med og hjelpte til om kveldane og i helgene. Men sidan eg vaks opp i landlege omgjevnader, med mange dyr i nærområdet, vart eg veldig glad i dyr. Derfor ynskte eg å bli dyrlækjar, men for å kome inn på veterinærstudiet, måtte eg ha eitt års praksis frå gard fyrst. Så då eg var 19 år gamal flytte eg til Bakkebygda i Etnedal, der eg fekk arbeid på ein gard. Vel framme i Etnedal, møtte eg mannen i mitt liv. Han var frå garden der eg bur no, der han hadde mjølkekyr, sauer, hestar, griser og høner. Dermed vart veterinærdraumen lagt på hylla, og eg vart gardkjerring i staden for. Mannen min døydde i 2007, og det var naturleg nok eit hardt slag. Men eg ville ikkje slutte å leve av den grunn, for eg har heile tida vore aktiv, og det ville eg halde fram med. Ved sida av gardsdrifta har eg mellom anna hatt bingoen på Etnedalsheimen i over 20 år, og har vore leiar for grendehuset enno lenger. Dessutan er eg med i historielaget og husflidslaget, eg er guide i Bruflat kyrkje om sumaren, og eg har vore med i soknerådet, kulturrådet og diakoniutvalet, for å nemne noko. Men det dei fleste kanskje forbind med meg, er at eg målar. Eg har måla og teikna heile livet, mest på tre, som til dømes bollar, klokker og sleiver. Det byrja med rosemåling og måling av blomar, før det vart troll, nissar, dyr og landskap. Eg har avhalde ei rekkje kurs både i Valdres, Gudbrandsdalen, Hallingdal, Buskerud og Sogn, og har endatil hatt kurs på Helgelandskysten. Elles må eg seie at livet har fare godt med meg, og eg er så heldig å ha mange snille folk rundt meg. Litt smerter har eg rett nok av og til, men det må ein ha, elles lever ein ikkje! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Kjetil Storbråten, Hølera, fødd 1978

Sidan eg var åtte-ni år gamal, har eg vore ein ihuga jeger. Dei siste åra har eg vore jaktleiar i austre Bagn, der vi jaktar elg og hjort, dessutan er eg med på reinjakt kvart år. Elles har eg vore på bjørnejakt i Sverige i 7-8 sesongar, og i 2014 var eg på bjørnejakt i Canada, der eg var så heldig å få felle ein bjørn. Etter at eg var med på gaupejakt for fyrste gong i 16-17-års alderen vart eg heilt hekta, og har sidan den gong skote to gauper. Den fyrste felte eg i 2009, etter å ha følgt spora heile dagen. Gaupa gjekk seg fast ved eit berg, og låg under ei buske då eg nådde ho att. Det var ei stor oppleving å sjå ho, og den kjensla eg fekk då, sit i meg enno. Eg går ikkje på gaupejakt berre for moro skuld, eller fordi eg hatar rovdyr. Tvert i mot er eg både imponert og fascinert av gaupa, av kor smart ho er, og korleis ho oppfører seg. Dessutan er ho ein eminent jeger med gode sansar, og er særs vanskeleg å kome inn på. Nei, hovudgrunnen til at eg er tilhengjar av gaupejakt, er eit ynskje om å forvalte bestanden, slik at naturen ikkje kjem i ubalanse, og at tapet av særleg beitedyr blir redusert. Og for Sør-Aurdal sitt vedkomande var det i fjor elleve gauper innanfor eit lite område, og vi har det nest høgste tapet av beitedyr til gaupe av opplandskommunane. Slik situasjonen er no, er det ingen fare for at gaupa skal bli utrydda. For bestanden har auka dei siste åra, gaupejakta er strengt regulert, og det blir take ut færre dyr kvart år, enn det er ynglingar. Og når vi fyrst er inne på forvaltninga av rovdyr, meiner eg at det bør bestemmast lokalt, med bakgrunn i lokale forhold. Slik kan vi få ei berekraftig forvaltning, som vil gje oss eit betre grunnlag for å hauste av naturens rikdomar. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Elisabeth Hålien, Grindaheim, fødd 1969

Eg har mange interesser, og engasjerer meg i mangt og mykje. Sidan eg ikkje kvir meg for å opne kjeften og seie frå, blir eg ofte valt inn i styre og stell. Til dømes har eg vore involvert i drillgruppa, allidretten, og alpingruppa, og dei siste åra har eg vore oppmann for fotballaget der dottera mi er med. Dei seks åra ungane køyrte snøcross var eg sterkt involvert i det, og då kinoen på Åsvang vart avvikla, fekk eg og ei venninne midlar frå kulturkontoret til oppgradering av utstyret, så bygdekinoen vart redda. Dessutan er eg leiar for bygdelista i Vang, samt styremedlem og sekretær i «Stabburshella». Noko av det eg har engasjert meg sterkast i, var «Dorna-saka». Dorna var fødd og oppvaksen i Vang, men då ho var 11 år gamal, fekk ho beskjed om at familien ikkje fekk opphald. Sidan foreldra hennar kom frå to ulike nasjonar, og ingen av dei fekk lov til å reise til ektefellen sitt land, ville familien bli splitta. Det var ein tidkrevjande prosess, der heile bygda engasjerte seg, og borna skreiv brev til så vel kongen som statsministeren. Heldigvis vann vi fram, og familien fekk opphald. Av andre interesser, kjem jakt høgt på lista. Det er storvilt eg jaktar på, elg og hjort, og eg har mange fine opplevingar å sjå tilbake på. Til dømes når eg går ut tidleg ein morgon, og tåkedisen ligg som eit florlett teppe, og skapar ei trolsk stemning. På veg gjennom skogen høyrer eg fuglane vakne til liv, og ser kanskje eit ekorn på lette føter på veg opp eit tre. Så bryt sola gjennom, disen forsvinn, og den trolske stemninga er med eitt over. Slike naturopplevingar, samt spenninga under sjølve jakta, der eg sit årvaken og ventar på at bikkja får los, ja, det gjev rett og slett sjelefred. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Jørgen Nordli Holden, Solhauglié, Rogne, fødd 1999

For tida går eg siste året på studiespesialisering, ved Valdres vidaregåande skule. Når skuleåret er omme vil eg jobbe eitt år, før eg mest sannsynleg vil søkje meg inn på barnevernpedagog- eller sosionomstudiet på høgskulen. Vi er nemleg ein fosterfamilie, og det har nok vekt omsorgsgenet i meg, for eg kjenner at eg har lyst til å gjere ein innsats for dei som ikkje har det så bra. Eg har også fått ei større forståing av kva for skilnad ein kan gjere i eit menneske sitt liv, og har fått kjenne kor gjevande det er å hjelpe. Då eg var ein smågut, byrja eg med teater på kulturskulen, der eg var med fram til sjuande klasse. Så vart det ei lita pause, før vi drog i gang ein kabaret i tiande klasse. Etter den tid har eg vore med på dei to siste skodespela på Solhaug 17. mai, og i år er eg med på førestillinga til Ung i Valdres for tredje gong. Neste gong eg skal i elden er 8. februar, då er det premiere på stykket «Ungarsfesten» i regi Ung i Valdres, med framsyning i kulturhuset på Fagernes. Eg har fått hovudrolla i stykket, og gler meg stort til å stå på scena igjen! Det som driv meg, er å glede, og få respons frå publikum, og klare å formidle handlinga og kjenslene i stykket, ut til salen. Dessutan har det å spele revy og teater, og stå på ein scene framfor publikum, gjeve meg ei meistringskjensle, noko som også har gjeve meg større sjølvtillit. Derfor har eg ein draum om å halde fram med teater også i framtida, og har naturleg nok tenkt litt på å søkje meg inn på teaterskulen. Men det er særs vanskeleg å kome inn, dessutan likar eg best bygdehumor og folkekomedie, så det blir vel helst ikkje noko av. Men det hadde sjølvsagt vore moro å stå på ein scene i Oslo, og spele for fullsett sal – så kven veit? (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Gerd Annie Voje, Berglund, Lomen, fødd 1940

Eg fekk ein tøff start på livet. Då eg var sju år, vart far min smitta av tuberkulose. Han var ikkje heime grunna smittefaren, og døydde då eg var 17 år. Mor vart òg veldig sjuk – ho fekk giktfeber då eg var 12 år gamal. Eg tok over vaskejobben hennar på Ristetun, og vaska etter skuletid. Vi hadde òg to kyr, ein kalv, gris og høner som eg stelte. Det var ikkje aktuelt å få hjelp frå fattigkassa. Eg var for stolt til det, og ville klare meg sjølv. Mor friskna til, og dei to neste sumrane var eg budeie på Midtre Syndin, og 15 år gamal flytte eg til Maristuen, der eg serverte gjester. Etter eitt år på handelsskulen, jobba eg ved hovudkontoret på Felleskjøpet, der fleire hadde «amerikafeber», noko eg òg fekk. Så eg søkte jobb som au pair i San Diego, og 18 år gamal la eg i veg, med 20 dollar i lomma, og det einaste eg kunne seie var «yes» og «no». Etter ni månader flytte eg til Los Angeles, der eg var i 4 år, og jobba med mellom anna optikk. Eg møtte ei rekkje kjendisar i USA, mellom anna fekk eg sitje på fanget til B.B. King, eg trefte Ed Sullivan i Chicago, og eg såg Elvis Presley i ein rosa Cadillac på Sunset Boulevard. Men så måtte eg heim, for mor hadde vorte alvorleg sjuk. Vel heime fekk eg jobb ved salsavdelinga i SAS, og var dessutan reiseleiar for storkundar. Eg fekk sjå nesten heile verda, og hadde ein fantastisk jobb i SAS, der eg var i nær 40 år. Dei siste åra har eg vore engasjert i sanitetsforeininga i Vestre Slidre, og så jobbar eg litt som støttekontakt i Vang. Elles elskar eg dyr, og vil oppmode alle om å vere snill med dyra. Eg er også oppteken av ungdom. Og dersom eg skal gje dei eit råd, er det å ha ein plan, og ikkje gjere noko gale, for det vil stenge for så mange vegar vidare i livet. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Jan Slette, Fagernes, fødd 1938

Rett etter folkeskulen, byrja eg som møbeltapetserar i firmaet til onkelen min. Sofaen eg sit i er sveineprøva mi frå den gongen, som no er meir enn 60 år sidan. Kort tid seinare, i 1957, flytte eg frå Oslo til Fagernes, der eg tok over tapetserarverkstaden til Torvald Olsen. I byrjinga var det mest reparasjonar av møblar, før eg satsa meir på sal, og tok til med å importere møblar og militærklede frå utlandet. Eg reiste rundt på anlegg med kleda i helgene, og selde dei som arbeidsklede. Salet gjekk godt, og det breie utvalet av møblar førde til at eg fekk kundar også frå Hallingdal og Sogn. Men fleire fulle lager gjorde drifta tungvind og gav lite forteneste, så eg ville byggje sjølv. Og etter å ha vurdert fleire alternativ kjøpte eg ei tomt på Leira, og bygde Møbelhuset i 1977. Opningsdagen var det kø frå vi opna til vi stengde. Før opninga hadde vi trykt opp ein fargekatalog som vart sendt til alle husstandane i Valdres, samt nokre i Hallingdal og Sogn, og det var mange kundar som ringde inn bestillingar frå katalogen. Omsetnaden auka kraftig, og dei neste åra opna vi fire filialar til. Ved sida av etableringa av Møbelhuset, har eg vore med på å byggje opp Tveitabakken på Fagernes, golfbanen i Vestringsbygda, samt dei tre petanque-, eller bocciabanane i parken på Fagernes. Av dette er det naturlegvis Møbelhuset som har kravd det meste av tida mi, og når eg ser tilbake, har det vore mykje jobbing. All jobbinga har kosta meg eit ekteskap, og dårleg samvit for at eg ikkje prioriterte familien sterkare. Men eg vil ikkje grave meg ned i det eg ikkje får gjort noko med. Eg vil heller sjå framover, og bruke tida på, og gle meg over familien som eg og kona mi, Gerd, har rundt oss i dag. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Margaret Heldor, Beitostølen, fødd 1951

Eg er fascinert av diagonale bevegelsar. Forsking har vist at det er bra for born å krabbe, og at bevegelsane stimulerer både den venstre og høgre hjernehalvdelen. Sjølv krabbar eg fem minutt kvar morgon. Eg er utdanna yogalærar, og har halde på med yoga i meir enn 40 år. Det å krabbe sakte, samt å meditere, er oppskrifta mi for å møte utfordringane i livet. Eg arrangerer yogakurs, og har også gjeve ut ein cd med støtte frå Øystre Slidre kommune: «Yoga med noko attåt», som inneheld yogaøvingar, og songar. Men hovudyrket mitt har vore som lærar. Ved sida av lærarutdanninga har eg vidareutdanning i rettleiing og leiing, og har vore med som pedagogisk konsulent og tekstforfattar til serien «syng og lær», som er ein serie med songbøker knytt til faga på barneskulen. Når ein brukar song som læremetode, brukar ein båe hjernehalvdelane: Språk og tal i den venstre, og tone og akkord i den høgre. Ved å synge lærestoffet tek ein i bruk større delar av hjernen, og ein kan få songen «på hjernen», slik at ein hugsar lærestoffet betre. For tida øver femte klasse ved Lidar skule på ein «hønseræpp» eg har laga, som etter planen skal spelast inn på «Lydsmia». Eg vonar dette kan føre til at fleire kjøper norske verpehøns i butikkane. Elles har eg fordjupa meg i min bestefar sitt liv og virke. Han jobba som hovudbokhaldar for Felleskjøpet i over 30 år, og teikna og måla på fritida. Han vart også norgesmeister i sjakk i 1922. Eg har fotografert alle teikningane og måleria hans, og har funne ein kopling mellom det han har måla, og songane eg har skrive. Derfor har eg samla fleire av mine songar og hans bilete, noko som skal bli til bokprosjektet: «Å synge for å lære, og å stanse for å være». (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ivar Henry Øverlier, Sør-Etnedal, fødd 1944

Eg vaks opp på Nordsinni, og etter å ha avtent militærtenesta, byrja eg som bussjåfør i Oslo. Då eg flytte heim, tok eg til å jobbe for Vestoppland Bilselskap A/S, der eg mellom anna køyrde Gjøvik-Fagernes i mange år. Dessutan køyrde eg ambulanse på deltid fram til år 2000. Kona mi kjem frå garden Nordre Madlangsrud, som vi overtok etter at vi gifta oss. Her opna vi Etna Familiecamping i 1994, men har no selt til nokon nederlendarar. Sidan 1962 har eg vore med som friviljug i Raude Krossen, og på 1970- og -80-talet sat eg eit par periodar i kommunestyret for Krf. Dei siste 40 åra har eg vore medlem av Tempel Ridder Ordenen, som arbeidar for å fremje det gode for familien, samfunnet og den einskilde. Eg var òg ein aktiv elgjegar i 30 år, noko som var ei god avkopling. I seinare tid har eg engasjert meg i Etnedal Historielag, der vi ei stund no har samla inn, og skanna, fleire tusen bilete frå bygda. Planen er å få til ei eller fleire biletbøker, med ulike tema. Vi held òg på med å lage eit hefte om bureisinga i Etnedal, som med sine 84 bureisingsbruk var ei av bygdene med mest bureising. Elles har historielaget hatt fokus på krigsminna i dalen, der vi mellom anna har laga ein krigshistorisk sti ved Høljarast, og vi har sett opp skilt og informasjonstavler ved krigsminna på Bruflat, Høljarast og Tonsåsen. Ved krigsminnet på Høljarast har vi ei gjestebok, som syner at det har vore mange fleire besøkjande etter at tavlene kom opp, og det gler meg stort! Det verkar til å vere ein aukande interesse for krigsminna våre, også mellom ungdommen. Men vi har framleis ein veg å gå, for vi er enno ikkje flinke nok til å ta lærdom av historia, og omsetje det til dagens situasjon. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Kari Mette Rognås, Vinjarskogen, Aurdal, fødd 1970

Dei siste fem og eit halvt åra har eg jobba som familierettleiar ved den interkommunale barneverntenesta. Eg jobbar med familiar som har ulike utfordringar med å gje god nok omsorg og oppseding til borna sine.  Noko eg er oppteken av er det førebyggjande arbeidet, der det gjeld å kome inn så tidleg som råd. Målet er å hjelpe familiar som strevar, og vi har ei plikt til å gje rett hjelp til rett tid, slik at familien kan halde fram med å vere ein familie, der borna kan bu heime. Heldigvis har barnevernet vorte styrka dei siste åra, så vi kan setje inn fleire flotte tiltak, som kan hjelpe familiar med slike utfordringar. Det er ikkje så lett å sende ei uromelding på naboar og bekjente. Då kan det vere kjekt å vite at ein kan ringe anonymt til ein barnevernteneste på ein annan kant av landet for å drøfte saka, og få rettleiing. Ein kan også sende uromelding anonymt. Sjølv om det er vanskeleg å kontakte barnevernet, er det viktig å hugse på at vi alle har eit ansvar for å sjå til at ungane rundt oss veks opp i trygge og gode kår. Av personlege erfaringar, råka familien min ut for ei alvorleg ulukke for vel fire år sidan. Det var kveld, alle var heime, og plutseleg høyrde vi ein høg lyd. Lyden vart berre høgare og høgare, huset byrja å riste, og med eitt kjem det brasande inn store tømmerstokkar gjennom tak og vegger. Vi står skrekkslagne midt på golvet, og ser at halve huset blir knust av eit jordras. Vi var sikre på at vi skulle døy. Denne hendinga har naturleg nok gjort noko med oss, og den har gjeve oss eit anna perspektiv på livet. Vi kjenner at vi har fått ein ny sjanse, og at vi har klårare tankar om kva som er viktig og ikkje. No tek vi ikkje alt som ei sjølvfølgje, for livet er ei skjør og verdifull gåve, som vi må verne om. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Jon Hålien, Høresbygdé, fødd 1974

Eg er lærar i elektrofag ved Valdres vidaregåande skule, og driv ein gard med vel 100 vinterfôra sau. På garden har vi sett opp nytt hus og verkstad, der eg har gjort det meste av arbeidet sjølv, og no held eg på å byggje om fjøset til sauefjøs. Fram til januar 2017 hadde vi mjølkekyr, men eg brukte så mykje tid til alt på garden at eg ikkje fekk nok tid til familien, som er dei eg har mest lyst til å vere i lag med. Derfor valde eg å slutte med krøtera. Då eg vaks opp var eg ganske liten og tynn, og etter at eg såg filmen «karate kid» for fyrste gong, vart eg veldig fascinert av kampsport. Så eg melde meg på då dei tok til med treningar i jiu-jitsu på Leira i 1990, før eg byrja med boksing i 1993, og karate året seinare. Karate er ein gamal kampsport som starta opp i Okinawa, Japan. Det er nær 200 stilartar i karate, og den eg praktiserer heiter Matsubayashi, som er den stilarten som er mest lik den opphavlege. I 2010 og 2014 var eg i Okinawa og trena med dei store meistrane. Fyrste turen vart eg gradert opp til tredje grad, eller dan, i svart belte, medan seks av dei beste karateutøvarane i verda såg på. Heile opplevinga med å vere i Japan, og få oppleve dette fantastiske landet, folket og kulturen deira, for så å bli vurdert av dei beste utøvarane i verda i ein disiplin som betyr så mykje for meg, ja det det var utruleg stort! Det gav meg minne for livet, som har fått ein stor plass i hjartet mitt. I juni 2017 vart eg gradert til fjerde dan i Bergen, av ein kar på 65 år med sjuande dan i Matsubayashi, som er den høgste graden i Europa. Det er berre to personar i heile verda som har tiande dan i svart belte. Sjølv er eg av dei tre-fire med den høgste graderinga i Norge, og det er eg litt stolt av! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Bjørg Elisabeth Berg, Bergsbakka, Hedalen, fødd 1946

Besteforeldra mine var hedølar, og bygde seg hytte på Teinevassåsen allereie i 1913. Eg nytta meg ein del av hytta i åras løp, og vart tidleg glad i Hedalen. Sjølv er eg fødd i Drammen, men flytte til Oslo i 1964, der eg tok lærarskulen, og gjekk eitt år på idrettshøgskule. Så vart eg gift med ein hedøl i 1968, men vi flytte ikkje til Hedalen før sankthans 1980. Same haust byrja eg som lærar ved Hedalen barne- og ungdomsskole, der eg var i 28 år. Skulane her til lands har nær radert bort formingsfaga, og det gjer meg bekymra: Korleis skal ungane lære seg handlag, og løyse praktiske oppgåver no? All fokus er på teori, og ein må vel snart teikne pannekakene på skulekjøkenet! Sjølv har eg bestandig hatt glede av handverksarbeid, og har også arrangert skinnfellkurs gjennom  mange år. Så det gler meg stort at vi har eit husflidslag som arrangerar strikkekaféar, kurs i knivmaking, teger- og skinnfellarbeid, for eg brenn for å ta vare på dei rike handverkstradisjonane våre. Elles er eg aktiv i foreiningslivet i Hedalen, mellom anna i Bautahaugens venner, som har hatt ei rekkje utstillingar der hedalskulturen blir vist fram. Eg synest det er viktig at vi kjenner våre tradisjonar og historie, for blir det gløymt, mistar vi mykje av identiteten vår. Eg er glad i å reise, og av store opplevingar kan eg nemne turane til høvesvis Sør-Afrika før jul, og til Nord-Norge i fjor sumar. Sør-Afrika var fylt av kontrastar, med alt frå stor fattigdom, til safari og mykje fint å sjå. Nord-Norge var fantastisk, med vakker natur, midnattssol, og store reinflokkar. Så i fjor var eg både på Nordkapp og Kapp det gode håp, og vart mange gode minner rikare! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Nils K. Dokken, Johmsgrendé, Lomen, fødd 1942

Av yrke var eg gardbrukar med mjølkekyr. Dessutan hadde eg pelsdyr for å spe på inntekta. Sonen min tok over garden etter meg, og dreiv med kyr nokre år, men etter at han byrja som smed, og dessutan med lafting og noko saging attåt, vart det ikkje lenger råd for han å halde fram med gardsdrifta. På 1990-talet gjekk eg på eit kurs i husflidslaget, der vi lærte å reparere gamle bruksgjenstandar i tre. Det var Torgeir Holden, som var sløydlærar på ungdomsskulen i Slidre i mange år, som stod for undervisninga. Det var særleg mykje reparasjon av trebidner, der julinga, eller banda, hadde dotte av, eller var øydelagde. Holden dreiv med slik vøling både før og etter at han vart pensjonist, men måtte gje seg då helsa hans vart dårlegare. Han hadde mykje ståande som han ikkje fekk reparert, så han spurde om eg kunne ta over. Og slik vart det. Sidan har eg reparert mange slag bruksgjenstandar for bygdefolket. Dessutan driv eg med ein del anna trearbeid, som lagging, sveiping, dreiing og neverarbeid. Eg og Reidar Haugen, som også driv med trearbeid, reiser rundt med produkta våre på ulike messer i Valdres. Vi har det veldig kjekt i lag, og sidan vi er to, går det an å gå ifrå ein gong i blant, noko som kjem godt med etter nokre kaffikoppar. Elles er eg med på dei årlege amatørskodespela på Johmsborg, som har vorte arrangert dei siste sju-åtte åra. Eg synest det er moro å få til noko saman, og det er viktig at det skjer noko i bygda, for det skapar både trivsel og samhald i grenda. Og det er takk vere eit par eldsjeler som har vore dyktige på regi, samt til å rettleie oss, at det er mogleg å få til desse framsyningane, for utan dei hadde det ikkje vorte noko. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Nirouz Dawod, Bruflat, fødd 1989

Syria var eit fantastisk land før krigen braut ut i 2011. Her utdanna eg meg innan økonomi ved universitet, og takk vere gode karakterar, fekk eg jobb med ein gong. Men etter tre år i jobben måtte eg slutte grunna krigen. Tilhøva for oss kurdarar var særs vanskelege, mellom anna vart to av brørne mine drepne i løpet av eitt år. Etter å ha flykta frå to ulike stader i Syria, enda vi opp i Istanbul. Det kom mange flyktningar hit, og det var mykje uro. Vi var her i 10 månader, men det kjendest som 10 år. Deretter vart eg og syskena mine busette i Norge og Sverige via FN. Det var ikkje lett å reise frå vener og familie, og kome til ein stad der alt var framand, der eg måtte venje meg til ein ny kultur, og lære eit heilt nytt språk. Men det gjekk seg til, for etnedølane er snille og hjelpsame, og det kjendest som eg var del av ein stor familie. Eg trivst veldig godt, og saknar ikkje Syria, for der vart eg fråteken framtida mi, tryggleiken min, og familien min. Norge er landet mitt no. Dei siste tre månadane har eg hatt språkpraksis i Etnedal kommune, og eg skal vere her tre månader til. Det er mykje lettare å lære språket når ein høyrer korleis det blir brukt, dessutan rettar kollegaene mine på meg viss eg seier noko feil. Elles ser eg norsk tv og høyrer på norsk radio, og eg har ein del norske vener, noko som hjelper meg å lære språket raskare. Eg håpar sjølvsagt eg får meg jobb når praksisperioden er omme, helst i kommunen, sidan eg har vorte teken så godt imot her. Men enn så lenge har eg full fokus på språkpraksisen, der eg vil gjere mitt beste for så vel kommunen som arbeidsmiljøet. For eg ynskjer å gje noko tilbake til staden, og landet, som gav meg tryggleiken tilbake. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Sander Goflebakke Lyseng, Rogne, fødd 2002

Eg har lenge hatt lyst til å byrje med lafting, og har drive å klundra litt for meg sjølv. Men det var fyrst då eg vart med på eit laftekurs tidlegare i år, at eg verkeleg fekk dreisen på det. No har eg så smått byrja å setje opp eit lite anneks i laft, og eg har dessutan fått skore opp noko 8 toms furutømmer, som eg skal lafte ei stove av. For ei tid tilbake pussa eg opp ein moped frå botn, og no har eg plukka frå kvarandre ein gamal Ford 4000 traktor, som eg skal setje i stand att. Då eg vart konfirmert tidlegare i år kjøpte eg ein bil, ein Volvo 940 1995 modell, for konfirmasjonspengane. Bilen var temmeleg strøken, med unnatak av ein noko bulka framskjerm, så eg har retta opp skjermen, og gjort han klar til lakkering. Det har seg nemleg slik at eg likar alt som durar, så eg har både bil, seks motorsager, traktor og moped. Eg gler meg til eg blir 16 år i februar, så eg kan byrje å køyre moped. Bestefar min er med meg når eg øvingskøyrer; han køyrer bak med motorsykkel, og eg putrar fremst på moped. Han bestefar er forresten eit stort førebilete for meg. Han er både hjelpsam og snill, seier aldri nei, og er med på alt eg ber han om. Han kan og veit mykje om mangt, så dersom eg er i tvil om korleis noko skal gjerast, tenkjer eg på han, og korleis han ville løyst det. Når eg blir ferdig på ungdomsskulen til våren, vil eg ta naturbruksfag det fyrste året på vidaregåande, skogbruk det andre året, for så å bli lærling det siste året. Målet er at eg skal byrje å køyre hogstmaskin. For det likaste eg veit er å vere ute. Når eg er ute i skogen og høgg tømmer, og fyrar opp eit bål der eg kokar kaffi og steikjer flesk, då kan eg ikkje betre ha det! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Anne Heidi Kvam Hillestad, Hensgardane, Hensåsen, Vang, fødd 2000

Eg har vore ein del av folkemusikkmiljøet i Valdres sidan eg var ei småjente. Det heile tok til då eg var seks år, og byrja å danse jazzballett og gamaldans. På ungdomsskulen dansa eg showdans, eg var med på Folkemusikk Ung sine øvingar, og så byrja eg å danse halling. No er eg med og dansar springar på museet annankvar veke, eg har eit vikariat som lærar i showdans på kulturskulen i Vang, i tillegg til at eg dansar mykje heime. Elles byrja eg å spele munnharpe i 2013, og var med på Landskappleiken både i fjor og i år. Utanom Landskappleiken er eg med på kulturkonsertar, og i år fekk eg ein førespurnad om å vere med på sumarsymfonien. Eg øver på munnharpa når høvet byr seg, noko som vil seie om lag ein time kvar dag. Eg går studiespesialisering på Valdres vidaregåande skule, og planen er å gå Musikkteaterhøyskolen etterpå. Det er fordi eg elskar å stå på scenen og formidle ei historie, og kjenne på den sitrande nerven ein får i møte med publikum. No til våren skal eg vere med på ei framsyning under Ung i Valdres, der eg har fått ei rolle i musikalen Ungkarsfesten, og det gler eg meg til! Då Sol av isfolket hadde framsyning på museet i 2010 og 2011, var eg så heldig å få spele «Sol» som lita, noko som var ei utruleg sterk og intensiv oppleving. Det var med profesjonelle skodespelarar, mellom andre Heidi Ruud Ellingsen, som spelte «Sol» som vaksen. Vi fekk god kontakt, og har framleis litt kontakt i dag, og ho vart – og er enno, det store førebiletet mitt som skodespelar. Det var under Sol av isfolket det heile losna, og det var då eg fann ut at det var skodespelar eg skulle bli. Den store draumen er difor å bli ein så attraktiv skodespelar, at eg kan ha det som leveveg. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Jon Holden, Belgji, Ulnes, fødd 1942

Då eg var 24 år tok eg over garden i Røn, etter at far min vart sjuk. Etter kvart kom eg borti homeopati, og eg brukte det på kyrne. Fordelane med homeopati jamfør til dømes antibiotika var openberre, og etter denne oppdaginga hadde eg ikkje lenger bruk for veterinæren sine tenester. Så då eg etter 25 års gardsdrift gav meg som bonde, valde eg å satse på homeopati og naturmedisin som mitt levebrød. Då fjøskleda vart hengt bort for godt, tok eg ei tre år lang utdanning innan homeopati. Dessutan studerte eg psykoterapi i fire år, samt kvantemedisin, og eg har også medisinutdanning som sjukepleiar, og grunnfag i medisin. Eg har drive praksis i Oslo, Spania og på Hamar, og våren 2013 flytte eg tilbake til Valdres, der eg starta opp butikk og praksis på Fagernes. Butikken går godt, og frå nyttår har eg tilsett ein leiar, for eg vil ha tilbake tida mi. Dessutan har eg lyst til å satse meir på kvantemedisin, som går ut på å måle og justere dei ulike frekvensane som vi alle har i kroppen. For kjem ein frekvens ut av takt, blir vi sjuke. Men ved hjelp av eit særskilt apparat kan desse frekvensane justerast, slik at pasientane kan bli friske. Døme på det ein kan gjere er å fjerne feitt frå blodårene, og dermed senke blodtrykket. Elles har eg vore involvert i eit par prosjekt i Afrika; «Better Globe», og «Child Africa». Når det gjeld «Better Globe», har vi planta 1 million mahognitre i ein halvørken i Kenya. Trea er rasktveksande og blir brukte i møbelproduksjon, noko som kjem lokalbefolkninga til gode. «Child Africa» er ei skule for born som har foreldre utan midlar, der borna får utdanning til og med vidaregåande skule. Interesserte kan kontakte meg for meir informasjon om prosjekta. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Johanna Fuglesteg, Hagabekk, Øvre Røn, fødd 1956

Frå eg var fire år gamal dreiv foreldra mine Skogadalsbøen, ei DNT-hytte i vestre del av Jotunheimen. Det var eit paradis for oss borna å vere der om sumrane, for det var så fritt og godt. Vi møtte sjølvsagt mange turistar, og vart tidleg gode i språk. Då eg var 17 år reiste eg til USA som utvekslingsstudent, med 1400 kroner i lommepengar. Eg hadde mykje heimlengsel, likevel ringde eg heim berre to gonger det året eg var der, for det var så dyrt. Men eg sende mange brev! Det var eit lærerikt år på mange måtar. Ikkje berre fekk eg gode karakterar og vart god i engelsk, men eg vart òg sjølvstendig. Mor mi er ein godt kjend folkemusikkutøvar i Valdres, og far hennar var ein drivande dyktig felespelar. Sjølv byrja eg å spele langeleik hjå Guri Hegge då eg var 12 år gamal, og medan vi spelte, sat far hennes og hulla. Eg har vore med på fleire kappleikar, og vann Landskappleiken i 1975 og 1977. No har eg éin elev som eg lærer opp, så eg får framleis spelt litt på langeleiken. Elles dansar eg lagdans med mannen min, og vi er på Landskappleiken kvart år. Til våren skal eg gå av med pensjon, etter å ha jobba som lærar sidan 1979. Når det gjeld skulen, synest eg myndigheitene legg opp til eit løp som kan vere for mykje for ein unge. Dei legg for stort press på elevane, og ventar at dei skal vere perfekte på alle måtar. Eg saknar ein større aksept for at vi treng alle slags folk, for alle må ikkje ha universitetsutdanning. Nokon må kunne praktisk arbeid også – kven skal elles gjere jobben for at samfunnet skal fungere? På skulen er det alle slags elevar med ulike kvalitetar, og det skulle berre mangle om dei ikkje får vere den dei er. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Eldor Bråthen, Hedalen, fødd 1938

Då eg byrja på lærarskulen var eg 26 år gamal, utan annan skule enn framhaldsskulen. Vi hadde opptaksprøve i alle fag, og om lag 1/3 av søkjarane kom inn. Best hugsar eg prøva i solosong. Eg valde ei vise av Skjæraasen, fordi eg likar Skjæraasen, og fordi det var ein bra melodi. Det viste seg at familien til sensor var gode vener av Skjæraasen, og at far hennar hadde skrive melodien. Så det vart ikkje så mykje song, men vi hadde ein interessant samtale. Til eksamen trekte eg mellom anna orgelspel. Sidan eg har problem med å spele med båe hendene, fekk eg lov å bruke berre høgrehanda. Etterpå fortalde musikklæraren min at eg hadde spelt i feil takt, men eg fekk no godkjent! Siste året på lærarskolen døydde far min, og mor mi såg helst at eg flytte heim. Eg fekk arbeid ved skulen i Hedalen, der eg var frå 1969 til 2004. Eg har bestandig vore glad i å lese, noko eg kan takke morfar min for. Han var tømmerhoggar utan utdanning, men han las mykje. Som smågut spurde eg han om kva eg burde lesa. «Falkberget», svara bestefar. Så eg las «Den fjerde nattevakt», og dermed var det gjort. I 1978 fekk eg utgjett ei diktsamling. Seinare laga eg nokre viser som ungdomslaget har brukt, og eg har skrive om husmorlaget, ungdomslaget, vassfarbrøtningen, skogeigarlaget, helselaget, Bautahaugen og Fekjær psykiatriske senter. Elles har eg vore med på jubileumsheftet til Hedalen barne- og ungdomsskole, og nyleg fekk eg eit skriveoppdrag for idrettslaget. For tre år sidan fekk eg Sør-Aurdal kommune sin kulturpris, og den set eg høgt. For når eg ser på alle dei som har gjort utruleg mykje bra arbeid utan å få pris, blir eg både stolt og audmjuk. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ingun Øyen Renna, Rogne, fødd 1989

Eg har jobba her ved Valdres Naturstein sidan 2010. Det er far min som er dagleg leiar, og eg byrja i det små som telefonvakt for å avlaste han. Men det har balla på seg med oppgåver, og no jobbar eg fulltid, og har kontroll på det meste i produksjonen. Arbeidsoppgåvene går hovudsakleg ut på å lage skiferheller etter mål, skjere heller og stein, lempe og sortere stein, og ekspedere kundar. Det har ikkje vore noko problem for meg som jente å jobbe i eit mannsdominert yrke, for alle kundane og handverkarane som er innom har vore veldig greie. Dessutan er eg litt «gutejente» , og er komfortabel i lag med gutar. Så eg trivst veldig godt i jobben, og ynskjer å ta over drifta når den tida kjem. For 9-10 år sidan tenestegjorde eg i garden, som ein vel kan kalle gutane si siste skanse. Her kom det til nytte at eg likar meg i lag med gutar! Det var veldig kjekt å vere i garden, og det var ei god skule der eg lærde å bli strukturert og nøye. Dessutan lærer ein å samarbeide med andre, og korleis ein skal stille seg til andre menneske på ein god måte. Elles er eg veldig glad i bilcross, der eg er ein ivrig tilskodar. Vi har vorte ein samansveisa gjeng som har det artig, og som trivst godt i lag. Eg reiser rundt på alle klubbløpa, samt kvalifiseringsløpa til landsfinalen, og er sjølvsagt på landsfinalen kvart år. Av meir alvorlege hendingar eg har vore ute for, var då dottera mi vart fødd ti veker for tidleg. Eg fekk svangerskapsforgifting, og det skulle gå to år med plagar av ulik art, før eg var over det verste. Heldigvis gjekk det bra med dottera mi, og ho har greidd seg bra utan seinskader av noko slag, og no smiler livet til oss båe! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Kristen Nysveen, Bruflat, fødd 1932

Eg vaks opp i ein syskenflokk på ni, med åtte gutar og ei jente. I ungdomsåra dreiv eg mellom anna med skogsarbeid, før eg bygde opp bensinstasjonen på Bruflat i 1959. Eg dreiv stasjonen fram til 1982, då eg byrja ved kassefabrikken på Tonsåsen. Bensinstasjonen leigde eg bort, og eg meiner han var i drift fram til 2010. Når det gjeld interesser, er eg glad i å sykle og gå på ski, og i fjor var eg jamvel på fottur til Rasletinden. Eg er nemleg oppteken av helse, og passar på å få i meg næringsrik kost. Middagen lagar eg frå botn, noko eg lærte då eg var kokk i militæret. Eg et fisk til middag tre-fire gonger i veka, og  har brukt makrell i tomat som pålegg i alle fall dei siste 60 åra. Men ein treng kvile også. Eg ser på kroppen min som eit gamalt batteri som ikkje held like godt på straumen lenger. Blir fyrst batteriet tappa ned, er det vanskeleg å lade opp att, for det er ikkje råd å få opp så mykje energi no, som då eg var yngre. Det med helse er viktig, for så lenge ein har god helse, er det opp til ein sjølv korleis ein vil ha det i livet. Og sjølv om det skulle butte imot gjeld det å vere positiv, for det gjer godt både for ein sjølv og dei ein skal vere saman med. Dessutan har eg vore med i songlaget i snart 60 år, der eg syng tenor. Vi øver ein gong kvar veke, og syng under kulturveka og på syttande mai, vi har julekonsertar og songstevne kvart år, og nyleg song vi då biskopen vitja Etnedal. Elles var eg gift med ei flott jente frå Hardanger, men etter at ho hadde vore sjuk i 11-12 år, døydde ho frå meg. Men eg finn ei trøyst i trua. Eg er fast kyrkjegjengar, og trur på eit liv etter dette. Så når mine dagar på jorda er talte, er eg viss på at eg får møte henne att på den andre sida. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Marianne Rognås Larsen, Fagernes, fødd 1973

Etter å ha jobba som sjukepleier nokre år, vart eg gravid med dottera vår. Då eg fødde, fekk eg akupunktur som einaste  smertelindring, og eg vart nysgjerrig på å finne ut meir. Derfor tok eg ein bachelorgrad i akupunktur i 2006, og byrja som akupunktør her på Fagernes. Året etter tok eg eit kurs i barneakupunktur, og behandlar difor også barn. Akupunktur er ein vel 3000 år gamal behandlingsmetode, som byggjer på teorien om yin, yang og Qi. Yin og yang er to motsetnader som er avhengige av, og utfyller kvarandre. Qi er ein vital energi som sirkulerer i 14 energikanalar, eller meridianar, i kroppen, og som gjev næring til ulike organ. Sjukdom blir sett på som ein ubalanse i dette energisystemet, og akupunktørens oppgåve er å gjenopprette energibalansen hjå pasienten. Det blir gjort ved å stikke tynne nåler langs meridianane, slik at Qi får flyte fritt. For når Qi flyt fritt, er vi ved god helse. Nålene står vanlegvis inne i 20-40 minutt, og dei aller fleste pasientane seier at det ikkje gjer vondt. Ved sida av smertelindring, er behandlinga godt eigna ved muskel-, skjelett- og utmattingslidingar, søvnproblem, allergi, og ulike betennelsar og infeksjonar. Før ein fødsel blir det brukt som smertelindring, og for at den fødande skal få slappe av. Behandlinga gjer at kroppen behandlar seg sjølv, mellom anna ved at nålene stimulerer kroppen til å skilje ut endorfin og serotonin. Det er stadig fleire som får akupunktur, og ein av dei store fordelane, er at ein ikkje får biverknader. Sjølv om akupunktur er ein gamal behandlingsmetode, blir det gjort mykje ny forsking. Interesserte kan gå inn på akupunktur.no, for å finne ut meir. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Tron Kittelsen, Høresbygdé, fødd 1954

Eg har bestandig likt å teikne, og noko av det fyrste eg teikna var kart, for eg har alltid vore fascinert av kart og reising. Og etter å ha avtent sivilteneste, dreiv eg med grafikk eit års tid, før eg reiste rundt om i verda med ryggsekk, og eit opent sinn. Vel heime tok eg kunstutdanning, fyrst ved Einar Granums tegne- og maleskole i 1980-81, og deretter kunstakademiet i Trondheim frå 1982 til 1986. Dette med kart og reising er eg framleis oppteken av, og noko av det eg har drive mest med dei siste åra, er kartbaserte teikningar. Eg brukar ofte ein kombinasjon av eit teikna kart, og avtrykket av ei gravstøtte. For å få avtrykk av ei gravstøtte, brukar eg ein teknikk som heiter frottage. Måten eg gjer det på, er å trykkje eit papir mot gravstøtta, og ved hjelp av grafitt, som nærast er eit tjukt, mjukt bly av ein blyant, arbeider eg fram strukturen til, og skrifta på gravsteinen. Filosofien bak teikningane er å vise levd liv, og mennesket si reise, jamført med jorda si reise. Ta til dømes øya Gotland i Sverige, som ein gong låg der Antarktis ligg no. Så kan ein byrje å tenkje på korleis det var på Gotland då det låg langt der nede i sør, samanlikna med at det for 2500 år sidan var eit sentralt handels- og kultursentrum, med vidtrekkande forbindelsar. Det er litt av ei reise, ikkje berre i avstand, men òg historisk! Ei gravstøtte vil på si side seie noko om mennesket si historie. Til dømes såg eg ein gong ei gravstøtte, der det var fire familiemedlemmar under 10 år som hadde døydd i åra 1917-1920. Det var lett å skjøne at dei vart råka av spanskesjuka. Og det er dette forholdet, mellom verda og menneska si reise, eg prøver å få fram i teikningane. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Oddrun Vidvei, Johmsgrendé, Lomen, fødd 1962

Med ein gong eg var ferdig på ungdomsskulen, reiste eg til Los Angeles som utvekslingsstudent. Sidan dette er verdas filmhovudstad er det mange kjendisar i området, og ein gong fekk eg handhelse på Paul Newman. Dessutan var to av jentene på skulen nieser av Charles Bronson. Det var eit spennande og lærerikt år, og eg har framleis kontakt med fleire av dei eg gjekk i lag med på skulen. Eg vart ferdig utdanna spesialpedagog i 1994, og jobbar no ved Vang barne- og ungdomsskule. Her har eg hovudansvar for ein elev med spesielle behov, der eg jobbar mest med kommunikasjon, at vedkomande skal behalde fysikken, samt ADL-trening. Denne eleven har ikkje språk, og brukar ein Ipad med eit program som heiter «WidgitGo», for å kommunisere. Programmet har teikningar og stemme, slik at vi både kan sjå og høyre kva eleven ynskjer å formidle. Programmet er i stadig utvikling, og akkurat som andre elevar utviklar sitt språk, blir også dette programmet utvikla etter kvart. Når ein har elevar med slike utfordringar, er det viktig å ha eit godt samarbeid med PP-tenesta, fysio- og ergoterapeut, assistentane ved skulen, og sjølvsagt dei føresette. Hjå oss fungerer samarbeidet heldigvis veldig godt, og assistentane ved skulen har vorte gode venninner. Elles har eg norskundervisning for framandspråklege elevar, hovudsakleg i barneskulen. Det er naturlegvis ein overgang for dei å skulle venje seg til ein heilt ny kultur, og dessutan er mange traumatiserte. Men etter kvart som tida går vil tryggleiken ta ein større plass i liva deira, og dei vonde minna blir svakare. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Tor-Gunnar Hambro Melbye, Sælshagadn, Heggenes, fødd 1985

Då eg var yngre, hjelpte eg til på garden hjå besteforeldra mine i Vestre Slidre, der dei dreiv med mjølkeproduksjon. Eg var hjå dei i helgene og feriane, og vart slik tidleg begeistra for gardsdrift, kyr og traktorar. Så då svigerfaren min døydde, tok vi over garden hans. Svigerfar hadde tidlegare drive med sau og rev, men sidan han var lærar på heiltid, såg han seg nøydd til å gje seg med dyra. Fjøset bar preg av at det ikkje hadde vore drift her på mange år, så i 2014 bygde vi nytt. Alt i alt har vi investert fleire millionar i garden, for eg har trass alt tru på at det er mogleg å leve av å drive gard, sjølv om det både er vanskeleg og tøft. Det er uendeleg mykje arbeid som skal gjerast på garden, dessutan prøver eg å hjelpe til ved «Kollstad lakk og sandblåsing» kvar dag, som er lakkeringsverkstaden til far min. Så det blir lange dagar, men eg tek ein ting om senn. På garden driv vi med kjøtproduksjon, og har 25 mordyr av arten Aberdeen Angus, i tillegg til 40 vinterfôra søyer. Stølen vår ligg på Vesleskag, 1100 m.o.h., der kyrne beitar heilt opp mot 1450 m.o.h. i sumarhalvåret, og det trur eg gjev høg kvalitet på kjøtet. Dessutan er nedbeitinga av stor verdi for kulturlandskapet. No sel vi kjøt frå ei internettside vi har, lunngard.no, der det er mogleg å kjøpe 10 kilos pakningar med biff og kjøtdeig. Det var etter at eit vennepar ynskte å kjøpe kjøt av oss, at vi fann ut at vi skulle selje på nettet. Elles spelar eg gitar og bass i gruppa «Skarvemellen». Eg har ofte ikkje tid til å vere med på øvingane,  men når dei vil ha meg med på spelejobb, prøver eg å bli med. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Solfrid Olmhus, Hølera, fødd 1989

Då eg var lita hadde eg lyst til å spele trommer, men dei heime var nok ikkje så begeistra for den tanken – dei såg vel føre seg at det kunne bli mykje bråk. Så mor mi viste meg eit bilete av ein langeleik, og lurte på om eg ikkje heller ville lære å spele på den. Og slik vart det. No har eg spelt langeleik i snart 20 år, og er tilkallingsvikar ved kulturskulen i Nord-Aurdal, der eg lærar andre å spele. Eg har tidlegare vore med på fleire lokal- og landskappleikar, men det vart mindre speling då eg flytte til Oslo, der eg var i åtte år. Men no har eg flytt heimatt, og øver fleire gonger i veka. Målet er å bli meir aktiv i miljøet, og ta til att med tevlingar. Elles har eg dei siste åtte åra drive med steppedans, noko eg byrja med i Oslo. Eg vart med to andre jenter i ei gruppe vi kalla Offbeat Entertainment, og eg hugsar særleg godt ei framsyning vi hadde på eit kjøpesenter, der ei lita jente i barnevogn hylte av glede då ho såg oss danse. Når ein steppedansar, nyttar ein sko der det på undersida av solen er festa jarnplater både framme, og under hælen. Dei lysaste tonane skapast framme, og dei djupaste tonane skapast under hælen, og når vi dansar ynskjer vi å skape ei fengjande rytme, som er med å forsterke musikken. Draumen min er eit småbruk med låve, der eg kan byggje eit studio kor eg kan ta imot elevar som ynskjer å lære seg steppedans. Det hadde sjølvsagt også vore moro å arrangere festivalar, og fått inn dansarar frå inn- og utland. Enn så lenge håpar eg å få til eit steppemiljø i Valdres, og spreie dansegleda her, for etter det eg veit, er eg omtrent den einaste som driv med steppedans i Valdres. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe) Sjå video av Solfrid Olmhus steppedansar ved å klikke her Sjå video av Solfrid Olmhus spelar langeleik ved å klikke her 

Øyvind Tronstad, Fagernes, fødd 1947

Då eg var 17 år, opplevde eg ei traumatisk hending. Veslesyster mi, som var 13 ½ år, fall på isen, og døydde på sjukehuset to dagar seinare av skadane ho pådrog seg. Fram til systera mi råka ut for denne ulukka, var eg overtydd om at eg skulle bli lege. Men eg gjorde meg nokre erfaringar i dagane som følgde, og slo frå meg legestudiane. Eg satsa i staden på å bli veterinær, og det er ei avgjerd eg ikkje har angra på! Som nyutdanna veterinær, fekk eg tilbod om jobb på Fagernes i januar 1972. Eg tenkte at eg kan vel prøve det eitt år, men eg treivst så godt, at eg har vore her sidan. Og etter 42 år i yrket, vil eg nytte høvet til å rette ein stor takk til alle dei hyggelege og positive husdyreigarane eg fekk møte. Heilt sidan eg var ein smågut, har eg hatt stor interesse for idrett. Eg klypte mellom anna ut bilete frå ulike stemner, noko eg held på med enno. Så, midt på -80-talet, tipsa eg avisa Valdres om ein verdsmeister som budde i dalen, og det kom for ein dag at eg visste mykje om idrett, og idrettsresultat. Dermed vart det arrangert ein duell under Valdresmarken mellom meg og Bjørn Christiansen, som hadde vunne i programmet «Kvitt eller Dobbelt», i greina vinter-OL. Det enda uavgjort. Etter duellen sa Knut Bjørnsen, programleiaren for «Kvitt eller Dobbelt», at eg måtte melde meg på. Eg var med tre gonger; i 1986, 1989 og 1994, og gjekk til topps kvar gong. No er eg og kona pensjonistar, og det stortrivast vi med! Vi har fire barnebarn, alle gutar, i alderen åtte-tolv år, og dei gjekk alle Mellerunden i vinter. Både dei og vi er glade i å gå på ski, og favorittløypa går til Skardåsen! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Hanne Svendsen, Røsshaugen, Skammestein, fødd 1956

Eg kjem opphavleg frå Asker, men flytte til Hedalen i 1978, og vart glad i så vel fjellet som valdrisane. På byrjinga av nittitalet flytte eg til Fagernes, før eg drog ut for å gå sjukepleiarskulen. Men etter at eg hadde teke vidareutdanning som psykiatrisk sjukepleiar, flytte eg til Øystre Slidre i 2002, og har sidan jobba i den psykiske helsetenesta i kommunen. Ein ting som bekymrar meg i jobbsamanheng, er at mange legar er altfor slepphendte med å gje ut medisinar. For å få bukt med dette må ein endre systemet, og tankegangen om årsaka til psykiske lidingar. Elles er eg oppteken av å jobbe i grupper, til dømes samtalegrupper, nettverksmøter og ulike kurs, der brukarar med lik problematikk kjem saman. Dette gjev meir likeverdige relasjonar enn det som er tilfelle mellom den autoritære hjelparrolla, og brukarrolla. Dessutan er ein ikkje åleine i ei gruppe, noko som i seg sjølv kan vere positivt for den enkelte. Men det er dessverre ikkje så stort fokus på å jobbe i slike grupper i Valdres. Ein annan grunn til at eg har så stor tru på å delta i grupper, kjem av nokre vonde opplevingar eg hadde i oppveksten. Mellom anna miste eg veslebroren min i ei trafikkulukke då eg var 11 år gamal. På den tida var ikkje hjelpeapparatet så godt som i dag, men eg hadde heldigvis familie og vener som gav meg omsorg, støtte og trøyst. Slik hjelpte dei meg å lette den børa eg bar, noko som gjorde det lettare for meg å jobbe meg gjennom sorga. Dette synte meg at det er mange fordelar ved å stå saman i tunge tider, og at lækinga går fortare når ein er fleire i same båt. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Rolf Tidemandsen, Bruflat, fødd 1927

Då eg kom til verda låg telefonsentralen i huset vårt, og det var mor mi som var styrar på sentralen. Sjølv byrja eg å ekspedere ved sentralbordet frå eg gjekk i småskulen, noko eg held fram med til automatiseringa den sjuande mai 1981. Sentralen fungerte også som ein vaktsentral, der vi skaffa så vel lege, jordmor, lensmann og dyrlækjar, og det var endatil dei som ringte for å høyre om kjøpmannen hadde fersk sild! Under krigen sytte vi for å vidareformidle beskjedar til heimestyrkane, og eg fekk kongens medalje for innsatsen. Eg har reist ein god del, og i august 1970 opplevde eg ei spesiell hending i Central Park i New York. Her var det ein velgjerdskonsert, der eit janitsjarorkester spelte. Og medan eg sat der, i 42 graders varme, tok dei til å spele «Valdresmarsjen», noko som var ei stor oppleving. Eit par månader seinare reiste eg til Spania for fyrste gong, der eg tapte mitt hjarte. Året etter kjøpte eg ei tomt i Costa del Sol, og bygde ein villa som eg nytta dei neste 34 åra. Dei siste godt og vel 20 åra er det to ting som har halde meg oppe, og det er humanitært arbeid i Estland, og innlegga eg skriv i «valdresen». Fyrste gong eg reiste til Estland var i 1995, der eg fekk sjå folk som ikkje åtte nokon ting. No har eg vore der meir enn 100 gonger, og har brukt rundt fire millionar av eigen lomme. Ein gong eg var der, var det ei beskjeden lita jente som snart hadde fødselsdag. Då eg spurde henne kva ho ynskte seg, var det så vidt eg høyrde henne då ho kviskra: «eit ullteppe». Dette var eit svar eg ikkje hadde venta frå ei ni år gamal jente, og er berre ein av tallause episodar som har gjort sterkt inntrykk på meg. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Mona Gottenborg Stavedal, Aurdal, fødd 1971

Eg og mannen min, Vidar, har sidan 2005 drive Stavadalen skisenter, som ligg før bommen til Nordre Fjellstølen, om lag fire km ovanfor Reinli stavkyrkje. Det var etter at Vidar var med å setje opp ein heis i Reinli, at han fekk idéen om skiheis i Stavadalen. Heisanlegget og kafeen vart finansiert ved sal av hytter og hyttetomter, og vi investerte 24 millionar den gongen vi starta opp. Då vi byrja på jobben med skisenteret, var det veldig få hytter her, og berre enkelte fastbuande. Til no har vi selt 99 einingar, og Stavadalen har vorte ei levande bygd med mange fleire hytter. Etter kvart som det har vorte fleire hyttefolk i området, har også skisenteret vorte meir besøkt. Derfor har vi dei siste åra bygd på kafeen, vi har fått ny heis i familieanlegget, og har investert i eit snøproduksjonsanlegg. I kafeen har vi lagt om til ein sunnare meny, og etter utvidinga har vi hatt dåp, konfirmasjon og catering i lokala våre. Dessutan arrangerer vi kvart år rakfiskhelg, der vi er vel 50 til bords, men på festen etterpå er det opp til 100 menneske til stades. Då er det levande musikk, og fullt kjør! Elles har vi snøskuterkøyring for born, karusell med tube, kanefart og langrennsløyper, og det er eit fantastisk fint turområde i fjella rundt. Til sumaren skal vi lage til ein aktivitetspark, der vi tenkjer det skal vere mellom anna zip-line, gullgraving, hopping i høy, kanskje nokre vassaktivitetar, og traktor- eller sykkelbane. Det er rett og slett eit eldorado for borna her oppe, og når aktivitetsparken blir ferdig, blir det nok ikkje mindre populært! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Erik Rostbøll, Bergseng, Røn, fødd 1926

Eg har levd eit rikt liv, med både oppturar og nedturar. Då eg var 14 år, vart mitt kjære fødeland Danmark okkupert av tyskarane. Eg gjekk inn i motstandsrørsla, men vart arrestert av Gestapo, dømt til døden, og fekk mellom anna øydelagt det eine auga mitt under dei harde avhøyra. Heldigvis klarte eg å rømme. Etter krigen var eg mykje i Norge, og fekk fleire vener i det litterære miljøet. Eg skreiv romanen «Og hanen galede anden gang», som vart utgjeven på same tid i Norge, Danmark, Sverige og Finland, og som førte til at eg vart kalla den mest lovande forfattaren i Danmark. Sidan har det vorte 13 bøker til. Rett etter at debutboka kom ut vart eg skilt, og gifte meg med systera til den fyrste kona mi, noko som vart skandale. Til trass for dette vart eg ordinert til prest i Danmark i 1964, sjølv om eg ikkje hadde teologieksamen. Men då eg vart skilt frå den andre kona mi søkte eg einsemda, og den fann eg i Valdres. Etter eitt år, utan korkje bil, telefon, radio eller tv, med berre ein open peis og lite ved gjennom ein lang, kald vinter, syntest ein av mine danske vener at eg hadde vore lenge nok åleine, så han bad meg med på tur. Og etter å ha besøkt mellom anna Holocaust, Sør-Afrika, Kenya, Jerusalem og Damaskus, var eg budd på å ta fatt på livet igjen. Seinare vart eg tilsett som prest i Esbønderup i Danmark, og den fjerde sundag i advent i 1982 kom Kirsten, mitt livs store kjærleik, inn i kyrkja der eg forretta. Eg bad henne med til Valdres, og då vi etterpå reiste tilbake til Danmark, visste vi at det skulle bli oss to. 40 dagar seinare var vi gift. Så når du no skal ta bilete av meg, vil eg at Kirsten skal vere med, for vi er eitt. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Kari Hermundstad, Øvre Dalen, Øye, fødd 1946

For sju-åtte år sidan fann Ingeborg Wigdel og eg på at vi skulle starte opp att førjulsmarknaden i Øye. Det hadde vore førjulsmarknad ein gong før, men sidan arrangørane ikkje ville halde fram, spurde vi om det var greitt at vi tok over. Vi fekk med oss fleire gode hjelparar, og saman fekk vi i gang att marknaden. Førjulsmarknaden går føre seg på samfunnshuset i Øye, laurdag og sundag helga før advent, som i år blir den 25. og 26. november. Her blir det mogleg å sikre seg mange fine julegåver, for det er gode, handlaga produkt som blir selt; alt frå trearbeid til vovne og strikka produkt, mat- og bakevarer. Det er om lag 25 utstillarar som viser fram og sel varene sine, og publikum får høve til å stemme på den standen dei synest er best. Raudekrossen på Grindaheim sel kaffi og lappar, og den gode førjulsstemninga får du attpå. Til saman er det fleire hundre menneske innom marknaden kvart år, så dette er eit populært tilbod for så vel valdrisar som hyttefolk. Sjølv lagar eg lefsekling, som eg sel under marknaden. Dette er ein gamal tradisjonsbakst som opphavleg kjem frå Vestlandet, og det var svigermor mi, som kjem frå Hafslo i Sogn, som gav meg oppskrifta. Lefseklingen består av to leivar, der utanpåleiven blir pensla med eggeplommer, og inni er det smør, sukker og riven brunost. Ved sidan av at eg sel lefsekling under marknaden i Øye, reiser eg også til Lærdal på marknaden der to gonger i året. Eg har mange valdrisar og sogningar som kundar, og jamvel nokre frå Oslo og Molde. For lefseklingen har vorte veldig populær, og eg får mange bestillingar no før jul. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ola Bonlid, Hagagrendé, Reinli, fødd 1969

Ein gong, medan eg dreiv og kappa ved for 15 år sidan, sette det seg fast ein grov kubbe i vedmaskina. Eg sparka laus kubben med foten, men det gjekk så gale at foten vart kutta av nede ved okla. Foten var så øydelagt at det ikkje gjekk an å sy han på att, så eg måtte byrje med protese. Fleire år tidlegare, i 1990, hadde eg take over garden i lag med syster mi, etter at far min vart hjartesjuk 51 år gamal. Han var ein skikkeleg arbeidsmaur, men døydde berre 67 år gamal. Det var ikkje så lett å drive garden den fyrste tida etter at eg mista foten, men eg fekk ein del hjelp av slekta, og etter ei stund gjekk det betre. Sidan eg har 120 storfe på garden er det mykje å gjere, og det er ein del år sidan eg har hatt ferie. Og det at far min arbeidde så hardt, vart hjartesjuk og døydde tidleg, har nok skremt meg litt. Så eg har vore inne på tanken om å trappe ned, og bruke meir tid saman med borna mine, men eg har bestemt meg for å halde på litt til. For her har vore drift sidan 1930-talet, og eg vart på ein måte fødd til å drive garden vidare, så det er mange kjensler som spelar inn før den endelege avgjerda skal takast. Bilen eg står ved sidan av, arva eg då eg var ni år gamal. Det er ein 1961-modell Ford 12M, som hadde gått 4622 kilometer då eg fekk han. Eg har berre brukt han til finbruk, og no, snart 40 år etter at eg tok over bilen, har han gått 5260 kilometer. Bilen er heilt original, og har aldri vore skrudd frå kvarandre. Det har ikkje ein gong vorte skifta dekk på han, så diagonaldekka som sit på, er dei same som då bilen var ny. Eg har vore på 11 treff med bilen, og det vart fyrstepremie kvar gong. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Emmalyn Leorna Barcelon Løkken, Leira, fødd 1977

Eg er fødd i Leyte på Filippinane, der eg vaks opp med foreldra mine, fire systrer og ein bror. Vi var svært fattige, og budde nærast i eit lite skur på om lag 10 m2. Kosthaldet bestod av malen mais, ris og røter, men ofte hadde vi ikkje nok mat til å stagge svolten, og hadde ikkje anna å ete enn salt. Difor var eg nøydd til å byrje å jobbe då eg var sju år gamal, og slik hjelpe familien med pengar så vi skulle overleve. Likevel greidde eg å fullføre fire år med lærarstudiar ved høgskulen, og det er eg stolt av. Etter høgskulen flytte eg til Norge, for her var det betre utsikter. Eg jobba som au pair, sidan eg ikkje hadde råd til å betale for godkjenning av lærarutdanninga i Norge. Av dei 4.500 kronene eg tente i månaden tok eg 500 kroner sjølv, og sende 4.000 til familien. Pengane eg har sendt har bidrege til å finansiere nytt hus til foreldra mine, samt ein ris- og ein kokosplantasje slik at dei skal ha ei mat- og inntektskjelde. Det kjennest godt å gje noko tilbake, for dei har gjett meg så mykje kjærleik, og har ofra mykje for at eg skulle få det så bra som mogleg. Elles har eg ei dotter på 17 år, og dessutan to born på sju og ti år saman med Kristian, som eg har vore gift med i 12 år. Til dagleg jobbar eg som helsearbeidar ved miljøarbeidartenesta i kommunen, og det trivst eg godt med. Men eg jobbar på engasjement, og blir berre tilkalla når det er ledige vakter, så eg veit aldri kor mykje jobb og inntekt det blir kvar månad. Eg drøymer difor om fast stilling og tryggleik på jobben, men den største draumen er at ungane skal få gode jobbar og gode liv, for familien kjem føre alt. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Espen Austdal, Robølsbygdé, Heggenes, fødd 2000

Då eg var to år gamal fekk eg ein leikesaksofon. Med eit fast grep om saksofonen klatra eg opp på eit bord, der eg stelte meg opp for å spele og halde show for dei som var til stades. Så interessa for musikk og det å underhalde andre, har eg hatt lenge! Eg er ikkje vaksen opp i ein musikalsk familie, men bror min tok gitartimar. Han gav seg likevel ganske fort, men gitaren hadde han, og eg såg mitt snitt til å tjuvlåne han. Og slik gjekk det til at eg byrja å spele gitar, og det har eg halde fram med i snart 12 år no. I mars 2013 var eg med å starte opp bandet «The Rebels», etter å ha spelt fem år i «Sunflower Seeds», med mellom andre Andreas frå «The Rebels». Med «The Rebels» har vi gjeve ut tre singlar og ein EP, vi gjekk vidare i UKM i 2014 og 2016, og vann valdresmeisterskapen i rock både i 2013 og i år. Eg syng og spelar gitar, medan Andreas Bærøy Nordsveen spelar trommer, og William Alexander Dalen spelar bass. Vi spelar punkrock/rock, lagar våre eigne songar, og syng på engelsk. Det er William som skriv tekstane, og eg lagar melodiane. Vi var veldig inspirerte av «Green Day» i byrjinga, men seinare har vi vorte meir allsidige, for vi ville ikkje bli sett på som eit «Green Day coverband». Så no ynskjer vi helst å spele berre eigne songar, krydra med ein coverlåt ein gong imellom. Når det gjeld ambisjonane våre, håpar vi å få gjett ut eit album neste år, og vi har eit ynskje om å få spele på fleire festivalar. Vi gjer vårt beste under konsertane, og drøymer om at musikken kan bli eit levebrød etter kvart. Men fyrst skal vi spele under «rakfisken», og det gler vi oss skikkeleg til! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Sigrid Tordis Nyberg, Sør-Etnedal, fødd 1946

Då eg var lita syntest eg det var stas å få vere med på jobb i lag med mor mi, som var tenestejente, og far min, som køyrde lastebil. Og heilt sidan den gong har eg likt å ha mykje å gjere, både når det gjeld jobb, hobbyar, politikk, samt lag- og foreiningsarbeid. Men eg har òg sett andre sider ved livet. Då eg var ni år gamal tok bestefaren min livet sitt, og seinare var eg med å pleie både far, mor, bestemor og bror til dei døydde. Rett etter tenåra budde eg i Oslo nokre år, der eg mellom anna råka borti ein del alkoholikarar som eg tok meg tid til å bli kjend med. Eg lærte å sjå dei som likeverdige menneske, og innsåg at vi inst inne er like alle saman. Og då eg vart sosialsjef i Etnedal kommune i 2006, fekk eg god bruk for alle erfaringane eg hadde hausta gjennom livet. Eg er etnedalspatriot, og stemde mot kommunesamanslåinga i Valdres. For viss alt skal administrerast frå Fagernes, kor blir det av Etnedal då? Kvifor skal ein bli større når det er så mange fordelar ved å vere liten? På bygda er det lettare å gå inn i til dømes ein familie, og hjelpe dei til å ordne opp i problema sine sjølve. For skal ein hjelpe folk må ein møte dei, og ikkje tru at alt kan løysast frå ei maskin. Det er også mykje lettare å få tak i samarbeidspartar, slik at ein snøgt kan finne gode løysingar. Dessutan er ikkje Valdres eit lite, flatt område. Her er kupert og store avstandar, så det tek tid å kome seg til og frå, og det vil gå med mykje tid og pengar til reising. Så om reknestykket ser fint ut på papiret, ser det verkelege reknestykket kanskje heilt annleis ut. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Tony Arbøll Olsen, Midtre Hansegarden, Slidre, fødd 1967

Far min var fascinert av den amerikanske kulturen, av amerikanske bilar, av countrymusikk og dessutan rock´n´roll frå 1950 og -60 talet. Så då eg som smågut var med når vi duva rundt i eit flak av ein amerikanar, med god musikk på stereoanlegget, vart det sjølvsagt til at også eg vart hekta. Eg vaks opp i Nedre Eiker, og vart tidleg med i amcarmiljøet i Buskerud. Den fyrste amerikanaren eg åtte kjøpte eg då eg var 16, ein 1964-modell Chevrolet Chevelle, og sidan har det vorte mange fleire. Då eg var 23 år gamal, vart eg intervjua på radioen av ein amcarentusiast som hadde sitt eige program, og det gjekk så bra at han ville ha meg med som medprogramleiar. Seinare fekk eg eige radioprogram, fyrst «Shake rattle´n´roll» på Skedsmo radio, og seinare «Tony´s hillbilly heaven» på Østfold nærradio. Som radiovert fekk eg intervjue mange kjende countryartistar, mellom andre Tanya Tucker og Bobby Bare, noko som sjølvsagt var store opplevingar. Det var gjennom radioen eg møtte kona mi også. Ho likar countrymusikk, og var fast lyttar til programmet mitt. Ein dag sa ho at ho ville møte meg, og det vart full klaff. Vi gifta oss kort tid etter, i 2001. Eg har jobba vel 25 år i kriminalomsorga, og då eg fekk tilbod om jobb ved Slidreøya i 2009, flytte vi til Valdres. Tidlegare har eg flytt ein del rundt, men då vi kom hit, kjende vi at vi hadde funne ein plass der vi kunne slå oss til ro. For her stiller folk opp for kvarandre, og vi vart  inkluderte frå fyrste stund. Sidan vi dessutan fekk gode naboar og hyggelige kollegaer, vart det eit enkelt val; her vil vi bli værande! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Randi Marie Hagen, Roagrendé, Reinli, fødd 1959

Med unntak av eitt år, har eg vore på stølen kvart år sidan 1960. Stølen ligg på sørre Fjellstølen, eller Roafjellstølen som det heiter frå gamalt. Det var mange ungar her då eg var lita, og ikkje så einsamt som heime, så her var det godt å vere. Alle åra på stølen har gjeve meg mange fine minner å sjå tilbake på. Noko av det fyrste eg hugsar, er at eg byrja å drikke kaffi då eg var tre år gamal, og at eg ofte bad nabokjerringa til kaffislabberas i dokkestova. Det at eg fekk besøk av ein vaksen, var stor stas. Sjølve gardsdrifta var temmeleg tungvinn, og det var snautt med pengar, så vi fekk til dømes ikkje bil før i 1974. Det var ei folkevogn som vart brukt til å køyre så vel sauer som mjølkespann i. Eg tok over drifta då eg var 19 år gamal, sidan far min var dårleg, og eg dreiv garden heilt åleine i vel 30 år. Dei siste åra var eg veldig sliten, men eg tok ikkje omsyn til det kroppen prøvde å fortelje meg. Så eg køyrde meg sjølv for hardt, og sleit meg heilt ut. Men til sist innsåg eg alvoret, og i 2013 vart krøtera leverte. No driv eg med ein del frivillig arbeid, for eg synest det er veldig gjevande å kome meg ut og treffe andre, og kjenne at eg kan vere til nytte. Mellom anna les eg vers av Prøysen på ein kvileheim. Dette gler dei gamle seg stort over, og det er nesten ikkje måte på all takksemd eg får. Ein annan ting eg har stor glede av, er å gå turar. Eg kan knapt tenkje meg noko som er betre både for kropp og sjel enn å vere til fjells, ta ein rast ved eit vatn og tenne eit bål. For om ein er litt tung til sinns før ein går ut, har alt vorte så mykje lettare når turen er omme. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Petter Saunes, Beitostølen, fødd 1952

Eg vaks opp ikkje så langt frå Odda i Hardanger, og flytte til Loen i Sogn og Fjordane då eg vart 19. Der jobba eg på hotell Alexandra om sumrane, og var sjømann haust og vinter. Men i oktober 1976 flytte eg til Valdres, og byrja i jobben som barassistent på Beito høyfjellshotell. Det var meininga eg skulle vere på Beitostølen berre ein vintersesong, men her er eg altså enno. Sidan eg hadde stått mykje på ski heilt sidan eg var ein gutunge, søkte eg etter kvart arbeid på skiskulen. Eg vart skiinstruktør hausten 1979, og tok skilærareksamen tre år seinare. Eigentleg vart eg pensjonist for tre år sidan, men eg jobbar framleis heile vinteren, og går no inn i min 39. sesong. Eg må seie eg har vore heldig som kan leve av å stå på ski, og ynskjer å halde fram to-tre sesongar til. På skiskulen vår er det høve til å ta kurs, og få ei internasjonalt godkjend utdanning som skiinstruktør. Kursa er i regi av Den Norske Skiskole, og allereie etter å ha take to av fire moglege kurs, kan ein søkje seg jobb i utlandet. Sidan eg flytte til Beitostølen for vel 40 år sidan, har det vore stor hytteutbygging, og vi har hatt ein auke i kundetalet kvart år. Tilbodet vårt er utvida med aktivitetar også om sumaren, og vi heiter no Beitostølen aktiv og skiskole. Sist år var det i overkant av 10.000 menneskje som nytta seg av tilboda våre. Dei er tydeleg godt nøgde, for i år fekk vi fortreffelegheitsbevis frå TripAdvisor, som er ei anerkjenning til forretningar i reiselivsbransjen som har levert framifrå kundeopplevingar. Og det er sjølvsagt ei utmerking vi er stolte av å ha fått! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Jorunn Elise Veflen, Høresbygdé, Ryfoss, fødd 1982

Garden, som vi overtok i 2012, har vore i familien sidan 1875. Det var tippoldefar min, som kom frå Hemsedal, som kjøpte han då. Men sjølve garden er eldre, for her har vore drift sidan 1726. Eg trivst veldig godt med å vere bonde, og vere saman med dyra. Og har eg ein dårleg dag er det godt å vere i fjøset, for dyra er takknemlege for å sjå meg, og jagar bort alle vonde tankar. Men det er også mykje ansvar, og mykje å tenkje på når ein har gard, mellom anna det komande lausdyrkravet: Skal vi byggje på det eksisterande fjøset, eller skal vi byggje nytt? Dessutan har vi ein del gjeld på garden, så vi må vere bevisste på korleis vi investerer. Eg har ein mastergrad i matvitskap etter fem år på skulen i Ås, og jobbar til dagleg ved mattilsynet. Men sidan eg vil vere meir heime hjå dei 15 månader gamle tvillingane våre, har eg permisjon, men tek til att å jobbe deltid på nyåret. Elles sit eg i styret i bondelaget i Vang, og i styret i Høre/Ryfoss idrettslag. Når det gjeld idrettslaget, er eg glad for at dei har fått til aktivitetar på skulen nesten kvar dag, både for store og små, sidan det er med på å halde bygda levande. Eg likar å lese bøker, og er veldig glad i handarbeid og baking. Det blir nok til at eg bakar meir enn sju slag til jul, og eg lagar meir enn vi treng sjølve, for det er fint å gje bort noko også. Men det beste eg veit er å vere på stølen i Raudalen. Då likar eg å tenne levande lys og gjere opp i peisen, og anten spele kort saman med vener, eller vere åleine med ei god bok. Her oppe er det så fredeleg og godt, og ein finn også ei indre ro. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Sindre Tronrud, Fagernes, fødd 2000

Far min spelte trekkspel i AskerLadden, og Asle Tronrud spelar fele i Staut. Dei er tremenningar, og når dei møttest på hytta, spelte dei saman. Då stilte eg meg opp saman med dei, og lata som eg var med og spelte. Desse stundene på hytta inspirerte meg til å byrje og spele sjølv, så då eg var fem år gamal tok eg til å øve på fiolin. Eit par år seinare gjekk eg over til hardingfele, som eg har spelt sidan. Eg har vore med på fire landskappleikar der eg konkurrerer i hardingfele klasse C, som er for dei mellom 12-18 år. I fjor vart eg nummer to, eitt poeng bak vinnaren. Klasse A og B er for dei over 18 år, der klasse B er «2. divisjon». Draumen er sjølvsagt at eg kan spele meg opp i klasse A, og vinne den. Elles tok eg imot Drømmestipendet i år, som blir delt ut til 100 unge norske talent kvart år. Vi fekk 10.000 kroner kvar, og det var stor stas å få denne anerkjenninga. Jan Beitohaugen Granli er læraren min, og dessutan eit av førebileta mine. Han har mellom anna vunne hardingfele klasse A under landskappleiken. Eit av råda han har gjett meg, er å spele så mykje til dans som råd, for det er den beste treninga ein kan få. Så når høvet byr seg spelar eg opp til dans, anten åleine eller saman med andre. For tida går eg andre året på vidaregåande skule, der eg tek studiespesialisering. Etter vidaregåande vil eg søkje på folkehøgskulen på Rauland, som er ei landskjend skule med eit stort folkemusikkmiljø. Det er ikkje lett å leve av musikken, for det er mange om beinet. Så kor vegen går etter folkehøgskulen, er ikkje godt å seie. Sjå video av Sindre Tronrud her  (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)  

Jeanette Karlsen, Slidre, fødd 1988

Eg er fødd og oppvaksen i Oslo, men sidan familien min har hytte i Hemsedal, vart eg tidleg glad i fjellet. Så då eg fekk tilbod om ei stilling som kiropraktor ved Valdres kiropraktikk i fjor vår, flytte eg på flekken! Dessutan har eg tre hundar, mellom anna to engelsksetterar som krev mykje mosjon, og dei set sjølvsagt også stor pris på å kome til fjells, der det er rikeleg av boltreplass. Eg tok utdanninga mi som kiropraktor i England. Fyrst gjekk eg fem år på skule før eg flytte heim og tok eitt års praksis, og fekk master i kiropraktikk. Dernest tok eg ei tilleggsutdanning på eitt år, slik at eg også kunne behandle dyr. Kiropraktikk på dyr er ganske nytt, og er eit tilbod mange ikkje veit om. Men sidan også dyra har musklar og skjelett, kan dei få dei same plagene som oss. Det er flest hundar og hestar eg får inn til behandling, men eg kan ta imot alle dyr som har ryggrad, alt frå papegøyar til elefantar. Eg samarbeider naturleg nok tett med veterinærar, og vurderer frå gong til gong om eg kan behandle dyret sjølv, eller om det må tilvisast vidare. Likeeins har det hendt at eg har fått inn kompliserte tilfelle der veterinær har vore inne, men der det ikkje er funne nokon årsak til plagene. Og når eg då har klart å hjelpe dyret til å blir friskt att, er det sjølvsagt gledeleg. På det personlege plan har eg ein draum om å kjøpe eit småbruk saman med kjærasten min, der vi kan halde hestar, hundar og geiter. Eg har tidlegare drive med mellom anna sprangriding, og eitt av dei største ynska mine er å byrje å ri igjen, for det saknar eg veldig.  (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ole Bjørn Fløgum, Bøvarstogo, Etnedal, fødd 1980

Sidan både far min og bror min var interesserte i bil, og dessutan nokre av kompisar mine, vart også eg biten av basillen. Dette har medført at eg har eigd nokre titals bilar gjennom åra, og nett no har eg 16, der seks av dei har skilt. Eg skrur og tek meg av alt det mekaniske sjølv, medan eg set bort oppretting og lakkering til andre. Nitti prosent av bilane eg har hatt er Opel, og det er dei gamle bakhjulstrekkarane eg likar best. Av bilane eg har no, er det nok den bak meg som er den gjævaste, ein 1968-modell Opel Kadett Rallye coupe 1900. Eg har vore på 15 Opel-treff med denne bilen, og har fått åtte premiar for han. Rallye coupe er ein ganske sjeldan bil som det ikkje vart selt mange av, fordi han hadde større motor, og var derfor noko dyrare enn ein standard Kadett B. No i dag er det nok ikkje meir enn 20-30 Rallye coupe registrert i Norge. Eg er glad for at det er så godt bilmiljø i Valdres og Oppland, for det er artig når ein møter andre med same interesse, og kan bli kjend med så mange fine folk. I denne samanhengen må eg nemne at vi er ein gjeng motorinteresserte som møtest på Bergfossenteret på Dokka kvar veke, til sosialt samvær, kaffi og mat. Og ikkje nok med det, vi har jamvel julebord kvart år! Det likaste eg veit, er når det er fint summarvær ein laurdag, eg har god tid, og kan ta ein tur med ein av veteranbilane mine. Den kjensla eg får av å ha fridom til å gjere kva eg vil, at eg kan stoppe for å ete middag ein stad, og berre nyte dagen, nei, den kan ikkje målast i pengar! På slike dagar kjenner eg meg levande, og at eg får løn for all tida eg har brukt på å setje bilane i stand. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Berit Bang Thorsrud, Nørre Bangsøygarden, Bagn, fødd 1953

Det er nok fleire hendingar som har gjort inntrykk på meg dei siste åra, men skal eg velje ut ein ting, vil eg trekkje fram turane eg har hatt på pilegrimsvegen gjennom Valdres, som eg gjekk fyrste gong for 10-12 år sidan. Turen går frå Hedalen stavkyrkje til St. Thomaskyrkja på Filefjell, og vi går om lag 20 kilometer kvar dag, og brukar åtte dagar frå vi startar til vi kjem fram. Ein blir ikkje tvinga på nokon kristen bodskap, men kjensla når ein bevegar seg sakte oppover den vakre dalen vår, der vi ser han når han er på sitt mest blømande rett etter sankthans, kan nok få ein til å undre seg om det ikkje står ei skapande kraft bak alt dette storslagne, trass alt. Dessutan vil det å gå slik i stille, utan å prate, gjere at ein tømmer hovudet for alle tankar, og det ein opplever her og no, blir veldig stort. Ein kan sjølvsagt ikkje prate om pilegrimsvegen utan å nemne Jahn Børe Jahnsen, som er ein bauta å rekne i denne samanhengen. Ikkje berre har han stor kunnskap om Valdres si historie, han er også ein utruleg flink formidlar, og fortel levande om dei plassane og kyrkjene vi kjem til. Dessutan er pilegrimspresten som er med, Anne Hilde Øigarden, flink til å fortelje om det som angår pilegrimshistoria. Historiene, og nærværet deira, syter for at turen blir enno meir meiningsfull, og at ein endatil lærer noko. Dei som er med på turane kjem frå alle lag av folket, med alder frå ca 10 til 80 år. Men det som undrar meg, er at det er så få valdrisar som er med. Så eg vil oppmode flest mogleg valdrisar til å ta turen, for eg kan garantere at dersom du blir med, vil du ikkje angre! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Arnfinn Kløvstad Nordsveen, Øvrebygdé, Rogne, fødd 1972

Då vi var små, var vi med foreldra våre til Stavern i summarferiane. Eg fekk vere med faren min og fiske småmort ved svaberga, noko som skulle bli starten på mi store interesse for fisking. Fyrst var det slukstonga som gjaldt, men då eg for alvor tok til å fiske med fluge i 2005, gjekk interessa over til å bli ein lidenskap. Så no er ute og fiskar nesten kvar dag, frå januar til månadsskiftet november/desember. Det som driv meg er naturopplevingane, dessutan synest eg det er fascinerande å finne ut kva fisken et. Nokon gonger er det veldig lett å finne den rette fluga, andre gonger er det heilt umuleg; fisken bit ikkje same kva ein byr på av godbitar. Flugene bind eg sjølv, og eg synest det er artig å eksperimentere og prøve noko nytt. Eg er med på konkurransar òg. Fyrst var eg med på casting, der eg prøvde meg på langkasting, men no er det konkurransefisking som gjeld. Eg konkurrerer i norgescupen, som er fire konkurransar i året, og NM. Kvar konkurranse går over to dagar, der det er om å gjere å ta mest mogleg fisk, og så er det premie til den som tek den største fisken. Dessutan er eg fylkesinstruktør i flugefisking i Oppland Jeger- og Fiskeforbund, og blir hanka inn som instruktør når dei lokale forbunda i Oppland ynskjer å avhalde kurs. Vi bur i eit fiskeparadis her i Valdres, og eg reiser ikkje utanfor dalen for å fiske anna enn når det er konkurransar. Men eg har likevel ein draum om ein gong å kunne reise til Patagonia i Chile, og til Island for å fiske. Ved sida av ein storslagen natur, er det mykje stor fisk her, så det er eg viss på hadde vore ei stor oppleving. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)  

Anne Lajord Belsheim, Liagardane, Vang, fødd 1962

Vi tok over garden etter slektningar av mannen min, som ikkje hadde etterkomarar. Dei fyrste åra hadde vi berre sau, men då mjølkekvota held på å gå ut, fann vi ut at vi skulle halde geiter òg. Vi byrja i det små med ti geiter, men ynskte snart fleire, og reduserte i staden saueflokken. Så no har vi om lag 30 vinterfôra sau og 150 geiter, der noko av kjøtet blir male til kurv som vi sel. I tillegg har vi nokre få mohairgeiter, kaninar, hund og katt. Eg er utdanna førskulelærar med eit halvår i spesialpedagogikk, og var styrar i Fredheim barnehage i 18 år. Men sidan gardsarbeidet kravde mykje tid, sa eg opp stillinga mi for å vere fulltid på garden. Sjølvsagt saknar eg ungane i barnehagen, og samarbeidet med dei vaksne, men eg har funne ein måte å kompensere for dette. Sidan 2005 har eg nemleg drive «inn på tunet», der utvalde ungar opp til 18 år får tilbod om å ta del i det som skjer på garden. Det er utruleg gjevande å ha desse barna på garden, for vi får sterke band til kvarandre, og det er så flott å sjå at tida på garden gjer dei godt, og at dei er så nøgde. Elles er eg politisk aktiv, og representerer SP i kommunestyret. Eg brenn for at bygda skal vere levande, slik at folk blir verande, og nye kjem til. Då er vi avhengige av å halde saman, og at det skjer noko i bygda. Eg er ikkje ein person som greier å vere uverksam, men må ha noko å drive med. Sidan eg sit i kommunestyret, er eg med i fleire ulike lag og organisasjonar, men eg er òg aktiv medlem i mållaget, og jobbar deltid med trusopplæring i kommunen. Så det er i alle fall ikkje noko problem med å få tida til å gå! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ola Rogn, Slidre, fødd 1972

Eg er med på den årlege kabareten i regi Røn musikklag, der eg denne vinteren var med for nittande gong. Dessutan er eg med på revyane som bygdekvinnelaget skipar til, kvar syttande mai på samfunnshuset i Røn. Eg må seie at særleg revyane syttande mai er artige å vere med på. Då er det fullt hus, stemninga er høg, og latteren sit laust. Førestillinga blir sett opp to eller tre gonger, men ingen av førestillingane er heilt like. Dette kjem av at vi likar å improvisere, med fleire spontane replikkar som ikkje er avtalt på førehand. Og eg kan love deg at det mange gonger er vanskeleg å halde seg alvorleg! Sist haust var eg så heldig å få vere mellom dei utvalde valdrisane som vart inviterte til kongeparet sin hagefest i Slottsparken. Det var veldig høgtideleg, og det var flott å sjå alle bunadane, samedraktene og dei festkledde menneskja. Det var sjølvsagt ei stor ære å få vere med, og ei oppleving eg seint vil gløyme. Elles er eg oppteken av politikk, og sit no mi fjerde periode i kommunestyret, der eg representerer bygdelista. Eg har eit gardsbruk der eg driv med grasproduksjon, dessutan likar eg å gå på elgjakt om hausten. Vi er sju stykke som jaktar i åsen ovanfor Slidre, og her er det så godt med dyr, at vi ikkje har problem med å fylle kvota vår. Av meir personlege erfaringar, opplevde eg å miste syster mi i 1992. Ho døydde av kreft, 30 år gamal.  Ein gjer seg naturleg nok opp nokre tankar når nokon av eins næraste døyr, særleg når dei går bort så unge. For det er ingen sjølvfølgje at ein skal leve lenge, så ein får gjere det beste ut av den tida ein har. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Inger Brenna, Skrautvål, fødd 1997

Då eg var lita, syntest eg det var veldig artig å få ansvaret for fjøsstellet åleine, og kjenne at eg vart tiltrudd eit så stort ansvar. Det var også artig å leike med kalvane, og lære dei opp til mellom anna å hoppe hinder. Dessutan var det stor stas med alle hyttefolka og ungane deira, som kom innom på stølen for å sjå på dyra våre, og då særleg kalvane. Oppgåvene på ein gard er mangfaldige, og ein lærer noko nytt heile tida. Eg fekk også vere med far min på mange av oppdraga hans som snikkar, så eg lærte meg tidleg å arbeide. Eg set veldig stor pris på at eg fekk ein slik oppvekst, for eg har fått med meg gode verdiar heimanfrå, og har mange fine minner å sjå tilbake på. For tida er eg student ved høgskulen på Gjøvik, der eg går andre året på sjukepleiarutdanninga. Når eg er heimatt i helger og feriar, jobbar eg på VLMS og ved eit barneavlastingstilbod på Leira. Dessutan hjelper eg til på garden, og eg trenar ein del, så det er ikkje vanskeleg å få tida til å gå. Sidan tida no har vorte knappare, såg eg meg nøydd til å leggje langrennssatsinga på hylla i fjor. Eg vann fleire krinsmeisterskap, men det som var gjevast å vere med på, var hovudlandsrennet, der dei beste 15- og 16-åringane i landet konkurrerer. Her fekk eg ein fjerdeplass som den beste individuelle plasseringa mi, dessutan var eg med og tok gull i stafett for laget til Oppland. Etter studiane har eg lyst til å arbeide med barn/ungdom, aller helst førebyggjande. Men eg er òg glad i dyr, og er ikkje framand for å ta over garden. Uansett kva som skjer, vil eg helst bli buande i Valdres. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Jan Bjørn Fossnes, Fagernes, fødd 1951

Eg har no vore frisør i vel 50 år på Fagernes. Det heile starta då eg byrja i lære hjå Sverre Hagaseth, der Cirkle K stasjonen ligg i dag. Her var det parfymeri i fyrste etasje og frisørsalong i etasjen over, ein kombinasjon som førte til at han gav bedrifta si namnet Combi. Etter ei tid kjøpte eg herresalongen og starta for meg sjølv, og leigde lokale i etasjen over der Skogstad hadde klesforretning. Til å byrje med dreiv eg åleine, men etter kort tid vart Gunnar Skogen tilsett, og han arbeidde hjå meg i mange år. Dei siste tre åra har dottera mi jobba i lag med meg i salongen. Eg har ingen planar om å gje meg enno, men når den dagen kjem, er det ho som skal overta drifta. Det artigaste eg har opplevd i salongen, var då Eric Heiden kom innom for å klippe seg i 1981. Han hadde då vunne fem OL-gull, og var på treningsleir saman med det amerikanske OL-laget på Sanderstølen. Av andre kundar vil eg nemne dei som har klipt seg hjå meg heilt sidan eg byrja, og at det er nokre familiar der eg no klipper fjerde generasjon. Det er mange hyttefolk som er faste kundar, og eg har kundar frå Gol, Gjøvik, Torpa og Dokka. Ja, ein av kundane mine reiser endatil heilt frå Skien, og brukar om lag fire timar kvar veg for å kome seg hit og få klipt seg. Utanom salongen dreiv eg i vel 20 år med travhestar. Hestane mine deltok på mange nasjonale løp, og vann nokre òg, men «Østfoldgubben» var nok den likaste. Dei siste 20-30 åra har eg vore med sju-åtte kompisar på småviltjakt. Eg skyt ikkje, for det er det sosiale, og kosen rundt bålet med kaffi, steikt egg og flesk, som er det viktigaste for meg. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Margrethe Døvre Ayres, Døvrislykkja, Fagernes, fødd 1953

Draumen min om å bli kunstmålar kom då eg gjekk på barneskulen, etter at Ralph Styker teikna meg på tavla i klassen. Men det var ingen som støtta meg i kunstnardraumen, så eg tok i staden tekstil- og keramikkutdanning, og vart formingslærar på ein folkehøgskule i Troms. Elevane var berre nokre få år yngre enn meg, og det var vanskeleg å halde disiplin i klasserommet. Dette gjorde at eg vart litt skremt, og lærarkarrieren vart lagt på hylla for godt. Deretter flytte eg litt rundt, men etter 12 år utanfor Valdres, fann eg ut at eg ville ta ein snøggtur heim. Men då møtte eg Leslie Ayres; ein biletkunstnar som absolutt ville bu ved Jotunheimen, og det enda i giftemål. Vi fekk ein bustad med utsikt mot fjellheimen i bryllaupsgåve av foreldra mine, så snøggturen vart ikkje så snøgg som eg hadde meint. Eg dreiv lenge med batikk, også før eg vart gift, men ga meg på grunn av alle giftstoffa. Sidan har eg drive med akrylmåling, og hadde mi siste separatutstillinga i 2012. Etter den tid har vi pussa opp husa på garden, og eg har vore nøydd til å bytte ut båe hofteledda, så eg har ikkje fått måla nok bilete til ei ny utstilling enno. Men når eg berre får måla fleire, vonar eg å få stilt dei ut. Vi har hatt frie yrke, Leslie og eg, men han har vore mykje oppteken. Difor har eg vore på studiereiser i fleire verdsdelar på eiga hand, og var mellom anna borte nær eit år for å lære meir om batikk hjå nokre aboriginarar i Australia, og hjå ein kunstnar i Malaysia. Men av alle dei stadene eg har sett, kan eg med handa på hjartet seie at eg ikkje har funne nokon vakrare plass, enn her eg bur no! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ernst Wilhelm Wagner, Lundejordet, Etnedal, fødd 1955

Etter at eg var tilskodar på eit dragrace i Sverige i 1973, bestemde eg meg for å byrje å køyre sjølv. Året etter reiste eg tilbake som deltakar, og vart med det av dei fyrste nordmennene som køyrde dragbike. Nokre år seinare, i 1980, sette eg norsk rekord med sykkelen som no står i stova mi. Sykkelen har om lag 250 hestekrefter, og gjorde unna dei 402,33 metrane på 10,5 sekund. Farten ved mållina var 225 km/t. Dei siste åra har eg køyrt skandinavisk cup, som er seks løp i Sverige og Norge. Eg konkurrerer i klassen classic dragbike, med ein sykkel eg har bygd sjølv. Sykkelen kan ikkje vere nyare enn frå 1974, teknisk sett, for at ein skal kunne delta i denne klassen. Eg vann skandinavisk cup i 2014 og 2015, og var eitt poeng bak fyrsteplassen i 2016. Dessutan fekk eg prisen «årets dragbiker» i 2015. Eg er utdanna mekanikar, og hadde frå ung alder eigen verkstad, som på midten av 80-talet gjekk frå å vere ein hobby til eit levebrød. Som mekanikar har eg fått eit rykte for å gjere ein god jobb, og eg får tilsendt motorar frå heile landet til ombygging og overhaling. Og mellom dei som likar gamle engelske motorsyklar, samt i dragracemiljøet, er eg nok for kjendis å rekne. Elles vart eg spurt om å starte opp ei mekkegruppe for utvalde elevar ved ungdomskulen i Sør-Aurdal for 12-13 år sidan, noko eg sa ja til. Skulen har halde fram med dette, noko både eg og elevane set stor pris på. Eg synest det er utruleg gjevande, og elevane får moglegheit til å omsetje teori i praksis, og samstundes oppleve mestring. Mekkegruppa har synt seg å vere særs vellukka, og tilbakemeldingane frå så vel foreldre, lærarar og elevane sjølv, er udelt positive.  (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Mari Andreassen, Lysenghaugen, Ulnes, fødd 1988

Eg kjem opphavleg frå Begnadalen, men flytte derifrå då eg var 15 år gamal for å gå på vidaregåande skule. Kort tid etter vidaregåande fekk eg jobb ved fengselet på Slidreøya, der eg framleis arbeider. På Slidreøya har vi fokus på at dei innsette skal ut att i samfunnet, og vi har på mange måtar vore leiande når det gjeld å gje dei innsette best mogleg føresetnader for å kunne lukkast etter enda soning. Men eg kjenner at eg ynskjer å hjelpe menneskje gjennom heile rehabiliteringsprosessen, og ikkje berre gjere førearbeidet slik tilfellet er i eit fengsel. Derfor vil eg søkje meg inn på sosionomstudiet ved ein høgskule, slik at eg skal få den naudsynte faglege tyngda til denne type arbeid. Sidan 2012 har eg drive med styrketrening, tre til sju dagar i veka. Sidan eg trenar åleine har det til tider vore vanskeleg å motivere seg, men eg fekk ny inspirasjon til å halde fram etter at eg byrja å leie treninga for nokre damer på Slidretun. Og då det vart avhalde konkurranse i strongmanøvingar i Slidre no i vår, melde eg meg på. Det angrar eg ikkje på, for det var veldig artig, og jammen vann eg òg! Det vart konkurrert i tre øvelsar: Fyrst skulle vi lyfte ein 41 kg tung stokk så mange gonger som mogleg over hovudet på eitt minutt, noko eg klarte fem gonger. Så gjekk vi ei 20 meter lang løype to gonger med 55 kg i kvar hand, der det var om å gjere å bruke så lite tid som råd. Til slutt var det markløft, der ein skal lyfte så mykje ein klarar frå bakken og opp til hofta. Eg klarte 125 kg, og for ei jente som veg 65 kg, er vel ikkje det så verst?  (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Glenn Wikerholmen, Øvre Røn, fødd 1975

Til hausten er det to år sidan eg vart med i Valhall Bueskytterlag, der eg no er kontaktperson. Vi er mellom åtte til ti valdrisar som møtast for å skyte ein gong i veka, heile året. Om vinteren held vi til i kjellaren på kraftlagsbygget på Spikarmoen, og når det ikkje er snø ute, er vi ute i skogen der vi har laga oss ei løype. Vi skyt på tredimensjonale dyrefigurar, som blir kalla jegerskyting, eller bogejegarklassen i skyttarmiljøet. Bogen min er ein såkalla compoundboge. Det som kjenneteiknar compoundbogen, er at den har eit snor- og trinsesystem, noko som gjer det lettare å halde han spent. Det kan kome godt med, for ein må bruke ei kraft på bortimot 30 kilo for å trekke han opp, og når ein blir ståande og sikte ei stund, kan det vere tungt å halde han stødig. Bogen har eit fiberoptisk sikte, og pila har ei utgangshastigheit på nær 200 km/t. Ein compoundboge er ein litt nyare type boge, og er den bogetypen som vanlegvis nyttast til jakt. Dei andre bogetypene er moderne langboge, eller recurveboge som han også blir kalla, og tradisjonell langboge. Dei som vil vere med i klubben, kan sjølvsagt bruke den bogen dei vil. Nett som dei andre i bogeskyttarlaget, er også eg ein ivrig jeger. Derfor synest eg naturleg nok det hadde vore artig å vore på bogejakt, men det er dessverre ikkje tillate i Norge. Og sidan ein må utanlands for å vere med, er det veldig dyrt. Så då kan ein vel berre drøyme om at tippinga slår til, slik at draumen om ei bogejaktreise til dømes til Canada går i oppfylling.  (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Gullborg Berge, Bøaflata, Mjøsvang, fødd 1958

Den 18. desember 1982, var eg og familien min på biltur over fjellet mellom Tyin og Årdal. Det snødde og føret var dårleg, og vegen var nett opna for fri ferdsel. Ut av snøføyka kom plutseleg snøfresaren til Vegvesenet midt i vegen, og samanstøyten var ikkje til å unngå. Kollisjonen førde til at eg vart ryggmergsskadd, og lam frå hoftene og ned. Eg vart fyrst floge til Haukeland, der eg var ein månad, og var deretter eit halvt år på Sunnaas. Det gjekk heldigvis betre med dei andre. Mannen min og sonen vår vart sendt til sjukehuset i Lærdal, og vart utskrivne med mindre fysiske skadar etter kort tid. Dottera vår vart sendt heim med det same. Tida etter ulukka var tøff. Livet vart snudd på hovudet for heile familien, og det var ikkje lett å akseptere at eg skulle bli sitjande lenkja til rullestolen, 24 år gamal. Dessutan gjekk eg gjennom ein tøff habiliteringsprosess: Gjeremål som tidlegare hadde vore ei sjølvfølgje måtte lærast på nytt, slik som å gå på do og av- og påkleding, og eg måtte lære mange andre, heilt nye ting, sidan eg no sat i rullestol. No, snart 35 år seinare, prøver eg å vere mest mogleg sjølvhjelpen. Eg gjer alt av husarbeid inne og ute, eg steller meg sjølv, køyrer bil, og er i fast arbeid i kommunen. Elles brenn eg for at tilhøva skal bli best mogleg tilrettelagt for funksjonshemja, og at dei skal bli behandla med respekt. For det er dessverre ofte dei svakaste det går ut over når det er økonomiske innstrammingar, og mange av dei greier ikkje å seie frå. Men så lenge det er mål i meg, skal i alle fall eg gjere mitt for at denne urettvisa ikkje skal halde fram!  (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Inge Høivik, Hyggjande, fødd 1939

Eg har utdanninga mi frå Oslo lærarskule og musikkonservatoriet i Oslo, og fekk etter studiane jobb i Kautokeino, med ansvar for musikkundervisninga ved ein internatskule. Her var eg i tre år; frå 1960 til 1963. Før eg tok til ved internatskulen, hadde skulestyret vedteke at det skulle vere joikeforbod ved skulane i Finnmark, noko eg var sterk motstandar av. Men det var lite hjelp i å protestere, for forbodet vart handheva like til 1987. I Finnmark vart eg kjend med Regine og Frank Juhls, som hadde ei sylvsmie i Kautokeino, og interessa mi for det gamle handverket vart vekt. Derfor byrja eg på metall-lina ved kunst- og handverkskulen i Oslo hausten 1963, før eg flytte til Valdres og starta eigen sylvsmedverkstad i 1964. Men etter nokre års drift steig sylvprisane så mykje, at vi mista heile eksportsalet vårt. Så i 1980 valde eg å etablere ein keramikkverkstad i same bygget som sylvsmia, slik at eg skulle få fleire bein å stå på. Verksemda fekk namnet «Valdres sølvsmie og keramikkverksted», og ligg i Hyggjande i Vang kommune. Eg kan òg nemne at eg på same tomta opna Hyggjande vogn- og sledesamling i 1997, der det no står utstilt 50 gamle hestevogner og sledar. Ein av dei store lidenskapane mine er islandshestar, og eg rir så ofte eg kan. Eg har vore eigar av 25 hestar gjennom livet, og har no to. Sidan 1978 har hestane hatt beite ved foten av Slettefjell, der eg har ei lita hytte. Eg set stor pris på alle dei fine stundene eg har hatt her, for livet er godt på Slettefjell, både for hestane og meg.  (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Bodil Øyhus Pihl, Hedalen, fødd 1980

Eg vaks opp i Hølera, og båe foreldra mine var med i Hølerafossens festlige menneskeforening. Dessutan hadde eg ei tante frå Hedalen, som ofte tok meg med til Hedalen på teaterframsyningar. Slik fekk eg tidleg interesse for revy og teater, så då eg flytte saman med mannen min til Hedalen i 2005, vart eg med i Hedalen ungdomslag nesten med det same, der eg no er leiar. Ungdomslaget vart skipa i 1898, og står sterkt i Hedalen. Dei fyrste åra tok dei mellom anna føre seg ein del samfunnskritiske spørsmål, men seinare er det helst som ein samlingsplass i bygda, og frå scenen vi har markert oss. Ungdomslaget driftar teaterlaget, arrangerer offentlege festar, barnekafé, damenes aftan, med meir, og har hatt to årlege teateroppsetjingar sidan 1920-talet; fjerde juledag og syttande mai. Det er godt samhald i Hedalen, og folket her er interesserte i at vi skal ha ei aktiv og attraktiv bygd. Det er mange som engasjerer seg i lag og organisasjonar, mange som er med og dreg lasset, og det herskar ein stor dugnadsånd. Sjølv er eg politisk aktiv, og representerer SP i kommunestyret. Det politiske engasjementet mitt skaut verkeleg fart då det vart prat om å leggje ned skulen, for eg er oppteken av at bygda skal vere levande. Eg synest det er viktig å ta ansvar, og prøve å gjere noko for å hindre utflytting, og fremje tilflytting. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Jan-Erik Gravdahl, Brattstølen, Tisleidalen, fødd 1966

Eg vaks opp i ein heim med mykje vald, og for å få fred, gjekk eg ofte ut i skogen. Sidan eg også bestandig har vore interessert i urfolk og deira historie, tileigna eg meg mykje kunnskap om naturen, urter og andre vekstar, som har vore nytta som medisin i uminnelege tider. Dei siste 10-12 åra har eg fordjupa meg i sjamanisme, og er no leiar for det sjamanistiske forbundet i Oppland. Sjamanismen er ein åndeleg praksis som er fleire tusen år gamal, og er ei trusretning som er godkjent av myndigheitene. Mykje av ideologien er henta frå samiske og indianske kulturar, og naturen er «kyrkja» vår. Vi meiner at alle levande skapningar er besjela, og at naturen kan gje oss svar på alle spørsmåla vi har. Derfor har vi stor respekt for alt liv. Ved hjelp av ulike teknikkar kan vi få kontakt med naturkreftene, og åndeverda. Ein av desse teknikkane er tromming. Når ein trommar kan ein bli sett inn i ein meditativ tilstand, og det kan vere lækjande. Eg kan til dømes gå bevisst inn i noko i meg sjølv som eg ynskjer å gjere noko med, og få rettleiing på dette. Eg er ein veldig spirituell person, og har eit sterkt forhold til bøn. Gjennom bøn kom eg for mange år sidan i kontakt med ein åndeleg vegvisar. Han dukka opp på eit fjell, og stråla ut mykje kraft og energi. Fjellet kom slik som eit sterkt bilete, og som ei stor kraft inn i livet mitt, og sidan den gongen har eg budd nær fjellet. Eg har fått av fjellet, og eg skal tilbake dit. Så når tida mi på jorda er omme, skal eg brennast, og oska mi skal spreiast i fjellet. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Hanne Grøneng, Vika, Fagernes, fødd 1968

Det er no snart 20 år sidan vi flytte til Valdres, mannen min og eg. Han er frå Tønsberg og hadde lyst til å bu i Vestfold, og eg kjem frå Balestrand og hadde lyst å bu i Sogn, så vi valde å busetje oss i Valdres, midt mellom! Dessutan vaks mor mi opp i Valdres, og eg har familie i Øystre Slidre, så eg kjende godt til dalen frå før. Sjølv om vi har funne oss godt til rette og har det fint på alle måtar, må eg seie at eg ofte saknar Sogn. Derfor tek eg turen fleire gonger om året, slik at eg kan møte igjen gamle vener, plukke eple på fruktgarden til foreldra mine, gå litt i fjellet, og gjenoppleve gode barndomsminner. Eg må også få med meg Balejazz kvart år, for då er det mykje folk, god musikk og god stemning i Balestrand. Eg er sosialarbeidar i hjarte og sinn, og har alltid vore sterkt engasjert i sosialt arbeid. Gjennom heile livet har eg vore heldig; eg har gode, kloke foreldre, og har vore skåna for store livskriser og alvorlege hendingar, så eg kjenner på eit behov for å gje noko tilbake. No jobbar eg ved fengselet på Slidreøya. Her har vi starta eit tilbakeføringsprosjekt som har vekt oppsikt, og som har byrja å spreie seg utover kriminalomsorga i heile Norge. Vi vart til og med inviterte til Skaugum på grunn av dette prosjektet, og det er sjølvsagt ei stor anerkjenning for oss. Vi har to jenter på 18 og 20 år, så livet er i ferd med å gå inn i ein ny fase. Noko av det beste eg veit er å lese tjukke bøker, sjå god film, og invitere nye og gamle vener på god mat og drikke. Og det blir det nok meir tid til i åra som kjem. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Egil Bjørsland, Bøaflata, Mjøsvang, fødd 1957

Det er no 21 år sidan eg og kona mi flytte til Valdres frå Østerdalen. Det var ikkje lett å kome som innflyttarar, for det var vanskeleg å bli kjend med folk, og det var lett å bli stigmatisert. Men det at vi hadde tre born, gjorde det trass alt noko lettare å bli integrert. Eg har bestandig hatt mykje å gjere, for eg trivst ikkje med å vere uverksam. Etter 44 år som yrkesaktiv, er eitt av høgdepunkta at eg fekk i gang VTA-plassar i Valdres. Dette sytte mellom anna for at dei med psykisk utviklingshemming, fekk eit ordinært arbeid å gå til. Mange av jobbane eg har hatt i Valdres har vore i kommunesektoren, og det har stort sett vore kjekt. Men ein må også kunne omstille seg når det blir kravd. Dei siste to åra har eg hatt arbeidet mitt ved Valdres gardsbryggjeri i Volbu, og trivst godt. Av dei 200 mikrobryggjeria i Norge, er vi det nest eldste. Vi gjer alt for hand, og lagar om lag 18.000 liter øl per år, men det er ikkje nok til å dekkje etterspurnaden. Eg er ateist, og veldig aktiv i Human-Etisk Forbund, der eg mellom anna er vigslar. Det er ganske mange som vel å gifte seg på denne måten, også i Valdres. Men etter åtte år kjenner eg at tida er moden for å la nokon andre overta. Elles kan eg nemne at eg og kona er veldig interessert i hagebruk. Vi har truleg den største rosehagen i Valdres med over 50 ulike roser, og har dessutan 120 ulike staudar. Det er fleire spesielle og sjeldne roser i hagen vår, men vi er særs stolte av å ha ei rose som kanskje er den einaste i sitt slag i verda. Og desse sjeldne gjestane står i praktfull bløming i hagen vår i Vang akkurat no! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Anja Riste, Lomen, fødd 1997

Eg tok til med linedance rundt fyrste klasse, etter at Kelli Haugen sette i gang med undervising på Ristetun. Vi trenar ein gong i veka, og reiser mykje både innanlands og utanlands på konkurransar, så vi har vorte ein godt samansveisa gjeng. Det er mange som blir overraska over kor mangfaldig linedance er, for det er ikkje berre ein «cowboydans» der ein er kledd i rutete skjorter og boots. Vi dansar til fleire typar musikk, der kvar dans har sitt særpreg, og vi nyttar ulike teknikkar og ulike klede. Dansarane er delt inn etter kor høgt nivå dei konkurrerer i, og det er i alt seks ulike nivå. Sjølv er eg på det nivået som heiter «advanced», som er det nest høgste nivået. Eg har vore med på konkurransar i Tyskland, Danmark, Spania, Austerrike, Skottland, Nederland og Tsjekkia, og neste år skal eg til USA. Det er ein dyr hobby, men mora mi, som er med og dansar sjølv, er ein god sponsor! Eg har bestandig vore glad i idrett, og har mellom anna vore innom turn, dans, ski og fotball. Det fall derfor naturleg for meg å gå idrettslina, og det siste året har eg studert idrettsvitskap ved høgskulen i Lillehammer. Kva som vil skje i framtida veit eg ikkje, men eg skal i fyrste omgang halde fram med idrettsstudiane, anten i Trondheim eller Sogndal. Om eg blir buande i Valdres etter studiane kan eg heller ikkje seie sikkert, for eg har lyst til å prøve forskjellig fyrst, og bu på ulike stader før eg bestemmer meg.  Men Valdres kjem uansett til å ha ein stor plass i hjartet mitt, for her har eg familien min og venene mine, og mange gode minner å sjå tilbake på. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Marius Brusveen, Espelibygdé, Etnedal, fødd 1989

Heilt frå eg var liten har eg likt vinteren, og hatt interesse for snø og snøplogar. Og då eg var sju-åtte år gamal, laga far min ein snøplog til meg. Denne festa eg til ramma på ei barnevogn, som eg skauv rundt på gardsplassen og rydda snø med. Noko seinare laga han ein snøplog til, og då eg var tidleg i tenåra, laga eg min fyrste plog med tilhøyrande vogn sjølv. Dette gav meirsmak, for då eg vart 17, bestemde eg meg for å lage plogen som eg brukar på traktoren no. Denne plogen, ein såkalla diagonalplog, er ei miniatyrutgåve av ein av Øveraasen sine modellar, som blir brukt på lastebilar. Eg har ikkje gått på kompromiss når det gjeld kvalitet, og har ikkje vorte freista til å ta snarvegar, sjølv om eg til tider har vore motlaus over alt arbeidet som har ligge føre meg. Plogen er den einaste i sitt slag, og alt er laga frå botnen, så eg har vore nøydd til å lage også plogfestet sjølv. Det har vore mykje å setje seg inn i, og mange avgjerder å ta med omsyn til utforming og dimensjonar, og eg har stort sett ikkje hatt anna verktøy å hjelpe meg med enn vinkelslipar og sveiseapparat. Men noko har eg fått hjelp til. Knut Magnus Buajordet har dreia fleire delar, og ein nabo av meg, Tor Asbjørn Kompelien, har stått for lakkeringa, og det er eg veldig takknemleg for. Det tok meg i alt sju år frå eg tok til med plogen, til han var ferdig, og han har nok kosta meg oppunder 60.000 kroner. Men eg er særs nøgd, og er stolt over at eg fekk det til. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Lynn Hege Røyne Myrvang, Sælsjordet, Rogne, fødd 1969

Mor døydde då eg var berre eitt år gamal, så eg vaks opp i fosterheim saman med fem andre sysken. Her dreiv mor i huset mellom anna med porselensdokker og rosemåling, noko som også påverka mine kunstnarlege evner. Mannen min og eg bur på garden der han vaks opp. Då han fridde til meg, var det under føresetnad om at eg måtte hjelpe til under lamminga. Vi har om lag 250 vinterfôra sau og om våren kjem det 500-600 nye lam til verda, så det var ikkje utan grunn at han stilte dette kravet! Ved sida av sauene har vi fem storfe, hund, kattar, gullfiskar, vaktlar og høner, så her er det livat! Elles har vi nyleg planta 3.000 molteplanter, så det blir spennande å sjå om dei gjev frukt etter kvart. På gardsplassen har vi sjølvbetent eggsal frå ei campingvogn, og i kjellaren på bustadhuset har eg galleri. Eg brukar helst oljemåling og målar på mellom anna lerret, tre og skiferstein, der mange av motiva er av dyr og natur. Det kjem også innom ein del folk innom som vil at eg skal måle bilete etter fotografi dei har med seg, og så målar eg premiane til Fjellstafetten kvart år. Veggen bak meg måla eg etter at vi hadde vore i Geiranger, for eg vart så inspirert av den vakre naturen der! For om lag fem år sidan var eg nestleiar i landsstyret for Norsk Bonde- og Småbrukarlag. Det var ei interessant og lærerik tid, og eg hadde vervet i tre år. Medan eg var nestleiar, fekk eg vere med landbruksministaren og statssekretæren på middag i samband med kvinnedagen. Det var kvinner som hadde gjort seg merka i norsk landbruk som vart inviterte, så det var sjølvsagt ei stor ære å få vere med! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Ola Johan Kongslien, Ulnes, fødd 1988

Det er ikkje alle karar som er fødd og oppvaksne i Valdres som kan seie at dei har vorte «tvangsgifte», men det kan eg! Ho som skulle bli kona mi hadde nemleg sjukepleiepraksis i Tanzania, og ein gong eg reiste ned for å besøkje henne, fekk eg fyrste kvelden beskjed om at dagen etter skulle vi gifte oss! Eg visste ikkje noko om at ho hadde førebudd bryllaup til eg kom, så det var mildast tala ei stor overrasking. Før vigselen fekk vi to timar ekteskapsrådgjeving, der kona mi mellom anna fekk beskjed om at ho skulle lystre sin mann! Vi vart vigde av ein lokal prest, og til stades var ei rekkje masaikrigarar, og 15-20 sjukepleiarstudentar frå Akershus. Forlovaren min var hovdingson og masaikrigar, og under kleda hadde han ein 50 cm lang kniv. På festen etterpå spelte eit lokalt band, og minst 100 menneske frå landsbyen dansa og underheldt. Bryllaupsreisa gjekk til Zanzibar dagen etter, og vi køyrde 12 timar med buss for å kome oss dit. Vel framme reiste vi på safari, og fekk sjå det rike dyrelivet, og alt det fine som Afrika har å by på. Det var eit makelaust flott bryllaup, og eit minne for livet! No, seks år seinare, har vi nett kjøpt oss hus i Ulnes. Her bur vi saman med sønene våre, som blir to og fire år seinare i år. Eg er eigentleg odelsgut på ein gard i Vang, men det er broren min som kjem til å ta over drifta. For tida arbeider eg ved fengselet i Slidreøya, og trivst veldig godt med det. Ved sidan av jobbane våre driv vi og pussar opp huset og jobbar i hagen, og med to søner som er aktive og fulle av liv, er det full fart og mykje å henge fingrane i! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Arna Bjørneskaret, Briskebyen, Bagn, fødd 1948

Dei siste åra har eg vore aktivitetsleiar på dagsenteret for eldre i Hedalen og Bagn, noko eg synest er veldig kjekt. Dessutan er eg leiar for seniordansen på Bagn, og eg er med på seniordansen ved Vikatunet på Fagernes. Høgdepunktet for oss seniordansarar er nok landsstemnet, som blir arrangert annakvart år i Håkonshallen på Lillehammer. Då er vi til saman 12.000 deltakarar, og i tillegg til dansen har vi hyggeleg samvære på kvelden, med god mat og drikke. Eg likar å halde meg aktiv, og har mange hobbyar. Ved sida av at eg strikkar til alle tantebarna mine, driv eg med mellom anna never- og tægerarbeid, hatteforming, baking og gamaldans. Eg gjekk òg ein del i fjellet tidlegare, men etter at eg fekk problem med ryggen og hoftene, har det vorte mykje mindre av det. Når det gjeld tægerarbeidet, er det ein tidkrevjande prosess. Det er likevel verd det, for korgene blir fine. Tæger er dei tynne greinene som ein finn på røtene til eit bjørketre, og for å få tak i dei, må ein grave dei opp av bakken. Det er om å gjere at tægene er så lange som råd, så ein må vere varsam når ein grev dei opp, så ein ikkje slit dei av. Når ein har fått tægene opp av jorda, blir dei fyrst reinska for jord og bork, og deretter lagt til tørk. Så blir dei bløytt opp, før ein endeleg kan ta til med sjølve bindinga. Så det går mange timar på å lage sjølv ei lita korg. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)  

Odd Harald Rogn Tveit, Tveitaroné, Ryfoss, fødd 1969

Heilt sidan eg var smågut, har eg hatt interesse for bilar og mekanikk. Og etter at eg hadde ordna meg til ein verkstad på garden der eg vaks opp, laga eg ein bil då eg var 13-14 år gamal. Eg sveisa ramma sjølv, og tok delar frå ymse køyretøy og mykje anna rart. Forstillinga og motoren vart henta frå ein Opel, og så laga eg eit lite lasteplan og skjermar av trevirke. Bilen vart mest brukt på garden, men eg køyrde han også til og frå stølen. Restane av bilen kan du sjå bak meg, men han har stått ute dei siste 20 åra, og ber sterkt preg av det. Eg fann tidleg ut at det var mekanikar eg skulle bli, og etter at eg hadde gått maskin/mek. og landmek., tok eg fagprøve som bilmekanikar. No er eg næraste nabo til garden eg vaks opp på, og har hatt verkstad her sidan 1997. Eg tek imot alle slags køyretøy til reparasjon, men eg reparerer òg andre ting. Ein gong fekk eg endatil inn eit heimebrentapparat som eg sette i stand att! Det er mykje å gjere, og eg skulle nesten ynskje at døgnet hadde hatt fleire timar, for eg har mange prosjekt eg har lyst til å bli ferdig med. Ved sida av at eg har fleire bilar eg gjerne skulle restaurert, mellom anna ein A-Ford og to T-fordar, har eg eit småbruk med om lag 60 søyer. Eg har òg ei sag der eg sagar stokkar til lafting, men til no har eg dessverre ikkje hatt tid til å drive noko særleg med det. Utpå seinsumaren får eg inn ein lærling, og til vinteren vonar eg det kan bli litt roligare, så kanskje eg får litt betre tid til prosjekta mine etter kvart? No ja, det seier eg forresten kvart år, så eg får ta det som det kjem! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)  

Irene Bjorheim, Løkjisberget, Lomen, fødd 1959

Fyrste gongen eg var i India, var i 1982. Då reiste eg for å oppleve landet og kulturen. Sidan har eg vore der mange gonger, men dei siste 20 åra har eg reist også av andre årsakar. Eg har nemleg ein revmatisk sjukdom, og ein periode var eg så dårleg, at eg ikkje greidde noko som helst. Då var eg 100% sjukemeld, og eg prøvde sjølvsagt alt for å bli betre. Snart fekk eg høyre om ayurvedisk behandling. Ayurveda er eit om lag 5000 år gamalt medisinsk system med ei holistisk tilnærming, som er utbreidd i India og områda rundt. Ayurvedisk medisin høyrer inn under den offentlege helsetenesta i India, på lik line med vestleg medisin. Dei ayurvediske legane får same grunnopplæring som vestlige legar, men har i tillegg opplæring i ayurveda. Så eg reiste til India for behandling, noko eg fekk eit særs godt utbytte av. Eg kom ikkje berre tilbake i jobb, men også tilbake til livet. Den gode hjelpa eg fekk, var bakgrunnen for at eg for 11 år sidan starta opp mitt eige firma, «Golden Mango Travel», med helsereiser til India. Eg samarbeider med tre ayurvediske senter i India, der det eine av dei er omtala i den anerkjende avisa «The Telegraph», som det aller beste i India. Det seier ikkje så reint lite, for det finst tusenvis av slike senter der nede. Dersom ein vel å reise til India for behandling, får ein ikkje berre betre helse, ein får også oppleve ein annan, og spennande kultur. Og det er ein bonus som er vel verdt å få med seg! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Svein Olav Kopperud, Garli, Fagernes, fødd 1960

Eg har vore sportsinteressert heile livet, og dei siste 15 åra har eg reist utanlands med nokre kameratar, på ulike sportsarrangement. Av store opplevingar kan eg nemne «el classico» i Barcelona; fotballklassikaren mellom Barcelona og Real Madrid, samt fleire fotballkampar på øvste nivå i England. Ei anna oppleving som gjorde inntrykk, var då eg var på ein fotballkamp i Hamburg seinhaustes 1989, den fyrste helga etter at berlinmuren vart riven. Det var mange aust-tyskarar i gatene, og dei kjøpte store mengder appelsinar. Det kom av at dei knapt hadde sett frukt før, sidan dei stort sett var vane til surrogatprodukt i Aust-Tyskland. Her heime har eg vore lagleiar for fotballen i Sør-Aurdal i 20 år. Eg har òg hjelpt til under Beitosprinten dei siste fem åra, og eg stiller opp for Valdres FK no og då. Elles er eg veldig glad i å vere ute i naturen, og har vore mykje på fjellet i Vestre Slidre. Dei to siste åra har eg gått den delen av Kongevegen som går ned mot Lærdal, men no til sumaren vil eg gå på valdressida. Eg vil òg nytte høvet til å skrøyte av dei gode helsetenestene vi har her til lands. Eg vart nemleg sjuk av helveteseld i vinter, og var heilt utslegen i ein månad. Då fekk eg sjå kor godt systemet verka, etter to veker på sjukehus. Men nesten enno betre var det å sjå kor mykje familie, vener og kollegaer stilte opp for meg. Dei hjelpte meg gjennom heile sjukdomsperioden, og sytte for at vegen tilbake til  kvardagen, vart så lett som råd. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Kathrin Christin Hofmann Aslaksby, Dælsbygd´n, Heggenes, fødd 1968

Eg har fem års utdanning frå det som då heitte Norges landbrukshøgskole på Ås i Akershus, og har tidlegare jobba som mellom anna biolog, naturoppsyn og miljøvernleiar på Svalbard, i Pakistan og i Romsdalen. Men då den eldste sonen vår snart skulle byrje på skulen, ynskte vi å finne oss eit gardsbruk, og drive for oss sjølve. Systera til mannen min, som bur i nærleiken, tipsa oss om eit ledig bruk, og slik enda vi opp i Valdres. Då vi kom hit, skaffa vi oss hest og høner, og vi tok til med å fôre opp bukkekje. Vi ysta til eige bruk i eit sæl på stølen, og syntest osten vår vart god. Derfor kjøpte vi ei brakke som vi gjorde om til eit mobilt ysteri, der vi laga ost også for sal. No har vi 32 mjølkegeiter og tre mohairgeiter, og produserer om lag 700 kg ost frå juni til oktober.  Vi har delteke under NM i gardsost, i konkurranse med 150 andre produkt frå heile landet. Her har vi fått sylv for den kvite geitosten, tytebærkremosten og fetaosten vår, som vi kallar Getaost. Det er viktig å få tilbakemeldingar på det vi lagar, og vi prøver stadig å bli betre. Målet er å lage like gode ostar som dei som blir importerte, og det trur eg vi kan klare. Kvart år melder det seg friviljuge frå heile verda som er med i drifta av garden, og i år har vi folk frå Irland, Frankrike, Spania – og Norge. Dessutan har vi open støl på Olestølen om sumaren, der dei besøkjande får ein smak av stølsliv, og eit liv i skjeringspunktet mellom natur, kultur og tradisjonar. Her kan vi gje born og unge gode opplevingar i, og med naturen, og formidle at naturen kan brukast, utan å forbrukast.  (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Arne Thorbjørn Høneren, Strømskroken, Begna, fødd 1927

Den 18. mars i år, sat eg klistra til tv-skjermen. Då hoppa barnebarnet mitt, Robert Johansson, for Noreg, under lagkonkurransen i skihopp i Vikersund. Og då han landa på 252 meter og sette ny verdsrekord, ja då var det ikkje fritt for anna enn det kom ei tåre i augekroken. Og ei veke seinare vart Robert den fyrste i verda som har hoppa 250 meter i to bakkar, då han sette ny bakkerekord i Planica. Så eg er ikkje så reint lite stolt av han! Åkledet på veggen bak meg har eg forresten brodert sjølv, og startnummeret som eg har festa på det, har Robert brukt i eit verdscuprenn. Faren min døydde av hjartesvikt, berre 56 år gamal. Eg fekk sjølv hjarteinfarkt for snart 30 år sidan, og eit nytt infarkt noko seinare. Dette gav meg ein støkk, så no trenar eg kvar tysdag og torsdag på Nes. Ein yngre bror av meg døydde også ung. Han vart berre 25 år gamal, og døydde av tuberkulose. Han var heime på permisjon frå Glittre sanatorium, men ville ikkje tilbake då permisjonen var omme, så han døydde heime. Det var vondt å miste han, for vi sto kvarandre nær, broren min og eg. Elles må eg seie at eg var ein ivrig elgjeger frå 1949, og fram til eg ga meg i 2012, 85 år gamal. Den siste tida var vi 10 jegerar på laget, og vi hadde mange fine stunder saman. Eg vil også nemne at eg snart skal vere med svigersonen min til garden hans i Nord-Noreg. Då skal eg opp i fly for fyrste gong, og tanken på det gjer at det kriblar litt i magen! No i august fyller eg 90 år, og då skal det vere selskap med over 50 gjester. Eg gler meg skikkeleg, for det skal bli kjekt å møte heile slekta att! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Eiril April Gunnarsdottir, Lunde, Etnedal, fødd 1964

Etter ei sterk hending der eg trudde eg skulle døy, kjende eg meg kalla til å gå djupare i meg sjølv, og finne ut av kva som var viktig for meg. Dette førte til at eg valde å selje alt eg hadde, og flytte vekk frå småbylivet i Vestfold. Eg busette meg i ei avsidesliggjande hytte i Enebakk, og tok til på ei holistisk utdanning i Oslo. Eg budde i Enebakk eit par år, utan innlagt vatn og utan straum. Her vart eg fylt av skapartrong og kreativitet, og eg klarte å glede meg over det enkle livet i skogen. Snart fekk eg eit ynskje om å gjere noko for andre som av ein eller annan grunn var utbrende, eller som hadde mista motet. Difor oppretta eg eit tilbod der dei som ynskte det kunne samlast, og lære seg å gå innover i seg sjølve og kjenne, i staden for å berre tenkje. Mange menneske ynskjer endringar fordi dei ikkje er fornøgde, og kjenner eit tomrom i liva sine. Eg trur at den beste måten å fylle dette tomrommet på, kan ein finne i seg sjølv. Ein må ta seg tid til å finne ut av kven ein eigentleg er, og kva ein eigentleg vil. Ein bør akseptere seg sjølv og følgje hjartet sitt, og kanskje ikkje bruke så mykje krefter på å prøve å passe inn. Elles vil eg seie at eg likar å ha det stilt rundt meg, og eg likar å måle. Den seinare tida har eg fått nokre spennande oppdrag knytt til målinga: Eg har illustrert to bøker og eitt cover til ein cd, og eg håpar å få fleire oppdrag framover. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Espen Sundvoll, Leira, fødd 1972

Vi flytte til Valdres i 1999, fordi far min skulle overta ein gard. Det var vanskeleg å flytte frå alle venene mine i Slemmestad, men no har eg i det minste fått kontakt med dei fleste av dei på Facebook. Sidan vi flytte, har eg mellom anna hatt mitt eige program i radiostasjonen «Radio mix», der eg spelte dansemusikk og prata litt mellom songane. Eg hadde eige utstyr, og hadde sendingar heimafrå, men etter at eg hadde jobba der om lag eitt år, vart radiostasjonen dessverre nedlagd. Seinare var eg på Valdres Folkemuseum eit par år, der eg hjelpte til med å skanne inn gamle fotografi, og det var kjekt å halde på med. Eg sit i rullestol, fordi eg er fødd med ryggmargsbrokk. Dette har ikkje gått ut over det sosiale, for eg likar veldig godt å kome meg ut og prate med folk. Då tek eg ofte turen til kjøpesentera på Fagernes og Leira, for her møter eg mange eg kjenner, og som eg kan slå av ein prat med. Dessutan er eg aktiv på sosiale medier, og har meir enn 1000 vener på Facebook. Elles er eg interessert i musikk, og eg er oppteken av politikk. Sidan eg er einig i mykje av politikken til AP, vart eg partimedlem for om lag to år sidan. Dei siste tre åra har eg selt lodd for Valdres FK. Det fyrste året selde eg for 16.000 kr, i 2015 for 40.000 kr, og i fjor selde eg lodd for over 70.000 kroner. Eg skal selje lodd i år òg, og håpar eg kan slå rekorden min frå i fjor! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Marit Andrisdotter Kvam, Kvamsroné, Vang, fødd 2000

Då eg gjekk i niande klasse hadde vi arbeidsveke, der eg fekk vere med to veterinærar rundt om i Vang. Dette likte eg så godt, at eg bestemde meg for at det var veterinær eg skulle bli. Så no går eg fyrste året på linja for allmenne fag, og har ein draum om å kome inn på veterinærhøgskulen etter vidaregåande. Men eg må ha gode karakterar for å kome inn, så eg må verkeleg leggje meg i selen for å lukkast. Utanom skulen er eg leiar for Åsvang 4H, og eg er medlem av Senterungdommen. Ei av dei politiske sakene som opptek meg mest, er kommunesamanslåinga. Det kjem av at eg fryktar at det meste blir sentralisert til Fagernes dersom Valdres blir ein kommune, og at bygdene kan bli fråflytte som ein konsekvens av dette. Eg meiner at folk bør få bu og leve slik dei sjølv ynskjer, og ikkje bli tvungne til å flytte mot si vilje – for Valdres, og Vang – vil ikkje vere det same med folketome bygder. Eg vil også seie – som den vangspatrioten eg er – at det er stor stas å representere ein så flott stad som Vang, særleg når eg er utanfor Valdres. For eg er glad i Vang, og stolt av å kome frå ein gard herfrå. Av andre interesser kan eg nemne at eg har gått på kulturskulen sidan fyrste klasse, der eg har spelt fleire ulike instrument. No spelar eg munnharpe, og skal opptre på Landskappleiken for tredje gong, og det synest eg er moro å få vere med på. Elles har eg nyleg kjøpt meg rifle, for eg vil vere med på storviltjakt. Våpensøknaden er sendt inn, og eg har teke jegerprøva, så no er det berre skyteprøva som står att! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Gunnar Baden, Norda Berget, Ryfoss, fødd 1946

Etter nesten ti år i Bømlo, der eg hadde starta ein musikkskule og vore musikkleiar, flytte eg til Vestre Slidre i 1985, og starta opp musikkskulen der. Noko seinare flytte eg til Vang, og starta opp musikkskulen også der. Den fyrste store musikkopplevinga mi var i januar 1961, då eg for fyrste gong var på ein filharmonisk konsert. John Barbirolli dirigerte Oslo filharmonien, og det var heilt eventyrleg å vere til stades. Opplevinga var så overveldande, at eg blir rørt til tårer berre eg tenkjer på det. Men den aller største musikalske opplevinga eg har hatt, var i Berlin der Mahlers andre symfoni (oppstandelsen) vart framført, av eit samansett orkester og kor, med 650 musikarar frå heile Europa, under leiing av Claudio Abbado. Det var 20.000 publikummarar til stades, og eg var så heldig å bli plukka ut til å få syngje i koret. Etter at vi var ferdige med nummeret, fekk vi ståande applaus i 15 minutt. Dei få gongene i livet eg har fått oppleve verkeleg stor musikk, har gjeve meg ei metafysisk, nærast spirituell oppleving. Då har eg fått ei kjensle av å bli lyfta opp i ei høgare atmosfære fylt av godheit. Desse opplevingane har gjeve meg trua på at livet vårt på jorda, ikkje er det einaste. Livsoppgåva mi, er å få andre til å glede seg over musikk. Nietzsche har sagt at utan musikk, er livet ei misforståing. Eg vil seie det slik at utan musikk, er livet utan meining. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)  

Marianne Bakke Bjørnstad, Hedalen, fødd 1962

Strikking og skinnfellarbeid, er to av mine store lidenskapar. Eg lærte å strikke av naboen då eg var seks år gamal, og det fyrste eg skulle strikke, var ein firkanta gryteklut. Det gjekk bra det, bortsett frå at grytekluten ikkje vart firkanta! Skinnfellarbeidet tok eg til med for om lag seks år sidan. Eg kjøper ferdige saueskinn som eg syr saman, og ved hjelp av trykkblokker og tekstilfargar, lagar eg mønster på kjøtsida av skinna. Vi er ein gjeng på 10-12 stykke som held på med dette, og som møtest ein gong i månaden. Nokon reiser endatil heilt frå Horten for å vere med. Den dagen eg fylte 30 år døydde far min, etter kort tids kreftsjukdom. Eg vart sint, og syntest det var urettferdig at eg skulle miste han så tidleg. Men sjølv om han var sjuk berre ei kort stund, fekk vi likevel snakka ein del saman. Vi fekk teke farvel, og det er eg glad for. Mannen min vart òg råka av sjukdom, då han vart hjartesjuk for nokre år sidan. Ei tid seinare var eg redd eg skulle miste han. Han vart innlagd på sjukehuset for eit rutineinngrep, men hjartet hans stoppa, og dei fekk så vidt liv att i han. Då han vakna til att, sa han at han hadde vore på den andre sida. Han sa at han hadde sett eit lys, og at han hadde høyrt stemmer. Eg er ikkje personleg kristen, men eg trur at det er noko meir. Det har denne hendinga som mannen min opplevde bidradd til, og det har ført til at eg har fått ei litt anna perspektiv på livet. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Leonardo Quezada, Heggenes, fødd 1956

Eg vaks opp i Viña Del Mar midt i Chile, om lag ein kilometer frå havet. Her var det fin natur, mange fjell og markerte årstider. Vi fiska og bada ofte, og syntest vi hadde det veldig fint. Men etter at president Allende vart styrta i eit militærkupp i 1973, vart Chile styrt som eit militærdiktatur fram til 1990. Det vart innført portforbod, soldatar patruljerte gatene, og det var mangel på nesten alle varer. Dette førte til stor ubalanse og mange protestar, for folket ville ikkje ha det slik. På grunn av den vanskelege situasjonen, flykta mange chilenarar ut av landet. Sjølv lånte eg pengar av bror min i 1988 og reiste til Stryn, før eg to år seinare flytte vidare til Øystre Slidre. Sidan har eg jobba som miljøarbeidar, og då kommunen hjelpte meg med utdanning slik at eg vart helsefagarbeidar i år 2000, var eg både stolt og takksam. Eg har hatt fibromyalgi i mange år, og er plaga med mykje smerter. Eg er flink til å trene og går fast til fysioterapi, men sjukdommen og smertene har likevel vorte verre. Smertene gjer at eg blir fort sliten, og eg har også vorte meir gløymsk. For å ikkje berre sitja inne og synast synd på meg sjølv, men heller prøve å få tankane over på noko anna, har eg laga meg til ei «furtebu». Her driv eg med treskjering og anna trearbeid, og lagar mellom anna veggklokker, blomsterkasser og fuglehus. Då får tankane flyte fritt, og i staden for mismot, kjenner eg på gleda over å skapa noko. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Eirunn Steinsfjord, Lobygdé, fødd 1984

Då eg var 10 år gamal fann eg ei bok som omhandla slekta til mor mi, og sidan den gongen har eg vore interessert i slektsgransking. Dei siste fem-seks åra har eg teke meg tid til å fordjupe meg meir i slekta mi, og har mellom anna laga eit slektstre som går attende til 15-1600-talet. For ikkje så lenge sidan, var eg så heldig å få arbeide med bygdeboka for Svennes i lag med Harald Hvattum. Han har skrive mange bygdebøker, og eg lærte mykje av han. Oppgåva mi var å ta imot og skanne fotografi, velje ut dei bileta vi skulle bruke i bygdeboka, og skrive tekst til kvart enkelt av dei. Vi fekk inn om lag 4000 fotografi, så det var mykje jobb. Eg er oppvaksen i Valdres, men flytte til Oslo 16 år gamal. Tida i Oslo var slitsam og hektisk, og eg mista litt av syne kven eg var. Det vart difor eit vendepunkt i livet mitt, då eg skjønte at eg måtte flytte attende til Valdres. Denne erkjenninga kom til meg på ei busslomme i Begnadalen i 2011, då eg stod og venta på bussen til Oslo. Medan eg venta, betrakta eg åsane og naturen rundt meg, og det gjekk opp for meg at det var her eg høyrde heime. Eg har ikkje angra ein dag på at eg flytte tilbake, for her fann eg attende til den eg var då eg var lita, berre i ein ny versjon. No har eg vorte mor sjølv, og det at mine eigne ungar skal få kjenne på det same samhaldet som eg sette så stor pris på då eg vaks opp, gjer meg enno meir viss på at avgjerda eg tok om å flytte heim den gongen, var heilt rett. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Oddbjørn Skeie, Filefjell, fødd 1961

Eg har vore musikkinteressert sidan eg var smågut, og då eg var i ni-årsalderen, lærte eg å spele hardingfele av bestefaren min. Frå ungdomsskulealderen tok eg til å spele gitar saman med nokre vener, og tidleg på 1980-talet var eg med i den fyrste oppsetjinga av «Xtase», som var eit kjent band i Valdres. Musikkinteressa førte til at eg satsa på musikken også i yrkeslivet, etter 7 år med musikkstudiar. Eg tok til å arbeide i kulturskulen, fyrst i Kvinnherad i Rosendal, der eg budde i to år, og sidan i Florø, der eg var i 16 år. Ein av elevane mine på kulturskulen i Florø, Håvard Lothe, gjekk seinare på LIPA; skulen i Liverpool som vart grunnlagt av Paul McCartney. Lothe hadde eksamenskonserten sin i Florø, der eg fekk vere med og spele gitar. Konserten var teke opp og gjeve ut på cd, så det var moro å få vere med på. Men i 2008 flytte eg heim til Vang, der eg fekk jobb ved kulturkontoret. Arbeidsoppgåvene her er mangfaldige, men hovudfokuset er på kulturskulen, der eg er rektor. Ved sidan av jobben, har eg to prosjekt gåande som eg trivst veldig godt med. Det eine er konsertar i lag med Nina Bendiksen, som er kjent for mange frå tv-serien «Himmelblå». Ho syng på nord-norsk, medan eg akkompagnerer på gitar. Diktaren Ragnar Olsen har skrive norsk tekst til dei argentinske melodiane vi framfører. Det andre prosjektet er i lag med «Trio Gyllensvärd», der vi spelar ei blanding av jazz og viser. Vi har ikkje spelt så mykje saman dei siste åra, men har teke til att med øvingar no. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Anne Margrethe Bergsbakken, Bjødnastølen, Etnedal, fødd 1963

Då eg var 13 år gamal fekk eg for fyrste gong sjå islandshestar, og sidan drøymde eg om å få mine eigne. Men det skulle gå enno 30 år før draumen vart verkeleg. No har eg ein ganske stor flokk, og eg har fordjupa meg i alle tenkjelege emne om hestar, som til dømes hestepsykologi, flokkmentalitet, hovstell og avl, og eg har til og med lært meg å lese islandsk. Eg har òg ein database der alle islandshestane i heile verda er registrert, med stamtavler som går attende til 1800-talet. Det er mykje jobb å skule hestane til å bli tilstrekkeleg trygge på så vel framande folk, som på dei som ikkje har ride før. Men etter kvart håpar eg å byggje opp ei bedrift rundt dette med ridinga, for som den etnedalspatrioten eg er, ynskjer eg å bidra til å skape aktivitet i bygda mi. Av yrke er eg lærar, og i tillegg til lærarskulen, har eg eit årsstudium i friluftsliv frå idrettshøgskulen. Eg har vore lærar ved ungdomsskulen i Sør-Aurdal sidan 1992, og eg elskar jobben min! For det å få jobbe med ungdom og gjere noko for dei, er noko eg verkeleg brenn for. Av og til tek eg med elevane opp til garden min så dei får ri, og då kjenner eg meg ekstra privilegert som kan kombinere interessene mine for ungdom, hest og friluftsliv. Alle elevane set stor pris på å få kome hit, men nokon har av ulike årsakar meir nytte av å vere her, enn andre. Og når eg frå tid til annan får høyre at eg har utgjort ein skilnad i livet til ein elev, ja då blir eg varm om hjartet! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Olav Rødningen, Slidre, fødd 1968

På barneskulen byrja eg å interessere meg for fuglar. Interessa held eg ved like til etter ungdomsskulen, men då dabba det av. Men for 4-5 år sidan skaffa eg meg fotoutstyr, og då vart interessa vekt på ny. Våren er nok favorittårstida mi når det gjeld fotografering, for då kjem alle trekkfuglane tilbake. Då er det eit yrande fugleliv, og ein draum for meg som likar å ta bilete av fuglar. Men det er vanskeleg å fotografere fuglar, for dei sit sjeldan lenge i ro. Og sidan mange av fuglane er små, og ein ikkje kjem så nært innpå dei, treng ein eit objektiv med kraftig zoom for å fange dei inn. Dessutan er det naudsynt med ein viss kvalitet på utstyret for å få skarpe bilete, så det er ein ganske dyr hobby. Eg er medlem av Norsk Ornitologisk Forening si avdeling i Valdres; «Ørrin». Her kjem eg i kontakt med andre som deler same interesse, og det hender vi dreg på turar for å sjå andre fuglar enn vi er vande med, eller for å sjå meir sjeldne artar. Vi reiste til dømes til Runde på Mørekysten i fjor sumar for å sjå den store fuglekolonien der, og for nokre månader sidan vart det observert isfugl på Gjøvik, noko som er sjeldan så langt nord. Men det hender det dukkar opp meir sjeldne fuglar i Valdres òg; eg har til dømes sett både mandarinand og stripegås her. Det er uansett artig å reise ut av distriktet, slik at ein kan sjå andre fugleartar enn dei vi har her heime. Og det å få høve til å gjere det i lag med andre, gjer opplevinga enno større. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Marit Sundvold Brustad, Bagn, fødd 1968

Eg arbeider i psykisk helseteneste i kommunen, og er særleg oppteken av å sjå ting frå eit born sin ståstad. Dette heng nok saman med at far min døydde brått av hjarteinfarkt, berre 59 år gamal. På den tida hadde eg tre små born å ta meg av, så eg hadde på ein måte ikkje tid til å arbeide med sorga. Derfor la eg eit lok på kjenslene mine, og freista å gøyme dei bort. Men kjenslene lèt seg ikkje stogge, så etter nokre månader møtte eg veggen, og fekk òg nokre fysiske plagar. Det var ei tøff tid. Denne erfaringa førte til at eg vart meir oppteken av korleis born vert påverka når familien er i krise, og korleis heilskapen i tilværet spelar inn på dei. For sjølv om ungane er små, forstår dei kanskje meir enn vi trur. Så eg har teke vidareutdanningar innan psykisk helsearbeid, nettverksmøte og relasjonskompetanse, og som klinisk spesialist i barn og unge si psykiske helse, for å auke min kompetanse. Det kan vere utfordrande å arbeide med born, for når dei opplever noko vondt, skjer det i hjartene våre. For å kople ut hovudet, og få tankane over på noko anna, kan det vere lurt å dyrke ei interesse på fritida. For min del likar eg godt å drive med snikkararbeid, og eg har mellom anna bygd eit lysthus, og mura opp ein utepeis sjølv. Ved sidan av at eg på denne måten får kopla ut tankane, gjer det godt å skape noko, og sjå eit konkret resultatet av det.  (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Frank Robert Kvannefoss, Leira, fødd 1984

Eg har vore interessert i motorsyklar så lenge eg kan hugse. Far min køyrde motorsykkel, og det var nok gjennom han at interessa mi vart vekt. Så då eg var 10-12 år gamal bestemde eg meg for at det var Harley eg skulle ha, men det skulle gå enno 15 år før det vart ein realitet. Årsaka til at eg bestemde meg for Harley, er fordi det er ein ikonisk sykkel, som det er knytt mykje historie til. Og spør du meg, har sykkelen sjel. Dessutan skil Harley seg ut frå andre typar syklar på marknaden. Nett no køyrer eg ein 1982 modell Harley Davidson Wide Glide Shovelhead. Eg er ein av sju medlemmar i motorsykkelklubben Bergulv MC, og vi køyrer alle Harley. Vi har eigen verkstad der vi skrur og byggjer om syklane våre, så det er ingen av oss som har heilt original sykkel lenger. Om sumaren køyrer vi naturleg nok ein del. Vi har klubbhus i Vang, og ligg dermed slik til, at det høver seg godt med ein vestlandstur no og då. Det fine med vestlandet, er at når ein har køyrt ein times tid kjem ein ofte til eit ferjeleie, der ein kan få seg ein pause med ein kaffikopp, og litt tulleprat. For vel så viktig som motorsyklane og sjølve køyringa, er det sosiale samhaldet med gode kameratar. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Gro Haraldsdotter Arneng, Sørre Skjel, Heggenes, fødd 1981

Foreldra mine kjem frå Bærum og Horten, og dei er båe utdanna agronomar. Far min har slekt i Røn, og såg difor etter eit bruk i Valdres. Så då garden her vart lagt ut for sal i 1979, gjekk ynsket deira om å bli gardbrukarar i oppfylling. Her fekk eg ein god oppvekst med mange fine opplevingar, der alt var føreseieleg, rutineprega og i trygge rammer. Nett som foreldra mine, er eg òg utdanna agronom, og eg og mannen min tok over garden i 2012. Vi driv med geiter, og har levert elitemjølk dei fem åra vi har drive garden. Det er eg stolt av. Men eg har ikkje berre jobba innan landbruket. Ein periode arbeidde eg med rusavhengige, der vi budde saman med dei i kollektiv. Denne erfaringa gav meg ei forståing av kor heldig eg er, men òg korleis livet kan snu på ein femøring, dersom ein er uheldig. Sidan vi ikkje har nok beite til dyra heime, er det naudsynt å sende dei på stølen. Geitene gjev dessutan betre mjølk når dei får vere på fjellbeite. Vi har støl på Hødnstølen oppunder Bitihorn. Eg synest det beste med å drive gard, er når vi er med geitene på stølen om sumaren. Det er eit fritt liv, for sjølv om ein er bunden av fjøsstell morgon og kveld, har ein heile dagen for seg sjølv. Geitene er ute natt som dag, og dei får gå fritt utan stengsler av noko slag. Og når dyra har det bra, har også eg det bra, og med godt samvit. Så livet til fjells er eit godt liv, både for folk og dyr! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Kjell Ivar Vestrom, Hedalen, fødd 1958

Eg lærte det fyrste gitargrepet då eg var seks år gamal, og sidan har musikken hatt ein stor plass i hjartet mitt. Eg byrja også å spele piano tidleg, og var med i korps, og sidan i eit gospelkor. For 20 år sidan starta eg opp eit band som vi kalla «Jetz». Vi gav ut 3-4 cd´ar, og reiste rundt på turnear, men gav oss for ein del år sidan. No i seinare tid har vi funne saman att, og har teke til att med øvingar. Av yrke er eg musikklærar i kulturskulen, og dirigent i Hedalen songkor. Eg må seie det er veldig gjevande å få undervise dei unge i noko eg sjølv har hatt så stor glede av heile livet. Elles er eg glad i å reise, og prøver å få til minst ein tur kvart år. Eg har vore sju gonger i Etiopia, og den fyrste turen hit, gjorde noko med meg. Ja, eg vil seie det så sterkt at eg fekk eit anna syn på livet. Folka der er så utruleg gjestfrie. Dei lever i stor fattigdom, men eg vart likevel beden inn i fleire heimar og gjeve mat, sjølv om dei kanskje ikkje hadde nok til å bli mette sjølve. Og når vi ser at Etiopia har teke imot 5 millionar flyktningar endå så fattige dei er, kan vi som nasjon og folk kanskje gå litt i oss sjølve. Vi er eit av verdas rikaste land, men tel likevel på knappane, og skal helst ikkje ta imot nokon. Så er det noko vi kan trenge meir av her til lands, er det opne sinn og opne armar. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Randi Hamre Berge, Fagernes, fødd 1940

Eg gjekk av med pensjon i 2005 etter vel 30 år som lærar. Rett før eg vart pensjonist hadde eg mange hyggelege samtaler med folk, som etterkvart vart til fire bøker med ulike livshistorier. Eg er glad for at eg fekk lov å skrive ned historiene deira, så dei kunne bli bevara for ettertida. Eg likar òg å måle, både akvarell og akryl, og kvar veke er eg med på seniordans på Vikatunet. Vi er meir enn 30 stykke på seniordansen, og det gjer god trening både fysisk og mentalt. Dessutan er det veldig triveleg og sosialt. Elles er eg glad i å reise. Diverre vart eg enkje for tjue år sidan, men eg har heldigvis ei trufast reisevenninne. Vi prøver å få til to utanlandsturar kvart år. Ei anna stor interesse eg har er sykkelturar. Eg fekk meg elsykkel for 5-6 år sidan, og den kan eg ikkje få skrøytt nok av!  Det gjev meg ei enorm fridomskjensle når eg susar opp bakkane, fleire gonger raskare enn eg kunne fått til med ein vanleg tråsykkel. Eg har hatt mange fine turar med sykkelen. Her til lands har eg mellom anna sykla Rallarvegen, på Mørekysten og Helgelandskysten, og eg har hatt fleire fine turar på fjellet. Utanlands har eg sykla i Berlin, Italia, Kreta og Mallorca, og eg har vore på tre turar langs Donau. Men det er ikkje så lett å få med nokon på min eigen alder på sykkeltur, så då eg sykla i Dolomittane i fjor, tok eg med meg son min! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Thor Melby, Bruflat, fødd 1951

Det er bestefar min på morsida som kjem frå garden som eg overtok i 1991. Her hadde dei kyr, poteter og noko økologisk attåt, i tillegg til 12 mål med jordbær. Eg flytte hit fast for om lag ti år sidan, etter at far min døydde brått av hjarteinfarkt. Eg dreiv med jordbærproduksjon dei fyrste 4-5 åra, men no er det kunstmålinga som tek opp det meste av tida mi, etter at eg gjekk av med AFP nyleg. Det gamle vedskjulet på garden er bygd om til atelier, og det er her eg målar. Teknikken eg brukar er ganske spesiell. Eg målar fleire lag med oljemåling på finerplater, og ved hjelp av hoggjarn skrapar eg av dei ytre laga for å kome djupare ned i biletet. Det er dei indre, eller mentale landskapa eg freistar å uttrykkje, og eg kan halde på med inntil 20 bilete samstundes. Når eg arbeidar improviserer eg; det skjer mykje der og då. Eg jobbar med fargar og tonar i ein heilskap til eg kjenner at det byrjar å stemme, og den kjensla sit i magen. Det er ein spanande prosess. Då eg var yngre spelte eg fotball for mellom anna Frigg, der eg spelte saman med Drillo. Eg kom med på juniorlandslaget, og var ein kreativ midtbanespelar med god teknikk – ein som styrde spelet. Denne trongen til å uttrykke meg fysisk, og kreativiteten frå tida som fotballspelar, er noko som har vore med meg sidan, og som kjem til uttrykk i kunsten eg skapar. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Sølvi Havro, Hensgardane, Hensåsen, Vang, fødd 1958

Etter eitt år på folkehøgskule i Sogndal, og to og eit halvt år med ulike jobbar i Oslo, flytte eg heim til Vang i 1980. Her tok eg til å jobbe som assistent ved Vang barne- og ungdomsskule, der eg var fram til 1995. Då eg slutta å arbeide ved skulen, starta eg opp for meg sjølv. Eg hadde ei systove på Neset der eg tilverka bunader, og i 2003 kjøpte eg Haukåsen, som ligg rett bortanfor garden der vi bur. På garden har vi om lag 50 vinterfôra sau, og til garden høyrer det ein støl som ligg i Herredalen. Her er det ikkje mobildekning, så eg får verkeleg ro til å samle nye krefter her. Eg flytte systova til Haukåsen – der eg også hadde noko servering – og i 2011 starta eg i tillegg opp ein strikkekafé her. På strikkekafeen er vi mellom 15-20 kvinner som møtes kvar tysdag. Dette er eit populært tilbod for oss damene, og dei siste fem åra har vi strikka babyteppe til alle nyfødde i Vang kommune. Elles har eg drive ein «onnebarnehage» i 13 sumrar, som var ein feriebarnehage for ungar frå heile kommunen, og eg har hatt avlastingsheim, der eg tok i mot personar med behov for det. Då eg var yngre dreiv eg aktivt med mellom anna symjing, orientering, langrenn og skihopp, og i 1973/-74 fekk eg prisen «årets idrettsjente i Vang». Ein annan pris eg har fått, og som eg er ganske stolt av, er positivprisen. Den fekk eg som fyrste vangsgjelding i 2001. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

John Egil Rud, Johmsborg, fødd 1962

I 2009 vart eg vitne til at ei kongeørn tok eit av lamma mine. Ørna klarte å lette med lammet, og flaug om lag 300 meter av garde med det. Lammet synte seg å vege 10,6 kg når eg vog det, og det var etter at ørna hadde forsynt seg noko. Så den reelle vekta var nok nærare 11 kilo. Denne hendinga vekte oppsikt, sidan fagpersonane syntest å vere einige om at ei ørn ikkje klarar å lette med ei bør på meir enn tre-fire kg. Hendinga vart omtala i 2015, i eit fagtidsskrift som heiter «Kungsørnen», som kjem ut for sal i Norge, Sverige, Danmark og Finland. Eg likar å observere og ta til meg kunnskap frå fleire sider, før eg uttalar meg om noko. Eg har mellom anna stor sans for fleire av rovdyra våre, sjølv om eg som sauebonde har ein del tap av sau til rovdyr kvart år. Men ulven har eg ikkje noko til overs for. Medan dei andre rovdyra kan ta eit lam eller ein sau for å brødfø seg, forsyner ulven seg grovt i flokken, og drep mange fleire enn han treng til mat. Dette er sjølvsagt fortvila for ein som forsøkjer å leve av å vere sauebonde. Ei av dei store interessene mine er fotball. Favorittlaget mitt er Newcastle, og eg følgjer sjølvsagt med på Valdres FK. Det likaste eg opplevde som spelar – eg var keeper – var då eg vart krinsmeister for Slidre, 15-16 år gamal. Den faste keeperen vår var innkalla til rep.øving i militæret, og det stod mellom meg og ein annan om å overta plassen hans. Dei valde meg. Finalen gjekk mot Begnadalen, og det var stor stemning med tribunane fulle av begnadølar og slidringar. Vi vann 4-2. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Inger Norunn Solhaug, Dale, Heggenes, fødd 1957

Eg tok til å arbeide i sylvsmie då eg var 15 år gamal. Fyrst var eg ved sylvsmia på Fagernes, så på Leira, før eg enda opp ved Valdres sylv og keramikk i Skammestein. På desse stadene lærte eg mange måtar å jobbe på, både innan støyping og reint handarbeid. I 1982 starta eg for meg sjølv her på Høvda. Då vi tok over bruket her i 1980, fekk vi mange åtvaringar. Vi måtte lage veg opp hit, for det var det ikkje då, og vi var nøydde til å setje i stand huset her. Men bygdefolket var fantastiske, og støtta oss gjennom heile prosessen. Seinare har vi sett opp mange fleire hus, og vi har vore heldige som har fått tak i desse gamle husa, som alle er frå Valdres. Etter at Oddgeir Bruaset var her i 2010 for å spele inn ein episode av tv-serien «Der ingen skulle tru at nokon kunne bu», merka vi ein ganske stor auke i trafikken. Programmet blir sendt også i Sverige og Danmark, og det var nok særleg mange svenskar som fann vegen hit. Om sumaren får vi besøk av ein del turistar. Dei synest det er fint at dei kan kjøpe ting her som ikkje alle andre har, og det er mange som kjem att år etter år. Det er ikkje reint få av dei som kosar seg med niste og kaffi utandørs, der dei har eit makelaust utsyn mot Rundemellen og vidare utover. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Magne Ulstølen, Skrautvål, fødd 1963

Vi tok over garden i 1989, og har no 26 mjølkekyr og om lag 30 ungdyr. Vi har óg leigd to kvoter. Stølen som høyrer til garden ligg på Etnesenn, men i 1999 fekk vi oss støl på Grøslien, som er berre om lag halvparten så langt som til Etnesenn. På Grøslien er det eit tun med 10 hus, der alle har skifertak. Vi har restaurert seks av husa, det eldste er frå 1860. På stølane har vi vore kvar sumar sidan vi tok over drifta, med unntak av det fyrste året. Eg er veldig sosial, og likar godt å «laupe». Elles prøver eg å vere til hjelp om eg blir spurt, og eg likar å vere med på det som skjer i bygda. Men det er garden som tek opp det meste av tida mi, den er både ein jobb og ein livsstil. Sidan vi tok over drifta for snart 30 år sidan, har vi berre vore på ein ferietur, og då var vi borte i tre dagar. På veggen bak meg heng nokre av dei prisane vi har fått av Tine for mjølka vår. Den lengst borte er 20-års merket, der kravet er at ein skal ha levert elitemjølk i minst 20 av 22 år. Men den gjævaste prisen er nok sylvtina vi har fått. For å få den må ein levere elitemjølk 15 år samanhengande, så den er eg nok litt ekstra stolt over.   (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Kari Albertsen Sørbøen, Leirskogen, fødd 1977

Eg er fødd i Oslo, men der budde eg berre det fyrste leveåret mitt. Då flytte vi til garden Veigård i Begnadalen, der mor mi var odelsjente. Her hadde eg ein trygg og god barndom, der alle kjende kvarandre. Sidan 1999 har eg budd i lag med mannen min på Leirskogen. Vi har to søner på 10 og 13 år som driv aktivt med ski og fotball, så vi er mykje på farten. Eg må seie eg er veldig glad i bygdelivet, i grenda og kommunen vi bur i, og eg likar å engasjere meg, og få ting til å skje. Det gjer eg mellom anna fordi eg er oppteken av at bygda skal vere levande, for med all sentraliseringa som skjer, kan det fort bli mange mørke glas kring oss. Eit døme på at vi ynskjer litt liv i bygda, er at vi no har invitert Teater Innlandet til å kome hit for å ha ei framsyning av stykket «Skogsmatrosen», av Jon Michelet. Av meir personlege erfaringar, opplevde eg at mor mi døydde i 2009, etter ein nær ti år lang kamp mot kreft. Den siste tida verka ho frisk og rask, og ho arbeidde fram til ei veke før ho døydde. Det kom difor som eit lite sjokk då ho gjekk bort, for vi var ikkje klar over at det var så nært føreståande. Dødsfallet hennar har fått meg til å stoppe opp, og bli meir ettertenksam. Og eg har mange gonger særleg tenkt på kva ho og sønene mine går glipp av; at ho ikkje får sjå dei vekse opp, og at dei ikkje får ha henne i sine liv. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Steingrim Hestekind, Smiugardsbygdé, Etnedal, fødd 1947

Dagen før eg fylte 25 år, den 18. juni 1972, skulle eg opp til ei hytte for å hente ein kar. Vel framme banka eg på døra og tok eit steg til sides, slik at eg vart ståande framfor glaset. Men karen inne i hytta viste seg å være sinnssjuk, for han sikta beint på meg med ei hagle, og trekte av. Ladninga traff meg i øvre delen av hovudet, eg fekk to hagl i kvart auge, noko som førte til at eg vart blind. Heldigvis var det doble glas i hytta, for det sytte for at krafta til haglladninga vart redusert. Hadde det ikkje vore for det ekstra laget med glas, er det ikkje sikkert at eg hadde vore her i dag. Sidan eg var smågut har eg hatt ei stor interesse for harejakt, og dette er noko eg framleis held på med. Eg har hatt harehund stort sett heile tida sidan eg var 16 år gamal. No i haust fekk eg ein GPS med tale i gåve frå Vestoppland Harehundklubb, noko eg er utruleg glad og takksam for. Sendaren til GPS´en blir festa på hunden, og eg får heile tida beskjedar om i kva retning hunden er, og kor langt vekk han er. GPS-en har òg ein losindikator, som seier kor mange bjeff hunden har i minuttet når han går i los. Når eg er på jakt skyt eg naturlegvis ikkje, men det å kjenne på spenninga, og få vere ute i naturen med hunden og ta del i det sosiale med jaktkameratane mine, ja det set eg umåteleg stor pris på! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Kari Nilsen Follinglo, Røn, fødd 1967

Mora mi var frå Ulnes, men ho flytte til Oslo 15 år gamal. Og då eg sjølv vart 15, berre eit par dagar etter at eg var ferdig på ungdomsskulen, flytte eg frå Oslo til Valdres. Eg har mykje slekt her, og kjenner ei sterk tilhøyring til garden, så eg følgde hjarta og reiste «heim». Eg byrja på husstell og saum ved Leira vidaregåande skule, og sidan gjekk eg Husflidskulen. No driv eg for meg sjølv som bunadtilverkar, etter at eg for nokre år sidan vart ferdig med ei bunadopplæring over tre år, med tilhøyrande praksis hjå Grethe Rudi Bråten ved Valdres Folkedraktsaum. Alt eg lagar er sydd for hand, det vere seg skjorter, bunadar eller jakker, og eg følgjer dei tradisjonelle måtane å tilverke det på. Det er mange detaljar som ved fyrste augekast kan virke tilfeldige, men dei tener alle ei hensikt. Eg synest at bunader tilverka i utlandet er ein skam. Dei rettar seg ikkje etter tradisjonane, stoffet er av dårlegare kvalitet, og dei er sydde med maskin utan omsyn for handverksfaget. Mange av detaljane vert også sløyfa. For meg er det viktig å behalde dei norske tradisjonane, bevare det originale, og føre det vidare. Og for å seie det rett ut: Der eg leverer ein Rolls Royce, tilbyr utlandet ein Lada, så ein får i høgste grad det ein betalar for! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Knut Belgum, Kvismo, Ryfoss, fødd 1968

Eg har bestandig vore fascinert av offroad-bilar, ATV’ar og andre terrenggåande køyretøy, så då eg fekk sjå ein fatbike for fyrste gong, likte eg han med det same. Og då eg fekk prøve ein slik sykkel, vart eg imponert over kor lett han tok seg fram, og kor lite slitasje den forårsaka i terrenget. Så det tok ikkje lange stunda før eg kjøpte meg ein. Med sine breie dekk er den svært anvendeleg, og eg brukar han kvar dag, både sumar og vinter. Frå før dreiv eg med spinning, men med ein slik sykkel kjem eg meg meir ut, og det har gjeve meg mange fine naturopplevingar. Samstundes er det fin trening. Når vi fyrst er inne på naturopplevingar, må eg fortelje at eg ein periode hadde ekstrajobb på Dikemark. Ein av kollegaene mine der var opphavleg islending, og for fire år sidan inviterte han meg til fødelandet sitt. Eg vart reint hugteken av landet, både av folket, kulturen og landskapet, og sidan har eg vore der kvart år. Sist eg var der hadde eg med meg kjærasten min, og vi var der ei veke. Då leigde vi oss ein bil og køyrde rundt heile øya. For meg verkar islendingane til å vere jordnære, og dei er flinkare til å halde fast ved tradisjonane sine, enn det vi er. Dei er òg veldig opne og gjestfrie, så eg vil anbefale alle som ikkje har vore der, til å ta seg ein tur. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Hilde Frydenlund Rabben, Fagernes, fødd 1961

Dei fyrste leveåra mine budde eg i Aurdal. I byrjinga av åtti-talet flytte eg til Oslo, der eg mellom anna gjekk på sekretærskule og jobba i ei personalavdeling. Men då eg etter 3–4 år i Oslo vart gravid, valde vi å flytte heim til Valdres. Etter fødselen byrja eg å jobbe i resepsjonen ved Fagernes hotell. Deretter var eg på landbrukskontoret, før eg tok til ved servicekontoret i kommunen rundt 1993/1994, der eg framleis arbeider. Vi som sit her er dei fyrste dei besøkjande til Rådhuset kjem i kontakt med. Vi møter veldig mange menneskje, og det er sjølvsagt veldig hyggeleg. Likevel hender det at eg kan bli litt metta av sosial kontakt, og då er det godt å kome heim og vere litt for seg sjølv. Eg har to søner og ei dotter som har drive aktivt med fotball, så det har vorte mykje køyring til og frå, og lite fri i helgene. Men no er dei så store at det ikkje er naudsynt å køyre dei lenger, og dermed har eg moglegheit til å gjere andre ting i helgene. Eg likar godt fjellturar sumar og haust, men er òg utruleg glad i å reise. Vi likar oss veldig godt på Kreta, og reiser ofte dit. Ein storbyferie i Europa er heller ikkje å forakte. Elles har eg lyst tilbake til USA, og eg har ein draum om ein gong å reise til Australia. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Roald Rogne, Rogne/Fagernes, fødd 1954

For ti år sidan skjedde det noko som har prega meg, og som kjem til å vere med meg så lenge eg lever. Sonen min, Kjetil, døydde i ei bilulukke, knapt tjue år gamal. Ulukka skjedde rett før jul, og han vart halde kunstig i live eit halvt år, før eg vart beden om å slå av respiratoren han låg i. På same tida mista min dåverande sambuar sonen sin. Han døydde av kreft, etter ei tids sjukdom. Han var på Kjetil sin alder, og dei var også kameratar. Av yrke har eg stort sett vore snikkar. Eg byrja på anlegg sytten år gamal, og budde ved fleire høve i Oslo dei neste åra. I Oslo vart eg kjend med ein gut frå Vang som jobba i Block Watne, og slik vart det til at også eg vart snikkar. Ved sida av dette, har eg dei siste tjue åra eller så, teke vakter som miljøarbeidar, noko eg trivst godt med. Eg har i om lag tretti år hatt ein snikkarverkstad på garden der mor mi vaks opp, i Rogne. Her lagar eg møblar til kjøken og baderom, samt garderobar, skåp og langbord, og elles alt det kundane ynskjer. Skåpet på veggen her har eg laga sjølv, og det er det einaste eg har behalde av eigen produksjon. Men no er det planlagd ein gangveg akkurat der verkstaden er, så han blir riven. Då får vi sjå kva som skjer, men det blir vel til at eg anten byggjer nytt, eller leiger ein stad der eg kan halde fram med verksemda. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Anne Lise Hamre Husby, Slidre, fødd 1949

Far min dreiv med friidrett så å seie heile livet, og det var han som sytte for at også eg byrja. Eg flytte til Gjøvik og Oslo ein periode i ungdomstida for å gå på skule, men kom heimatt til Valdres med ein gong eg var ferdig med utdanninga. Sidan har eg teke idrettsmerket kvart år, og i 2003 fekk eg heidersprisen for å ha teke idrettsmerket i 35 år på rad. Idrettsmerket får ein ved å klare fastlagte krav innan spenst, styrke, det å vere uthaldande og rask, samt at ein må drive fast med ein fysisk aktivitet, eller trene aktivt gjennom heile året. Innan friidretten har vi vore på tallause klubbstemner, krinsmeisterskap og NM for veteranar, og eg har delteke på Holmenkollstafetten 15-16 gonger, og Det Norske Fjellmaraton 20 gonger. Dette har gjeve oss mange fine turar rundt om i heile Norge, i lag med gode vener frå idrettsmiljøet. Nokon av dei har vore med like lenge som oss. Hausten 2016 vart eg pensjonist, men eg får tida til å gå likevel. Eg likar å halde meg i form, og trenar tre–fire gonger i veka. Treninga har nok vore ein avgjerande årsak til at eg på mine vel 40 år som sekretær i heimesjukepleia i kommunen, ikkje hadde ein einaste fråværsdag. Og det er noko eg er både stolt av og glad for!  (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Jon Vidar Krogseth, Røn, fødd 1964

Eg vaks opp på Oppsal i Oslo, rett ved Austmarka. Frå eg var ein smågut, tok mor mi meg med på mange turar, og Austmarka vart på ein måte eit klasserom for meg. Her lærte eg å setja pris på naturen, og dyra som ein naturleg del av den. I 1974 vart det brått bestemt at vi skulle busetje oss i Røn, der mor mi vaks opp. Her kom eg endå tettare på naturen, og eg fekk ei auka interesse for rovdyr. Eg må seie eg er oppgjett over kor unyansert syn det er på rovdyra våre, og då særleg ulven. Av 2,7 millionar sau som går på beite her til lands, blir om lag 120 000 borte. Av dei som blir borte tek rovdyra anslagsvis 10%, og ulven berre 10% av det igjen. Det er med andre ord godt over 100 000 sauer som døyr av andre årsakar enn rovdyr, men det er det lita merksemd rundt. Det er heller ikkje registrert noko ulveangrep (ville ulvar) på menneske sidan registreringane tok til i år 1800, så frykta mange har for ulven i dag, er ikkje reell. I staden for å skyte ulven, meiner eg at bøndene må få hjelp til å sikre dyra sine, anten ved å få sett opp rovdyrsikre gjerder, eller ved å gjete dei. Likeeins bør «feller» i naturen, i form av myrhol og skrentar, gjerdast inn og sikrast, slik at dei ikkje utgjer ein fare for beitedyra. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Solveig Ninni Hagen, Leira, fødd 1956

Handarbeidet har vore med meg så å seie heile livet, og vi hadde undervisning i handarbeid såvel på framhaldsskulen som på husmorskulen. Eg synest det er gjevande å skapa noko, og likar å sysle med handarbeid når eg til dømes ser på tv. For det fell ikkje for meg å sitje heilt uverksam, utan å ha noko å gjere på. Mykje av det eg lagar gjev eg bort til slekt og vener, men eg har òg laga små barneklede i ull som eg har gjeve bort til prematuravdelingar ved sjukehus. Ved ambulansetenesta har dei fått det som blir kalla besøksvener av meg. Dette er små dokker som dei brukar i møte med born. Andre ting sel eg. Denne ugleputa har eg nok laga 40 stykke av, og den seinare tida har farmenlua vore veldig populær, så den er det fleire som har tinga på. Av yrke er eg hjelpepleiar ved DPS i Aurdal. Her brukar vi handarbeid aktivt som ein del av behandlinga. Mange av pasientane slit med vonde tankar, anten dei lir av eit traume, har angst eller andre utfordringar. Då er det godt for dei å få tankane over på noko anna, og det å konsentrere seg om handarbeid, har synt seg å vere særs vellukka. For dei erfaringane vi har hausta, har vist at handarbeidet kan bidra til at folk kan få det betre, og det synest eg er utruleg flott! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Roy Myrland, Skrautvål, fødd 1958

Bestefar min var frå Sebuødegård i Skrautvål, og frå eg var liten reiste vi til Valdres i feriane. Då fekk eg vere med på onning, turar i fjellet, gjeting, fisking og bærsanking. Slik fekk eg tidleg eit nært og varmt forhold til Valdres og valdrisar, noko som har ført til at eg no har busett meg i ei timbre i Skrautvål, sett opp i 1974 av Torleif Skaar. Ein gong eg var oppe ved St. Thomas kyrkja på Filefjell, sat eg og undra meg over kva eg skulle ta meg til i livet. Med eitt sto det klårt for meg at eg skulle byrja å lage videoar og skrive. Eg vart fylt av ei voldsom glede, ja det var nærast som ein rus, då eg fekk denne openbaringa. Fram til då hadde eg aldri teke i ein penn eller eit videokamera før. No, 8-9 år seinare har det vorte 7000 artiklar, og videoane mine har hatt 600 000 visningar på YouTube. Med videoane ynskjer eg å vise fram, og fortelje om Valdres og mangfaldet her, og du må få fram at eg har møtt utruleg mange flinke og trivelege folk! Det som er genialt med å leggje ut videoar på internett, er at dei blir sett også utanfor Valdres. Dette veit eg har ført til at folk har flytt hit, og det har gjeve kundar til næringslivet i Valdres.   (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

Jazzen Lia, Hedalen, fødd 1962

Ein dag flytte det ein familie frå Hedalen inn i naboblokka vår i Rælingen, der eg vaks opp. Dei hadde tre søner som eg vart kjend med, og i helgene frå påske og fram til snøen kom, fekk eg vere med til hytta deira i Hedalen. Eg likte meg godt her oppe, for det var så stille og fint. Difor leigde eg meg ei hytte på Teinevassåsen frå 1991 til ca år 2000, der eg var kvar helg, og i 1997 melde eg flytting til Hedalen. Etter at eg flytte har eg leigd meg husrom nede i bygda, og så har eg ei gamal seter i Vassfaret som vart bygd opp att etter fyrste verdskrigen, då ho vart rasert. Det er godt å vere ute, så om sumaren likar eg godt å fiske – både med oter og stong – og i vinterhalvåret tek eg ein skitur no og då. På laurdagane køyrer eg ut aviser. Sidan eg skal vere på Bagn til klokka halv fire om morgonen, og må lufte hunden før eg dreg heimafrå, må eg stå opp ved 2-tida for å kome tidsnok. Ruta eg køyrer er nær 18 mil lang, og eg er ferdig klokka halv ti på føremiddagen. Det har vore ein del utfordringar med å få ut avisa på laurdagane, sidan «Kvikkas» ikkje klarte å levere som lova. Men no som abonnentane får avisa når dei skal om morgonen, er dei sjølvsagt godt nøgde. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)

© 2024 Avisa Valdres

Utviklet av Ormstad MultimediaOpp ↑