Eg vaks opp på ein gard som éin av 11 sysken. Vi låg fleire på same rom, i eit hus som var gamalt, trongt og kaldt, men vi vart ein samansveisa gjeng som har vore der for kvarandre heile livet. Etter å ha jobba for Per Sælid eit par år i ungdomen, flytte eg til Gjøvik og tok tømrarutdanning. Så avtente eg fyrstegongstenesta, tok meisterbrev i tømrarfaget og flytte til Oslo. Her budde eg i 20 år, og dreiv sjølvstendig som snikkar frå 1968. Men då den eine broren min tipsa meg om ein gard som var til sals, slo eg til og flytte heim. På garden har eg sett opp tre timbrer: To stover og eit stabbur – og ein stor garasje der mellom anna det store vasshjulet utanfor Gjestegården på Fagernes vart laga. Og sidan eg synest at skifer er eit fantastisk materiale, har eg lagt skifertak på stovene, og no står stabburet for tur. Dei fyrste åra etter at vi kjøpte garden pendla eg til Oslo, medan eg rusta opp våningshuset på garden. Og etter at vi flytte heim dreiv eg litt som snikkar, og jobba også deltid som takstmann. Dessutan dreiv eg «BP» i Røn i seks år, og har dei siste 25 åra drive med produksjon av juletre. Eg var også med å starte Vestre Slidre Frp i si tid, og var mellom anna formann i Oppland Frp i to periodar. Elles er eg interessert i hagearbeid, eg likar å gå i skogen og plukke bær, og er ein ivrig fiskar. Dessutan likar vi å reise. Eg må nemne ein tur til USA der vi var innom eit par farmar. På den eine hadde dei 8 000 mjølkekyr, og på den andre var det ein million kyllingar, så det var ikkje akkurat småbrukarar som dreiv der! Men det er byggjeverksemda som har stått hjartet mitt nærast, og det likaste av alt, var då eg i 1976 teikna og bygde nytt hus på garden der eg vaks opp. For endeleg fekk dei gamle eit betre hus, og det å få sjå kor glade og takksame dei vart, er den beste løna eg kunne fått. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Eg byrja å arbeide då eg var sju år. Kvar dag etter skuletid jobba eg med jarn i bedrifta til onkelen min, noko eg held fram med til eg var 15. Deretter var eg tilsett i ein møbelfabrikk i tre år. Men far min var streng, og forlangte at eg skulle følgje den greina av islam som han sjølv levde etter. Det ville ikkje eg. Eg ville vere fri til å bestemme over mitt eige liv, og til å tenkje, og leve slik eg sjølv syntest var best. Derfor såg eg meg nøydd til å flytte frå heimstaden min, Homs i Syria, då eg var 18 år, og fyrste stopp var Libanon. I Libanon fekk eg fridom til å gjere som eg ville. Eg fekk ein god jobb og var sjef for 15 tilsette, løna var veldig bra, og eg fekk mange vener. Eg sende jamleg pengar heim til familien, og bidrog til at dei kunne byggje seg hus. Men mange konfliktar spreidde seg til Libanon, og livet vart stadig vanskelegare. Så eg flykta etter kvart til Jordan, og seinare til Qatar. Og i 2015 kom eg til Norge via Tyrkia og Hellas. Her i Valdres har eg fått alt eg drøymde om: Ein god jobb hjå Grønvold snikkarverkstad, hus, fin familie med kone og born, og ein stad der vi trivst med å bu. Vi har fått eit nettverk i Valdres, og er veldig godt nøgde med livet. Før vi gifte oss, sa eg til kona mi at eg ikkje vil samle på, og bli rik på pengar, for eg ynskjer å dele med andre. Og eg håpar eg kan gje noko tilbake til Norge, til menneska og til arbeidsplassen min. For noko av det som har gjort sterkast inntrykk på meg, var å få oppleve dei menneska som hjelpte flyktningar i Norge, men også i Hellas i 35–40° varme, sjølv om dei ikkje kjende oss, og vi kom frå ein annan kultur. Dei gav oss all mogleg hjelp, og dei gav oss sine hjarter. Og når eit menneske gjev av hjartet, gjev det noko som ikkje alle pengar i heile verda kan gje. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
På vidaregåande gjekk eg tre år på helse- og oppvekstfag, der eg valde barne- og ungdomsarbeid andre året. Undervisinga gjorde meg engasjert, og eg var ikkje i tvil om at eg skulle jobbe med born når eg vart ferdig på skulen. Men fyrst ville eg ta meir skule, så eg søkte meg inn ved Høgskulen på Hamar, der eg tok utdanning som barnehagelærar. No jobbar eg som pedagogisk leiar i Ranheim Naturbarnehage, og stortrivst med det. Her er ungane ute nesten heile tida, og dei får slik utfalde seg meir, dei blir betre kjend med naturen, og får oppleve meir enn mange andre born. Ikkje berre er det lærerikt, og bra for å utvikle motorikken og skjerpe sansane, det er også mykje meir naturleg for borna å vere ute, enn å sitje rundt eit bord. Ein annan fordel ved å vere mykje ute, er at ungane blir kjend i nærområdet sitt, og med folka som bur her. Og det er viktig, for det er med på å byggje opp borna sin identitet, slik at dei kan bli trygge på kven dei er, og kor dei kjem frå. På den måten får dei kjenne tilhøyrsle, slik at dei kan få eit fast og trygt haldepunkt i livet. Av same grunn synest eg det er viktig at ungane får kjennskap til valdreshistoria og –kulturen alt frå barnehagealderen, og det vil eg vere med på å formidle til dei – på valdresdialekt, naturlegvis! Sjølv er eg stolt av å vere valdris, prate valdresdialekt og ha familie herfrå, og eg er oppteken av å ta vare på tradisjonane våre. Derfor har eg ei tid gått i lære hjå bestemora mi, som har drive med rosemåling i ein mannsalder. Då eg var på besøk hjå henne som lita, måtte eg bestandig ein tur inn på målarrommet hennar for å sjå. Så det kom vel ikkje som ei bombe på nokon, at det var eg som skulle føre rosemålartradisjonane vidare i vår familie! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Det er far min som kjem frå plassen der eg og mannen min, Bjørn, no bur. Sjølv er eg fødd i Bærum og oppvaksen i Drammen, der far min hadde eit reiseselskap. Eg var ofte med på turbilkøyring, og det var stor stas å få sitje med mikrofonen framme i bussen, og underhalde passasjerane med sang og vitsar! Eg byrja tidleg å spele trekkspel, og var med på mange tevlingar og festivalar både i inn- og utland. Frå NM fekk eg eitt gull i duettklassen og fleire gull i orkesterklassen, medan det vart ein andreplass i solospel som best. Og som 16-åring reiste eg til Gjøvik for å gå musikklina, med fordjuping i trekkspel. Eit par år seinare flytte eg til Valdres, for far min kjøpte Fosheim hotell, og eg byrja å jobbe der. Så vart det jobb på Neskroa, før eg byrja å køyre drosje 22 år gamal. Eg held fram med å spele trekkspel, og spelte mykje i lag med «Slidringadn», men då eg vart med i koret «Popcorn» i 2008, byrja eg å prioritere koret framfor trekkspelet. Ved sidan av jobben tok eg utdanning innan rådgjeving og rettleiing, og no studerar eg psykososialt arbeid for barn og unge. Eg brenn for ungdom i sårbare situasjonar, og går no i eit vikariat som burettleiar for einslege, mindreårige asylsøkjarar i Vang. Etter at eg fekk brystkreft i 2016 bestemte eg meg for å vere open om det, så eg byrja å blogge. Eg fekk mykje ros for at eg var så open og ærleg i bloggen, og det var dessutan god terapi å skrive. Noko av det eg har lært av sjukdommen, er å vere flinkare til å høyre på kroppen – når eg er sliten, så kviler eg. Elles likar eg å drive ute. Eg er kreativ av meg, og har mellom anna snekra ein paviljong og laga ein carport. Og no har eg kjøpt meg motorsag, så det skal nok bli ei råd med ved til vinteren! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Eg kom til verda i Etnedal, for far min var kjøpmann på Bruflat på denne tida. Så flytte vi til Hønefoss-kanten i 1948, men kom heimatt til Valdres to år seinare, då han far fekk jobb som bestyrar på Samvirkelaget i Røn. Etter at eg var ferdig på realskulen i 1960 flytte eg til Kristiansund, der eg gjekk på økonomisk gymnas, som det heitte den gongen. Etter tre år i Kristiansund vart det eitt år i militæret, og eit par år i Oslo. Men så fekk eg jobb som likningssjef i Slidre i 1967, og dermed vart det ein ny runde med pappaskar, og flytting. Jobben som likningssjef var midt i blinken, for eg har bestandig likt å drive med tal. Eg gjekk av med pensjon i 2005, men eg held framleis på med tal, for no er eg heilt hekta på sudoku! Etter at eg vart pensjonist har eg også vore jamleg på Plassen aktivitetssenter, der eg les små stubbar for dei frammøtte. Det går i lokalhistorisk stoff, og det er O. K. Ødegård og Mons G. Hagen som er favorittane. Elles er fotball viktig for meg. Eg kom med på A-laget til Røn som sekstenåring, og spelte for Kristiansund dei tre åra eg studerte der. Men då eldstesonen vår, Gjermund, vart fødd i 1967, la eg opp. Då vart det ikkje like kjekt å reise ut på kampar i helgene. Men etter at eg gav meg som spelar, vart eg etterkvart trenar for laga til sønene mine, og det var veldig gjevande. Eg og kona har vore saman i godt over 50 år, og har to barn og åtte barnebarn. Dessverre døydde Gjermund av kreft for snautt tre år sidan. Det var sjølvsagt eit hardt slag, men eg er oppteken av at ein ikkje skal grave seg ned i tunge tankar, for livet må gå vidare, trass alt. Heldigvis har eg heile tida hatt eit godt humør, og eg synest humor er viktig. Det har vore ei god hjelp i ei elles vanskeleg tid. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Eitt av dei kjæraste minna eg har, var då eg som smågut fekk vere med bestefar min å køyre mjølkebåt på Storefjorden. Dette var før det vart bygd ordentleg veg til stølane i området, så mjølka vart henta med båt. Vi måtte tidleg opp; klokka var berre fire då vi gav oss i veg i morgonstilla. Det var posthus på Nøsen på denne tida, og det var han bestefar som tok med posten til stølane rundt fjorden. Vi var som regel framme på Nøsen ved åttetida om morgonen, og dersom beteninga åt frukost når vi kom, vart vi bedne til bords. Eg syntest det var gjævt å kome til dekka bord, og få sitje saman med dei andre vaksne. Dessutan var eg svolten etter fleire timar på fjorden, så maten smakte godt. Det å arbeide har heile tida vore viktig for meg, og eg var ikkje meir enn sju år då eg byrja å jobbe. Då vart alt fôret på garden slegen med ljå, og arbeidet tok til klokka halv fire om morgonen. Vi dreiv ofte på til både elleve og halv tolv om kvelden før vi gav oss. Og når vi var ferdige med å slå på garden, reiste vi til stølen og slo der. Slik dreiv vi på heile sumaren. Men då eg vart konfirmert, hadde eg tent nok pengar til å kjøpe ei motorslåmaskin. Det var ikkje så mange som hadde slik reiskap då, og eg reiste rundt på fleire gardar og hjelpte til med slåtten. Sjølv tok eg over garden her i 1973, og dreiv med mjølkekyr dei neste 40 åra. Ved sida av garden hadde eg ei rekkje jobbar, til dømes snikkar- og skogsarbeid, eg var feiar i 20 år, og vaktmeister i 23 år, og dreiv dessutan med ein del taktekking, samt muring av piper. Etter at eg vart pensjonist, har eg vore støttekontakt for to personar, og hjelpeverje for to andre. Eg er glad for at eg enno kan gjere ein innsats, for eg er ikkje skapt for å sitje på ræva! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Då eg var 24 år tok eg over garden i Røn, etter at far min vart sjuk. Etter kvart kom eg borti homeopati, og eg brukte det på kyrne. Fordelane med homeopati jamfør til dømes antibiotika var openberre, og etter denne oppdaginga hadde eg ikkje lenger bruk for veterinæren sine tenester. Så då eg etter 25 års gardsdrift gav meg som bonde, valde eg å satse på homeopati og naturmedisin som mitt levebrød. Då fjøskleda vart hengt bort for godt, tok eg ei tre år lang utdanning innan homeopati. Dessutan studerte eg psykoterapi i fire år, samt kvantemedisin, og eg har også medisinutdanning som sjukepleiar, og grunnfag i medisin. Eg har drive praksis i Oslo, Spania og på Hamar, og våren 2013 flytte eg tilbake til Valdres, der eg starta opp butikk og praksis på Fagernes. Butikken går godt, og frå nyttår har eg tilsett ein leiar, for eg vil ha tilbake tida mi. Dessutan har eg lyst til å satse meir på kvantemedisin, som går ut på å måle og justere dei ulike frekvensane som vi alle har i kroppen. For kjem ein frekvens ut av takt, blir vi sjuke. Men ved hjelp av eit særskilt apparat kan desse frekvensane justerast, slik at pasientane kan bli friske. Døme på det ein kan gjere er å fjerne feitt frå blodårene, og dermed senke blodtrykket. Elles har eg vore involvert i eit par prosjekt i Afrika; «Better Globe», og «Child Africa». Når det gjeld «Better Globe», har vi planta 1 million mahognitre i ein halvørken i Kenya. Trea er rasktveksande og blir brukte i møbelproduksjon, noko som kjem lokalbefolkninga til gode. «Child Africa» er ei skule for born som har foreldre utan midlar, der borna får utdanning til og med vidaregåande skule. Interesserte kan kontakte meg for meir informasjon om prosjekta. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Frå eg var fire år gamal dreiv foreldra mine Skogadalsbøen, ei DNT-hytte i vestre del av Jotunheimen. Det var eit paradis for oss borna å vere der om sumrane, for det var så fritt og godt. Vi møtte sjølvsagt mange turistar, og vart tidleg gode i språk. Då eg var 17 år reiste eg til USA som utvekslingsstudent, med 1400 kroner i lommepengar. Eg hadde mykje heimlengsel, likevel ringde eg heim berre to gonger det året eg var der, for det var så dyrt. Men eg sende mange brev! Det var eit lærerikt år på mange måtar. Ikkje berre fekk eg gode karakterar og vart god i engelsk, men eg vart òg sjølvstendig. Mor mi er ein godt kjend folkemusikkutøvar i Valdres, og far hennar var ein drivande dyktig felespelar. Sjølv byrja eg å spele langeleik hjå Guri Hegge då eg var 12 år gamal, og medan vi spelte, sat far hennes og hulla. Eg har vore med på fleire kappleikar, og vann Landskappleiken i 1975 og 1977. No har eg éin elev som eg lærer opp, så eg får framleis spelt litt på langeleiken. Elles dansar eg lagdans med mannen min, og vi er på Landskappleiken kvart år. Til våren skal eg gå av med pensjon, etter å ha jobba som lærar sidan 1979. Når det gjeld skulen, synest eg myndigheitene legg opp til eit løp som kan vere for mykje for ein unge. Dei legg for stort press på elevane, og ventar at dei skal vere perfekte på alle måtar. Eg saknar ein større aksept for at vi treng alle slags folk, for alle må ikkje ha universitetsutdanning. Nokon må kunne praktisk arbeid også – kven skal elles gjere jobben for at samfunnet skal fungere? På skulen er det alle slags elevar med ulike kvalitetar, og det skulle berre mangle om dei ikkje får vere den dei er. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Eg har levd eit rikt liv, med både oppturar og nedturar. Då eg var 14 år, vart mitt kjære fødeland Danmark okkupert av tyskarane. Eg gjekk inn i motstandsrørsla, men vart arrestert av Gestapo, dømt til døden, og fekk mellom anna øydelagt det eine auga mitt under dei harde avhøyra. Heldigvis klarte eg å rømme. Etter krigen var eg mykje i Norge, og fekk fleire vener i det litterære miljøet. Eg skreiv romanen «Og hanen galede anden gang», som vart utgjeven på same tid i Norge, Danmark, Sverige og Finland, og som førte til at eg vart kalla den mest lovande forfattaren i Danmark. Sidan har det vorte 13 bøker til. Rett etter at debutboka kom ut vart eg skilt, og gifte meg med systera til den fyrste kona mi, noko som vart skandale. Til trass for dette vart eg ordinert til prest i Danmark i 1964, sjølv om eg ikkje hadde teologieksamen. Men då eg vart skilt frå den andre kona mi søkte eg einsemda, og den fann eg i Valdres. Etter eitt år, utan korkje bil, telefon, radio eller tv, med berre ein open peis og lite ved gjennom ein lang, kald vinter, syntest ein av mine danske vener at eg hadde vore lenge nok åleine, så han bad meg med på tur. Og etter å ha besøkt mellom anna Holocaust, Sør-Afrika, Kenya, Jerusalem og Damaskus, var eg budd på å ta fatt på livet igjen. Seinare vart eg tilsett som prest i Esbønderup i Danmark, og den fjerde sundag i advent i 1982 kom Kirsten, mitt livs store kjærleik, inn i kyrkja der eg forretta. Eg bad henne med til Valdres, og då vi etterpå reiste tilbake til Danmark, visste vi at det skulle bli oss to. 40 dagar seinare var vi gift. Så når du no skal ta bilete av meg, vil eg at Kirsten skal vere med, for vi er eitt. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Mora mi var frå Ulnes, men ho flytte til Oslo 15 år gamal. Og då eg sjølv vart 15, berre eit par dagar etter at eg var ferdig på ungdomsskulen, flytte eg frå Oslo til Valdres. Eg har mykje slekt her, og kjenner ei sterk tilhøyring til garden, så eg følgde hjarta og reiste «heim». Eg byrja på husstell og saum ved Leira vidaregåande skule, og sidan gjekk eg Husflidskulen. No driv eg for meg sjølv som bunadtilverkar, etter at eg for nokre år sidan vart ferdig med ei bunadopplæring over tre år, med tilhøyrande praksis hjå Grethe Rudi Bråten ved Valdres Folkedraktsaum. Alt eg lagar er sydd for hand, det vere seg skjorter, bunadar eller jakker, og eg følgjer dei tradisjonelle måtane å tilverke det på. Det er mange detaljar som ved fyrste augekast kan virke tilfeldige, men dei tener alle ei hensikt. Eg synest at bunader tilverka i utlandet er ein skam. Dei rettar seg ikkje etter tradisjonane, stoffet er av dårlegare kvalitet, og dei er sydde med maskin utan omsyn for handverksfaget. Mange av detaljane vert også sløyfa. For meg er det viktig å behalde dei norske tradisjonane, bevare det originale, og føre det vidare. Og for å seie det rett ut: Der eg leverer ein Rolls Royce, tilbyr utlandet ein Lada, så ein får i høgste grad det ein betalar for! (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
Eg vaks opp på Oppsal i Oslo, rett ved Austmarka. Frå eg var ein smågut, tok mor mi meg med på mange turar, og Austmarka vart på ein måte eit klasserom for meg. Her lærte eg å setja pris på naturen, og dyra som ein naturleg del av den. I 1974 vart det brått bestemt at vi skulle busetje oss i Røn, der mor mi vaks opp. Her kom eg endå tettare på naturen, og eg fekk ei auka interesse for rovdyr. Eg må seie eg er oppgjett over kor unyansert syn det er på rovdyra våre, og då særleg ulven. Av 2,7 millionar sau som går på beite her til lands, blir om lag 120 000 borte. Av dei som blir borte tek rovdyra anslagsvis 10%, og ulven berre 10% av det igjen. Det er med andre ord godt over 100 000 sauer som døyr av andre årsakar enn rovdyr, men det er det lita merksemd rundt. Det er heller ikkje registrert noko ulveangrep (ville ulvar) på menneske sidan registreringane tok til i år 1800, så frykta mange har for ulven i dag, er ikkje reell. I staden for å skyte ulven, meiner eg at bøndene må få hjelp til å sikre dyra sine, anten ved å få sett opp rovdyrsikre gjerder, eller ved å gjete dei. Likeeins bør «feller» i naturen, i form av myrhol og skrentar, gjerdast inn og sikrast, slik at dei ikkje utgjer ein fare for beitedyra. (Tekst og foto: Arne Martin Bøe)
© 2024 — Avisa Valdres
Utviklet av Ormstad Multimedia — Opp ↑